nevens de schema's en kaarten van Moortmans, verschenen in Biekorf, nr 2, jaargang 1949.
In kader drie ziet men de photo op natuurlijke grootte van het oudste stuk uit Nieuwpoorts archief, nl. de stichtingskeure van 1163 door Filips van de Elzas, met Vlaamse en Franse vertaling door K. Loppens. Dit stuk wordt aangezien als het merkwaardigste van die tijd. In de kast onder dit kader, zijn enkele afgietsels van zegels uit het archief tentoongesteld.
Terloops weze gezegd dat Nieuwpoort de enige frontstad is, welke tijdens de eerste wereldoorlog haar oud archief heeft kunnen redden.
Het werd in 1937 door L.M. Van Werveke geklasseerd en bevat meer dan zes duizend bundels en stukken, waaronder de bijna ononderbroken reeks stadsrekeningen van af 1388 tot 1792.
In kader vier steken photo's van documenten en herinneringen, aangebracht in verband met de oudste in ons land gekende letterkundige broederschap, gesticht te Nieuwpoort in 1165 door Bisschop Milo van Terwaan, onder de Choore van de Sint-Laureinskerk.
Deze broederschap De Doorne Croone, onder de bescherming van O.L.V. ter Nood Gods, werd in 1491 omvormd in het gild van Rhetorica met als kenspreuk: Van Vroescepe Dinne, waarvan nog drie herinneringen te zien zijn: een koperen plaat van 1491, een afgietsel van het zilveren Gothisch O.L.V.-beeldje en een oud vaandel van 1674.
Kast vier bevat stukken vaatwerk in en om de stad gevonden. (xvide en xviide eeuw).
Kader vijf bevat een kaart der Kastelnij van Veurne van omstreeks 1640, met aanduiding van het thans verdwenen vissersdorp Nieuwe Hyde of Ten Ryde, dat in 1240, evenals Lombardie, voor rechtzaken afhankelijk werd van Nieuwpoort.
De plaats, waar eens dit dorp stond, dicht bij Oostduinkerke-aan-Zee, wordt in de volksmond de Spelleplekke genoemd, omdat men daar benevens allerhande Middeleeuwse voorwerpen een overgroot getal (minstens twintig duizend) spelden heeft gevonden.
Een vijftigtal van deze spelden zijn voorhanden, benevens enkele stukken tegels uit de Duinenabdij van Koksijde.
De geschiedenis der Halle van af 1281 tot 1914 wordt in kader zes kortbondig uiteengezet met tekeningen en photo's.
Een bijzondere vermelding verdient het merkwaardig houten St Annabeeld, dat zich tot 1914 in een nis aan de buitenzijde van de Halle bevond en door de aalmoezenier der Franse marinesoldaten, Mons. Andrieux, begin 1915 gered werd en naar Koningin Elisabeth in de Panne gezonden.
De Koningin bracht zelf dit beeld terug in 1924, samen met een groot oud boek uit de vroegere bibliotheek, waarin zij een paar bloemen had gestoken, die zij zelf in Nieuwpoort had geplukt in 1916.
Nu volgen in kast en kader zeven belangrijke aantekeningen uit de geschiedenis van de Sint-Laureinskerk, in 1383 samen met de ganse stad vernield, en wier toren ten onrechte de Tempelierstoren wordt genoemd.
Tijdens het plaatsen der riolering in 1933 werden in de omgeving oude graven ontdekt, langs de binnenzijde met kruistekens versierd, en bij de opruiming der puinen in 1937 werden nog stukken vensterglas gevonden van de in 1383 vernielde kerk.
De zeer bewogen geschiedenis der Nieuwpoortse vuurtorens van 1284 tot 1939 kan men volgen in kader acht. In kast acht ziet men het Frans oorlogskruis door President Poincarré aan de stad geschonken op 28 Januari 1920 en het guldenboek ter dier gelegenheid door President Poincaré, Koning Albrecht, Maarschalk Foch, Millerand en Admiraal Ronarch getekend. Ook Hiro-Hito tekende het boek in 1921.
