West-Vlaanderen. Jaargang 2

[Folkore]

Volksleven in Veurne-Ambacht

GEVAT tussen de IJzer en de Noordzee, met langs de Westkant, als kunstmatige afbakening, de Rijksgrens, ligt, stil en vreedzaam, het veie Veurne Ambacht. Grotendeels het Blote, middenin 'n stukje Houtland, langs de kust een strook duinenland met eigen flora en fauna: dit is Bachten de Kupe: 'n streek met verre horizonnen bezet door fraaie, soms uitstervende dorpjes - niet omwille van het geboortetekort, maar omwille van de noodgedwongen uitwijking -; dorpjes bestaande uit een handsvol huisjes, braafjes rond een kerk geschaard, en verder, verloren in de zware labeurgrond, prachtige hofsteden, uitgebaat door mensen die gehecht

Strooien kruis bij een Veurns sterfgeval

zijn aan hun hof. Bachten de Kupe, waar bijna geen nijverheid tiert en alle inwoners terecht uit Gods handen moeten eten, leeft er een heilig geloof in God en zijn talloze heiligen, die aangeroepen worden om de zegen te bekomen over volk, vee en land.

Een traditiegetrouw volk, de Veurnambachters, die de voorvaderlijke geplogenheden hoog in ere houden; in het merendeel van de dorpen is het gebruik nog volop in voege, het sterfhuis te merken met het teken des kruises (veelal een strooien kruis) en de afgestorvene, naar zijn laatste rustplaats - in de schaduw van de parochiale kerk - te voeren met de witte wytewagen.

Zo wordt Sint Brigida, de Ierse, o.a. aangeroepen in de monumentale kerk te Beveren-aan-de-IJzer tegen de koeplage, het meest nog als deze kwaal, onder de ambtelijke benaming mond- en klauwzeer heerst. Deze devotie - amper vijftig jaar oud - heeft een plaatselijke kermis doen ontstaan, onder de benaming Brigidamaandag, zijnde de Maandag na haar naamfeest (1 Februari). Het is als een late viering van Nieuwjaardag en grote lukkedag. Alle Beverenaars hebben overkomste en trekken samen naar de hoogmis, alsdan is de énige keer in het jaar, de ruime parochiekerk - een

[p. 225]

Volkskappelletje van St Idesbald te Koksijde

gelijk - te klein. Brigidamaandag is Beveren's schoonste dag.

De geliefkoosde heilige uit de kuststreek van het Blote is Sint Idesbald (naamfeest 14 April), die er druk vereerd wordt door boeren en vissers, o.a. in zijn klein witgekalkt kapelletje in de duinen te Koksijde. De sint - zeer gemoedelijk Baldje genoemd - wordt er aangeroepen tegen rheumatiek, koortsen en om behoed te blijven van de gevaren der zee.

Maandag na 18 April, pelgrimeert van uit de parochiale kerk van Koksijde de volkse beevaart naar Baldjes-kapel; het beevaartlied Idisbald op tekst van heer ende meester Guido Gezelle wordt er gezongen.

Doorheen het Veurnse - en verder ook nog b.v. in 't Poperingse en in Fransvlaanderen - heerst een levendige devotie tot Sint Cornelius, de gevierde kinderbeschermer. Het meest gevolgde bedevaartoord is Adinkerke, waar het rechter zijaltaar van de parochiale kerk aan deze heilige is toegewijd.

Het Mariaal oord van het Veurnse is Izenberge; daar trekken in pelgrimatie de boeren heen. Op 22 Mei 1953 vierde deze boerenbedevaart haar eerste lustrum in aanwezigheid van Mgr De Smedt, minister De Schrijver en ruim 600 deelnemers.

Te De Panne, in de crypte van de parochiale Lieve Vrouwkerk, heeft zich, sedert 1947 een nieuwerwetse Mariale verering neergezet, nml. tot de Lieve Vrouw van Fatima.

*

In het Veurne Ambacht leven reuzen. Te Veurne troont Sporkin op zijn wagen en memoreert de held, die in 1302 de strijders uit de Westhoek naar de Groeningekouter leidde.

Te Koksijde werd op 19 Juni 1948 het huwelijk gevierd van Ko en Wanne; het reuzenkoppel schonk weldra het leven aan een frisse zoon, die Rochus werd gedoopt. Het trio geeft kleur en klank aan de feestelijkheden van het badstadje. Een leuke atractie vormt elk jaar, de landing van Ko, die na weken te hebben rondgezwalpt op het zoute nat en de IJslandse zeeën, op kermiszaterdag aanlandt en aan het strand opgewacht wordt door zijn vrouwtje Wanne en zijn lief zoontje Rochus. 'n Brok smakelijk volksleven, tevens een spitsvondige zet om de toeristen en de badgasten aan te trekken.

Te Nieuwpoort floreert het reuzenpaar Goliath en Griete, die telkens van de partij zijn als Nieuwpoort feest viert; zo o.a. bij de aanhechting van Nieuwpoort-bad (tot dan toe gemeente Oostduinkerke) in 1950 en tijdens de visweek in 1952.

