West-Vlaanderen. Jaargang 2

Ernst Brengier (1 maart 1873 - 25 juli 1942)

BUITEN vaste data als zijn studiejaren aan het Conservatorium te Gent, zijn verblijf te Antwerpen bij Peter Benoit, de gedeeltelijke uitvoering van Gudrun te Antwerpen en de volledige uitvoering in opera-vorm te Gent, zijn er bijna geen uiterlijke feiten in het leven van Brengier door de geschiedschrijver op te sommen. Nochtans heeft hij in zijn volle jaren een intens geestesleven geleid dat men aan het licht dat in zijn ogen glom, aan de uitstraling van zijn wezen kon raden. Doch het bleef diep in hem branden, want Ernst Brengier leefde helemaal in zichzelf gekeerd - tutt'al indentro di se - en aan geen enkel van zijn vrienden, bij uitzondering van zijn jeugdvriend Jozef Lootens, die evenwel zwijgen kon, heeft hij zijn innerlijk scheppend leven toevertrouwd.

In wat men zou kunnen bepalen als zijn reuzentijd, dat moet omtrent 1900-1902 geweest zijn, verkeerde hij in een periode van intens werk. Bij dage vertoefde hij te Ingelmunster, waar hij de boekhouding op zich nam van een tapijtweverij die hij met een vriend had opgericht. Voor deze zaak reisde hij dikwijls naar Engeland.

Reisde Gudrun met haar Wikingskoning teen al mee, en hebben zij samen het deinen van de baren opgenomen, het rhythme van het water dat in die zeesymphonie van Gudrun klotst?

's Avonds tot diep in de nacht werkte hij aan zijn partituur. De beide uitputtende bedrijvigheden hebben hem, toen Gudrun was voltooid, bijna het leven gekost. Hij is voer zijn verdere dagen geknakt gebleven onder ondragelijke hoofdpijn.

Wanneer is het scheppend contact tussen Rodenbach en Brengier ontstaan? Het was de heer Lootens die zijn rijke bibliotheek ter beschikking stelde van Brengier, vol werken van de zuiverste wereldliteratuur, en ook op 's toondichters verzoek boeken bezorgde om er een operatekst uit te halen. Brengier koos Rodenbach's Gudrun.

Een tijdje daarna, vroeg hij ons:

- Hebt gij Gudrun gelezen?

Wij haalden het boek uit de bibliotheek, sloegen het open. Hij doorbladerde even en vroeg:

- Lees dit eens voor. En dat ook.

Hij sloot de ogen, nam het in zich op. Later zei hij nog:

- Wilt gij dit O Zee, die daar zo wijd gespreid ligt zo inleven dat gij het mij kunt opzeggen? Niet voorlezen, niet voordragen, slechts innig beleven, alsof het uw eigen gevoel zou zijn, met eigen woorden uitgebracht.

Later nog bracht hij een paar volgeschreven muziekbladzijden, zette zich zonder uitleg voor de vleugel en zong, halfluid, met zijn lichte tenorstem O Zee, die daar zo wijd gespreid ligt niet zoals het zo pover was beleefd geworden, maar door zijn scheppingsgeest tot kunst was gelouterd. Deze bladzijden behoren tot het schoonste, het zuiverste van Gudrun. Toch hebben wij kunnen raden wat hem zo heilig bezielde, hem blijkbaar zo gelukkig maakte, dat het licht dat hem innerlijk bestraalde, aan hem, als het ware, ook uiterlijk te zien was. Men voelde dat hij diep in zijn scheppingsroes een bovennatuurlijke boodschap in zich droeg, die hij uiten zou, die hij in Gudrun heeft geuit.

Hebben wij zijn boodschap begrepen? Hier moet eerlijk bekend worden: niet voldoende. Zoals met grote werken van Peter Benoit, de Oorlog, de Muze der geschiedenis en andere, die te zelden ten gehoor worden gebracht, is het ook het geval met Gudrun. Deze werken eisen een te grote orchestratie en koormassa om dikwijls uitgevoerd te worden. Voor ons, oude-

[p. 158]

ren, is het reeds te lang geleden sedert de volledige uitvoering van Gudrun, te Gent, in 1934 om nog een grondig kontakt met het werk te bewaren, trouwens wat heeft men aan die reuzenboodschap met enkele uitvoeringen? Voor een paar jaren heeft de Vlaamse radio uitzending N.I.R. onder leiding van Daniel Sternefeld een uitvoering met vol orkest van die zeesymphonie uit Gudrun uitgegeven.