In kader negen ziet men een wegkaart van West-Europa, in 1500 in Duitsland uitgegeven en in 1950 opnieuw uitgegeven. Deze kaart werd gemaakt ten behoeve der reizigers en bedevaarders, die zich naar Rome begaven; zij is, zoals meerdere kaarten uit die tijd, getekend met het Noorden onderaan. Verscheiden rechtstreekse wegen naar Rome zijn aangeduid in rode stippellijnen, één van deze wegen vertrekt van uit Nieuwpoort, al over Brugge, Gent, Brussel, Leuven, Luik, Keulen, enz.
Dan volgt de oudste kaart van Vlaanderen door Mercator, 1540, en het oudste gekende plan van Nieuwpoort door Deventer, omstreeks 1560.
Verder een op hout geschilderd reglement voor zeevaart en visserij van 1564 en een arduinen grenspaal van 1581.
Nu volgen kader en kast twaalf met oude gravuren, die de slag van Nieuwpoort van 2 Juli 1600 voorstellen; ook de photo's van beide grote schilderijen, welke deze slag verbeelden, geschilderd door Odevaere en Mauritz (dit laatste schilderij hangt in de O.L.V. kerk), de photo van het Duinenhuis vóór 1914, waar Albrecht en Isabella verscheiden malen verbleven tijdens het beleg van Oostende van 1601 tot 1604, de portretten van Albrecht, Isabella en Maurits van Nassau. Verder een bijna volledige reeks door de Hollanders geslagen gedenkpenningen ter herinnering aan hun overwinning.
In en rond kader en kast dertien ziet men een veertigtal photo's van de O.L.V. kerk, vernield in 1914, waaronder deze van de merkwaardige predikstoel door J. De Hoosche van Diksmuide gemaakt in 1515 (een dergelijke bestaat nog te Winnezele, N. Fr.), de prachtige H. Sacramentstoren, het hoogaltaar, het koorgestoelte; daarnaast drie klokken van de oude, vernielde beiaard, de handschoenen van de beiaardier, een steen van de toren met jaartal 1632; koperen platen uit oude grafzerken, enz.
Nu volgen een ganse reeks oude plannen en zichten van de stad van 1600 tot 1900, waaronder een schilderij door O. Coppens van 1899, dat het oude kerkportaal voorstelt. Uitgedolven en opgeviste Romeinse en Middeleeuwse potten en kruiken, enkele der voornaamste munten, welke in onze streken in omloop zijn geweest van af Julius Caesar tot 1830; alle munten in België geslagen, die in omloop waren of het nog zijn sedert 1830 tot 1947. Allerhande herinneringen aan maatschappijen, vlaggen, medailles, enz.
Dan komen een twaalftal kaders aan de beurt met photo's van het oude Nieuwpoort van vóór 1914: straten, gebouwen, personen, maatschappijen, volksspelen, de verschillende reuzen van 1653 tot heden, doodprintjes, de vermaarde Christus uit het klooster der Arme Klaren, die onder de oorlog 1914-18 aan een pilaar op het kerkhof werd gehangen en zich nu in de krypte van de IJzertoren bevindt. Een kader met de bijzonderste gebeurtenissen in de stad van 1415 tot 1906. Tekeningen en photo's der sluizen van 1415 tot 1914. Photo's van Dingens, Geeraert, Cogge. Schepen en visserij, de IJslandvaarders, photo van de walvis in 1939 bij Nieuwpoort-aan-Zee gestrand, waarvan een wervel en enkele baarden zijn bewaard. Nieuwpoortse weekbladen van 1850 tot 1913. Oude liedjes, feestprogramma's. Een verzameling van vijftig rijwielplaten van de eerste tot 1950. Stenen afkomstig van vernielde gebouwen en torens. Een zestigtal boeken, handelend over de geschiedenis der stad, de kust, enz. Een honderdtal opgestelde vogels uit de streek.
Sedert Juli is het museum verrijkt met een vissershuisje, waarin een oude visser zit netten te breien en zijn vrouw met een kous in de hand; het is gemeubeld zoals de oude vissershuisjes rond 1845. Dit hutje kent veel bijval.
K.R. Berquin, conservator.
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd