West-Vlaanderen. Jaargang 3

[p. 16]

Op deze grootte tekent Arno Brys zijn Nieuwjaarsprenten. Bovenstaand détail getuigt van expressieve compositiekracht en van spontane geestdrift.

Hedendaagse Westvlaamse Nieuwjaarsgraphiek

‘Cette petite monnaie donne parfois idée de l'or’ Paul Eluard

WIJ kunnen niet weg van onze traditie. Zonder eraan te denken zitten we er in tot over d'oren; eerst dan worden wij ervan bewust en, er helemaal van doordrongen, richten wij ons naar het jonge eigen wezen van ons nieuw gebaar.

Zo met de Nieuwjaarsgrafiek.

Uit walg voor de lelijke massaproduktie en uit verzet tegen de volksvreemde wansmakelijkheden ontstaan pogingen tot veredeling van de prentkaart die de Nieuwjaarsgroeten moet overbrengen.

De zin voor schoonheid leidt naar een prent die sober is van lijn en kleur.

Deze soberheid van materiaal en vormgeving is niet enkel gewenst met het oog op een degelijke en stijlvolle compositie maar ook uit commerciële noodzakelijkheid. Schone dingen hoeven niet altijd duur te zijn.

Ook in de courante prijzen zou de uitgeverij verschillende vormen van Nieuwjaarsgrafiek kunnen overwegen om niet enkel bij de prentkaart te blijven.

Er zijn Nieuwjaarsgrafiekers die experimenteren op persoonlijke, aparte, esthetische proeven en dus in het grafische kunstgehalte van hun produktie hun hoogste belang stellen. Of het resultaat nu banaal of subliem is, het mist gewoonlijk zijn kontakt met het (niet-ingewijd) publiek.

Andere ontwerpers tonen meer zin voor het volkseigen karakter van hun nieuwjaarsmotief en ook deze visie eindigt in een lelijk, banaal of schoon en degelijk resultaat. Want met esthetiek heeft het onderwerp op zich zelf niets te maken.

Hier ligt nu het spijtige van de kwestie: men koopt en verkoopt ook het banale om het onderwerp zoals men het schone en degelijke koopt om het onderwerp.

Dus dit blijft zeker - vooral in dit domein - dat de zin voor het volkseigen karakter in de Nieuwjaarsgrafiek van groter kracht is dan de afzonderlijke (l'art-pour-l'art) esthetische zoeking.

De zin voor het volkse heeft grafiekers gewekt - slaapdronken zijn ze gaan zoeken naar volkse motieven van voorbije eeuwen - die liggen in onschatbare rijkdom altijd klaar tot nieuwe ontdekkingen.

De kunstenaar aangetrokken door het voorkomen, de gedaante, de vorm van het oude volksmotief wordt ook zeer spoedig aangegrepen door de geest ervan.

Daarvan wordt hij voor 't eerst bewust wanneer hij realiseert dat zijn werk bijna verstart in een formule (omdat hij eerder de vorm dan de geest ontmoet heeft) maar ondertussen heeft hij via de vorm ook de geest van de oudtijdse voorstellingen in 't bloed gekregen en dàt helpt hem diezelfde geest te bewaren in zijn tijdeigen realisaties.

Zeer vlug kunnen wij ondervinden dat het hedendaagse publiek de ‘oude’ prenten niet smaakt, noch naar vorm, noch naar voorstelling, zoals de mensen en de artisten uit ‘dien’ tijd.

Maar de psychologie van de massa versus prent en van de volksprenten versus massa is dezelfde gebleven.

Deze ontdekking is alleen bereikbaar door de visie van de kunstenaar - naast hem zullen grafiekers, beeldhouwers,

[p. 17]

Enkele kaarten uit de Nieuwjaarsgrafiek van A. Brys tonen in een verhalende, volkse stijl zijn meesterschap in dit vak.

[p. 18]

Tussen een linosnede op een Westvlaamse volksspreuk van Michiel Anneesens en een driekoningenarabeske van Jan De Lee zijn de sierteksten van Jef Boudens alle aandacht (en alle lof) waardig. - Dagelijks worden nog sierteksten verspreid waarvan schrift en letter (èn inhoud) alle karakter en stijl missen. Jef Boudens heeft zich het Kunstschrift eigen gemaakt: hij geeft aan de letters en de woordschikkingen de geest van de tekst die hij altijd bij groten kiest.

verzen- of muziekschrijvers nooit iets ànders geven dan een steriele echo van het volkse motief, een oppervlakkige formule of onkundige kopij.

Het volkse motief in de oude Prentkunst geeft goede raad. Er is eerst en vooral een technische gaafheid van uitvoering.

De vorm, het beeld van de voorstelling is leesbaar: sober van compositie, verhalende gebaren, gesilhouetteerde figuren.

De kleur is een loutere vrije speling, totaal onafhankelijk van de beeldvormen.

De verklarende teksten zijn typisch aangepast aan de volksziel en hun commerciële waarde is van groot belang.

Een volksprent is niet enkel 'n museumstuk; ze blijft een zeer trouwe spiegel van de volksziel - de mensen veranderen zo weinig.

En ze veranderen nog 't minst van al rond Kerstdag en Nieuwjaar. Instinktief wordt dan een ganse cyclus specialiteiten doorgewerkt waaronder: het schrijven van de Kerstgroeten en Nieuwjaarswensen. De voorkeur gaat naar de tekst en naar het kleurenstemmig voorkomen; daarom kon men vroeger een ‘schone’ kaart kiezen en daarop dan een goudbandje plakken met ‘Bonne Année’ erop of ‘Gelukkig Nieuwjaar’ of ‘Gelukkig Naamfeest’ enz.

Dat was het pas-toe systeem in de Prentkaarten. Wàt er eigenlijk op stond als illustratie was niet het strikte hoofdcriterium. Ook nù niet. Weliswaar heeft men nu, meestal, de tekst van minder belang gaan vinden dan het luxueuse van de uitgave, ofwel gaat iedereen nu doen alsof hij Engels verstaat nu men elkaar Amerikaanse Xmas Cards stuurt. Dure dingen zijn niet altijd schoon. Maar terwijl de rush naar de Xmas Cards en de chromostapels van zes-voor-één-frank zijn swing-tempo gaat, zijn we zeer verheugd te kunnen getuigen van eigen werk voor eigen mensen, ook op het terrein van de Nieuwjaars grafiek.

Hier en daar neemt een artist het initiatief zijn wensen zo schoon mogelijk weer te geven. Zijn werk is dikwijls zeer degelijk alhoewel soms helemaal zonder verband met het tijdeigene. Hij verspreidt schoonheid maar hij blijft daarin alleen en geisoleerd.

Wanneer een firma dit doet noemt men het publiciteit en het is degelijke publiciteit wanneer een goede grafieker aan

In alle composities van A. Brys gebeurt er ‘entwat’. De grafieker bewondert van Bruegel tot Timmermans al onze kunstenaars die ons volk genoteerd hebben en het lukt hem dan ook in die verhalende gedaanten een diepere zin of een symbool te leggen. - Zo zien we o.m. zeer dikwijls zijn Herodes-figuur voorkomen als een blijvende bedreiging van al wat voor ons Goed, Waar en Schoon is; zo zien we de eeuwige sukkels in het bont, aards gewemel tussen de moeders, de kinderen, de soldaten en de anderen lopen. Arno Brys heeft de volksmensen afgeschetst en hij vindt zijn Shakespeare-typen in een straat of in een treincompartiment. - Die ontdekkingen zijn zijn vreugde - dat straalt uit elk détail van zijn rijke composities.

[p. 19]

het werk werd gezet; de firma verspreidt schoonheid en helpt een kunstenaar.

De Uitgeverij die een of meer grafiekers de opdracht geeft Kerst- en Nieuwjaarskaarten te ontwerpen en daaraan alle nodige zorg besteed, voldoet volledig aan de vraag.

Want onder onze mensen zijn er meer en meer die de fierheid dragen eigen schoon te willen.

Er is bij onze jonge kunstenaars een scherpe nood aan schone opdrachten en het kontakt tussen volk en kunstenaar is van actueel belang.

Er is het eeuwige stil verlangen om in het motief van de prentkaart een draad te zoeken die schrijver en bestemmeling 'n beetje, zwijgend, bindt.

Hierbij zullen meestal alle lezers van West-Vlaanderen de Grafica-Uitgaven toejuichen met de H. Walters als verdienstelijk uitgever en zijn geestdriftige medewerkers: Arno Brys, Jef Boudens, Luc Verstraete e.a.

Laten wij de hedendaagse Kerst- of Nieuwjaarskaart spiegelen aan d'oude Volksprent.

Eerst en vooral de technische gaafheid van de uitvoering: elke grafische reproductietechniek heeft een eigen karakter.

Moderne mekanisatie biedt gemak aan de ontwerper zodat zeer gecombineerde tekeningen geen moeilijkheden meer zullen stellen voor het clicheren of het drukken.

De goede grafieker houdt het bij zuiver werk en bij streng beperkte middelen zodat hij werkelijk heeft te strijden om een volle rijkdom te halen uit het dorre, het arme materiaal. In die strijd laat hij de elementen en de princiepen van zijn compositie in hun volheid optreden bij de constructie van de illustratie van zijn gedachte. Zijn lijnen, vlakken en vlakvullingen zijn àls lijn, vlak en vlakvulling afgewogen en scherp afgetekend met het oog op een goed cliché en een gemakkelijke inktverdeling.