Het was een proef, om te weten of het werk de tijd had doorstaan, zich handhaven kon boven de nieuwe stroming in de muziek. De proef van deze gedeeltelijke uitvoering is overweldigend geweest, en steeds bleef waar wat Peter Benoit van hem getuigde: Er is iets in hem van wondere betekenis. Het bleef waar hetgeen de pers, zowel van Franse als van Vlaamse uitdrukking eenstemmig over hem verklaarde: Le Menéstrel, Paris: La Flandre Occidentale, cette province de Belgique qui a déjà fait naître tant d'artistes peut se glorifier d'avoir un compositeur qui sait s'imposer. Een musicus schreef aan Brengier: Ik heb bij U iets terug gevonden van de grootheid en de majesteit van Händel, van het werk van Bach, van de bevalligheid van Mozart, van de vervoering van Beethoven, van de durf van Wagner... Uit Het Handelsblad, onder handtekening van E. Painparé: Deze uitvoering (van Gudrun) is een doorslaande, machtige kunst-openbaring geworden. Uit Neptune, Antwerpen: Ernst Brengier est un compositeur West-Flamand d'un si grand mérite que l'on se prend à déplorer de l'avoir si tardivement découvert. Il a écrit une partition tout simplement admirable, d'une envolée et d'un lyrisme indicible. En waar is gebleven wat Paul Gi1son in 1934 nà de uitvoering van Gent schreef: Gudrun is het schoonste, het machtigste werk ten onzent gegeven op het gebied van lyrische muziek: Hij noemde de partituur Grandiose. En de kunstcriticus Paul Bergmans noteerde: Men kreeg de zeer duidelijke indruk dat men voor zich had een gewrocht van allereerste gehalte, wellicht het belangrijkste dat de Vlaamse muziek op dramatisch gebied heeft voortgebracht.

Er zijn met het N.I.R. onderhandelingen aangeknoopt om een volledige uitvoering van Gudrun, in concertvorm over de werelduitzendingen te verspreiden, en terzelfdertijd op platen op te nemen, zodat het werk op het repertorium, zonder nieuwe uitvoeringskosten, zou kunnen blijven. Het is de enige wijze waarop wij Gudrun zullen kunnen doorgronden en volledig begrijpen: de enige wijze waarop Rodenbach's en Brengier's machtige boodschap tot ons kan doordringen. Ook zijn andere werken van mindere gehalte zullen daardoor aan het licht komen, want grillig zijn faam en roem, zodat de kunstenaar de algemene onverschilligheid met een doorslag moet overwinnen, aleer men aan zijn andere werken aandacht wil verlenen. Il faut être connu pour se faire connaitre, zei een Frans criticus, mais comment se faire connaitre si on n'est déjà connu?

Er blijft nog een vraag te beantwoorden, en wel een zeer moeilijke, zeer kiese vraag: Wat heeft in Rodenbach's werk de scheppingskracht van Brengier gewekt? Hoe het genaakbaar maken? Hoe het onwezenlijke wezen geven? Men moet verder zoeken dan de kunstvorm van het literaire werk van Rodenbach, hoe onovertreffelijk ook: verder dan de innige onbetwistbare inspiratie. Verder ook dan Brengier's levensdrang naar schepping: Men moet tot het zuiver aanrakingspunt komen waaruit de vlam schoot. Dit aanrakingspunt is slechts in één woord te uiten: echtheid. De echtheid aan ons Vlaams, ja West-vlaams wezen, sedert de vergane tijden tot heden toe in hou ende trou bewaard.

Het besef van deze oorspronkelijke echtheid heeft Rodenbach en Brengier tot het goddelijke van de zuivere schepping bezield. Rodenbach is aan zijn boodschap van echtheid jong gestorven: Aan zijn boodschap van echtheid is Ernst Brengier van zijn jeugdjaren tot aan zijn dood geknakt gebleven.

Ook Icarus heeft geweten dat het heilig vuur verzengt.

C.E. VAN DE MOORTELE-AMEYE

Handschrift van Ernst Brengier