*

Het volk uit zijn godsvrucht in processies en ommegangen.

Op de vierde Zondag van Hooimaand is Veurne het typisch stedeke der contra-reformatie. Onder een gulle Julizon, trekt over de hobbelige kasseistenen de boetprocessie in al haar oorspronkelijke wijding en atmosfeer: één boetegang. Daar zit een diepe traditie in de figuratie; het Hof van Herodes, de Doctoren, e.a. groepen worden tientallen jaren door dezelfde buitenmensen uitgebeeld. Hun hoekige, pezige koppen zijn zó typisch dat zij generlei schmink behoeven: Veurnambachtse boeren gekleed in Romeins soldatenplunje zijn letterlijk énig. De groep omvangrijke kruisdragers in boetepij, het merendeel barrevoets, is indrukwekkend. Gans de processie is één roep om erbarmen bij de Heer.

Te Veurne gaat nog, op de Zondag het dichtst bij 3 Mei

Volkse voorstelling van St Idesbald te Koksijde

[p. 226]

De Veurnse reus Sporkin

- feest van de Kruisvinding - de Kruisprocessie uit, ter ere van de merkwaardige kruisreliek, die bewaard wordt in de Sint Walburgakerk.

Veurne telt een straatkruisweg met veertien staties, gemetseld in de gevels van de huizen; elke Vrijdag in de vasten is er openbare kruiswegoefening.

*

Bachten de Kupe verenigen zich - zoals overal in Vlaanderen - de duivemelkers in maatschappijen, zoals Eerlijk duurt het langst, te De Panne, De Kustvliegers, te Koksijde, De IJzervliegers, te Pervijze, Eerlijk moet vooruit, te Nieuwpoort en veel andere nog, die spelen op Dourdan en Bretueil, op weduwnaarschap, in serie van twee en meer, en prijsvluchten inrichten met zoveel frank vooruit...

Daar kampen de vinkepieten in hun zettingen. Te Veurne vormen zij: De Paradijsvogel, te Alveringem: De Kasteelvink, te Gijverinkhove: Nieuwe Vinkeniers en te Adinkerke (wellicht het punt het dichtst bij de zee gelegen) Vlaamse Zanger.

Een curieuse prijskamp is deze van het hanegekraai o.a. te Vinkem-Wulveringem, Oostduinkerke en Wulpen. Wie echter rustig hanegevechten wil inrichten, trekt enkele passen over de grens, naar Oostkappel (in de volksmond Kapeltjie) of naar Houtkerke (Oekerke), waar de liefhebbers uit gans het zuiden van de gouw zich rendez-vous geven om hun hanen, op leven en dood, te laten kampen.

Daar zijn de lijnvissers in hun nopjes! In de vaart Veurne-Nieuwpoort wordt grote paling, ja soms zeevis gevangen; in de vaarten Veurne-Lo en Veurne-Duinkerke leven snoek, karpel en andere riviervissen.

Daar (ook!) kennen de wielerwedstrijden bijval en brengen telkens veel volk te been; bewijs dat de Veurnambachtse mensen belangstelling hebben voor de meest populaire sportmanifestatie in Vlaanderen. De Verenigde vrienden van Koksijde laten sedert twee jaar, half-Juni, een wielerwedstrijd betwisten, terwijl De Panne Sportief de Grote Omloop van de Westkust inricht.

Boogschutters kampen om de titel van koning; voetbalelftallen zijn in de weer om van gewestelijke afdeling naar de provinciale te klimmen, wijl de rokers hun uiterste best doen om de tabak in hun stenen pijp zolang mogelijk te laten branden.

*

Typisch zijn te De Panne de zeilwedstrijden, die tijdens het zomerseizoen, op een strand zonder golfbrekers, over een afstand van soms 10 km. betwist worden. Te Oostduinkerke hebben de garnaalvissers te paard steeds veel bekijks; zij werden tijdens de garnaalfeesten van 2 Augustus 1953 gulhartig gevierd.

Dit noodgedwongen synthetisch overzicht van het volksleven in het Veurne Ambacht, de streek van onze Westvlaamse gouw, waar de tradities op hun best zijn bewaard en het landschap bijna geen littekens draagt, sluiten wij met een kinderliedje, dat wij, ergens bij een huisje van plak en stak hoorden zingen door meisjes, die een kind in een kakstoeltje droegen:

Waar gaan we da kinegie dragen? / Krakstoeltjie wagen, Naar Onze Vrouwes kapellegie, / Klinke, klinke, bellegie...

Dit ongekunsteld kinderliedje typeert zo treffend én de ongerepte eenvoud én de diepe vroomheid die nog leven bachten de kupe.

MAURITS VAN COPPENOLLE

Rechts: Zicht uit het Nieuwpoorts Museum voor Folklore. Hieronder: Vissershuis in het Museum te Nieuwpoort. (Figuren van beeldhouwer Koos van der Kaay op aanduidingen van de heer conservator Berquin).