De vorm staat natuurlijk in verband met de discussies over natuurvorm, expressionisme, figuratieve of non-figuratieve kunst.

Maar hier stelt zich de vraag nog niet zo nauw want de grafiekers die voor een Uitgeverij werken weten dat zij tenslotte voor een verkoop werken en zij disciplineren zich tot een vorm die leesbaar blijft en in zekere zin zelfs aantrekkelijk kan voorkomen.

De afmetingen van een prentkaart en dan de kleine figuurtjes in die 10-15 cm. laten toch nog toe zeer expressieve composities te geven. Bezie a.u.b. eens aandachtig enkele details.

Nu kan ook nog de aandacht gevraagd worden voor het motief het onderwerp van de Kerst- of Nieuwjaarskaart.

't Vrouwke, van de tabakswinkel, dat een gulden ‘Bonne Année’ plakt op een chromo (waarop een blonde vrouwenbuste die in de blauwe tule versmelt en een paardenkop streelt) doet hetzelfde als beeldhouwer C die persoonlijke lino-afdrukken met een mythologisch figuur plus zijn handtekening als nieuwjaarswens opstuurt. Tenminste als we kijken vanuit het standpunt onderwerp.

Paul Eluard rangschikt de postkaarten in een artikel van Minotaure: Bloemen, Vrouwen, Liefde, Scories, Relief-Transparent-Vouwkaarten.

Laat ons ook daarin trachten een gezond oordeel te vormen; laat vooral de grafiekers daarin een goede orientatie kiezen.

Wij hoeven niet altijd de Bruegelventjes, de Liebaerts of de Reuzen te pas en te onpas uit ons inktflesje te halen om volks te zijn.

Als grafieker moeten wij na de degelijkheid van ons handwerk ook zorg besteden aan de innige keuze van ons onderwerp. De ethiek van ons motief moet de esthetiek van de vertolking alle kansen geven. Het onderwerp moet zo gekozen en gevisioneerd, zo dat het een échte groet wordt en daarom juist het speciale, het eigene en karakteristieke van die dagen over zich draagt, niet enkel in zijn geheel maar zelfs tot in de détails.

[p. 20]

Wanneer wij het werk van Arno Brys op zijn grafische waarde ontleden dan vinden wij daarin telkens een zeer klaar aangeduide lijn. Zijn vertolkingen zijn praktisch altijd op de wit-zwart contrasten afgestemd en hebben een stoer en zwaar karakter

Tenslotte moet daar eigenlijk geen tekst bij horen en zou het beeld ruim moeten volstaan. Maar de tekst is ook een element. Menselijk gezien is het woord het enige uitdrukkingselement dat in algemeen gebruik is gebleven: muzikale en pikturale uitdrukkingen zijn specialisatie geworden.

We zeggen Vlaanderen van Veremans zonder te beseffen dat het de tekst is die ons werkelijk zo innig verbonden heeft met de muziek. En we zijn gaan houden van andere liederen óm de tekst, we volgen machinaal de onderschriften van een film waarvan wij het gesproken woord verstaan, we keuren de tekst van een huwelijks- of geboortekaartje en we bidden geren een schoon gebed.

We houden van een goed woord, van iets dat zeer juist en in korte woorden datgene zegt wat eigenlijk in ónze mond ligt maar er niet uit kon.

Onze grafiekers blijft bijna geen andere keuze: Karamelverzen of Middeleeuwse teksten.

De plaats van de dorpsschrijver uit Conscience's tijd staat nu nog open voor jonge woordkunstenaars - de nood is dezelfde gebleven.

*

Naast de eis van een grafisch degelijke techniek, een feesteigen illustratiemotief en een illustratieverbonden, feesteigen en gaaftalige tekst komt het koloriet primeren.

De mens heeft altijd van kleur gehouden. De industrie en de speculatie voor commerciële massaverspreiding heeft ook dié smaak bedorven.

Daarover jammeren is tijdverlies. Schone kleurschakeringen onder 't volk brengen is het goede middel.

In de prentkunst is dat meer het domein van de drukker. Het mengen van de drukinkten tot een zeer fijne, korrekte tint is een gewetensvol en zorgzaam werk met daarbij de druk zelf, het zetten en inkten van teksten en drukblokken, de zuivere behandeling van het drukwerk en de juiste reperage. Hier gaat het om pure ambachtseer van grafieker en drukker. Laat hier nogmaals de samenwerking van drukker H. Walters en grafieker A. Brys een illustratie zijn van de mogelijkheid van verwezenlijking.

Zo iets is niet te betalen. Idealisme is geen cijferschrift. Misschien wordt het een cijferschrift wanneer wij het wagen over een verbetering van de uitgaven te spreken. Verbetering dan in den zin van meer luxe: meer kleuren, andere afmetingen en vormen (bv. nieuwjaarsbrieven), vouwkaarten e.d.

Over de weelde heeft men in 't Westvlaams zeer typerende spreuken en verdere uitwijding over deze mogelijkheden is niet nodig om tot het experiment te stimuleren.

't Is niet àl.

We zouden ondankbaar zijn bij het verzwijgen van een element dat in de cyclus onze jonge Nieuwjaarsgrafiek nog niet werd vernoemd: de koper.

De grote schaar geestdriftigen die telkens op zeer korte tijd een reeks Wenskaarten uitverkocht maken: Mensen die jong van harte zijn en mèt de kunstenaars het vuur onder de asse van Klaas brandend houden.

Mensen die elkaar naar d'oude en schone traditie in eigen en schone woorden (met sanctjes) een stille, vrome maar oprecht hartelijke Vrede wensen.

Zo voelen we ons telkens een jaartje cuder en toch eeuwig jong. Want we delen de jeugd van de Nieuwjaarskaart-figuren omdat die composities zo intiem ontworpen zijn dat ze ons meetrekken in hun verhalend gebeuren.

Nu eens staan we ergens bij 'n Kerststalleke in Vlaandederen, dan weer tussen Kerels of Sterrezangers, Landsknechten, Klauwaerts en Geuzen of Boeren en Vissers en heel die bonte wereld van de mensen van onze lage landen.

't Doet deugd te voelen dat er een band is met de typen die Brueghel heeft gezien en Gust De Smet en Permeke.

't Doet goed te zien dat de jonge grafiekers datzelfde gebaar volgen en in het leven van ons volk het ontstaan van hun werk zoeken.

Opdat ons Volk in het werk van onze Kunstenaars blijve voortleven is het aan óns dit werk te steunen.

[p. 21]

Ook Albert Setola ontwierp verscheidene Nieuwjaarsprenten waarvan hier een firma-kaart. 13,5 cm. bij 16,5 cm. Zwart en sienna. Uitgegeven door De Perel.

Van Luc De Jaegher werd hier een koper-burijngravure en een 3 kleurige houtgravure (Uitg. De Perel) gekozen uit zijn rijke verzameling.
De Jaegher toont in elk van zijn werkjes zijn vakkennis en technische virtuositeit zonder alléén daarop beroep te doen want ook in zijn composities en zijn onderwerpen zoekt hij zich te veredelen. Zijn vaardige hand kunnen wij bij elke steek volgen en met aanvoelende vreugde zien wij de scherpe, vinnige tafereeltjes in Kerstsneeuw geboren worden.
Luc De Jaegher weet en toont dat de houtgravure het juweel is van de grafische kunsten.

Deze Stille Nacht en het slotvignet van Luc De Jaegher zijn typische afbeeldingen uit zijn oeuvre. Het slotvignet is een détail op volle grootte en toch 1/10 van de ganse Kerstcompositie die een wenskaart van Desclée-de Brouwer illustreerde: verscheidenheid in de Eenheid wordt hier en in de andere werken van Luc De Jaegher doorgevoerd.

[p. 22]

Experimenten in puur lino-spel voor persoonlijke wenskaarten door Jean-Jacques de Grave die zich in zijn xylogravure vooral bekommert om het eigen karakter van het materiaal en het wit-zwart afwegen in ongestoord esthetisch betrachten. - Zijn visie stelt zijn werk buiten de gebruiksgrafiek want ook daar waar zijn motief een duidelijk leesbaar onderwerp wordt is de keuze ervan zonder enig verband met het volkse gemoed. - Eerder dan een kritiek is dit een typering van kunstzinnige en hoogst bekwame grafiek die bij een andere gelegenheid dan deze zou kunnen belicht.

Het is aan ons onze Kunstenaars schone opdrachten te geven om onze middens, ons leven, 't leven van onze kinderen en de mensen rondom ons te verrijken.

Laat ons hier de goede smaak en de gulhartigheid van de Westvlaming als voorbeeld stellen.

Maar laat ons niet blind zijn voor een ganse reeks verfraaiingen (Glas, Keramiek, Beeldhouwwerk, IJzer- of Houtversieringen enz.) die in onze mogelijkheid vallen, gezocht en verwacht worden door onze Kunstenaars en tenslotte óns in eerste plaats ten beste vallen. Want een mens leeft niet alleen van brood.

Laat ons ook niet afwijken van déze traditie.

MAX VAN DAMME