West-Vlaanderen. Jaargang 1

Kortrijk viert voor Vlaanderen

TOT herdenking van de 650^ste verjaring van de Guldensporenslag, heeft Kortrijk een feesttijd ingelegd waarbij, het Vlaanderen was dat vierde te Kortrijk, doch niet min Kortrijk dat vierde voor Vlaanderen. Kortrijk was synthese van de viering, zoals het eenmaal tot de synthese werd van het historische gebeuren. Stoet en spel kunnen gerust als één geheel worden beschouwd. Die eenheid spruit allereerst voort uit het feit dat eenzelfde kwintet voor de tweeledige vertolking instond. Speybrouck en Van der Plaetse overspanden het geheel met de artistieke in- en aankleding van de meesterlijke regie. Met Putman's tekst rees de kern tot een climax in de vertoning, waarvoor de omlijsting werd bijgebracht in het decor en de belichting door kunstschilder Notebaert en ‘last not least’ in de muziek van de componist Van Eechautte. Voeg daarbij dat de hoofdpersonen. - figuurlijk en meestal in de werkelijkheid - in beide delen fungeerden. Bovenal wordt die eenheid organisch bereikt doordat de statiek van de optocht (zijn ontwerp en idee) in zijn geheel en in zijn integrerende delen op het dynamische plan wordt overgeheveld in het spel.

Wat onmiddellijk trof aan de stoet was de orde en de tucht in de optocht, deze constructief gezien, zodat het geheel tot stijl werd van statigheid en sterkte. Misschien was op sommige ogenblikken of voor sommige delen het tempo in het opstappen wel een prik te traag (we zagen de stoet op Vrijdag 11 Juli, op een honderd meter vóór de tribune): de gebondenheid van de vlotte aansluiting hielpen daar overheen. Die stijl gaf levendigheid door de afwisseling in opstel en voortgang van de groepen: militaire strakheid in gesloten gelederen, bewuste ernst in gevormde groepen, betrekkelijke losheid in de nog volkse elementen van deze in korte tijd opgeroepen mensenmassa die een leger moet vormen: alles zat in stevige handen en de gespannen aandacht ging in volle overgave naar de alomaanwezige regisseur. Zelden - om niet te zeggen: nooit - zagen we een stoet met zo een ordelijk verloop, die van de O.L.V. van Hanswijk-feesten een paar jaar voor de oorlog niet te na gesproken.

We achten het overbodig een beschrijving van de stoet te geven in zijn vijfvoudige geleding van economische macht, koninklijk verraad, stedelijke beroering, volkse strijd en glorievolle zegepraal: de epische samenstelling, de rijkheid en de harmonie van kleur, de historische getrouwheid voor de aankleding werden reeds voldoende uiteengezet en geprezen. De dreigende eentonigheid van wat feitelijk een troepenschouw kon heten is schitterend afgevangen in de rijke afwisseling van kleur en klank, herhaaldelijk zelfs van beweging en rhythme. De praalwagens waren één spanning van artistieke gaafheid in opbouw en dynamische geladenheid in de bezetting. Slechts een album - en dan in kleuren - zou enig gedacht kunnen geven van de stralende weelde die hier werd ten toon gespreid.

[p. 175]

De vertoning van het Guldensporenspel, de avond van 11 Juli, mag een triomf heten. Vooreerst de tekst. Het zou onjuist zijn te beweren dat de Vlaamse dramatiek een meesterstuk rijker is geworden. Daar zal ook Putman wel niet aan gedacht hebben. De brochure is overigens oppervlakkig nagezien, zodat er zelfs enkele verwarringstichtende lijnen in voorkomen. De auteur heeft echter zijn beste beentje voorgezet - of was het louter artistieke spontaneiteit? - om een gesloten geheel op te bouwen dat toneel was en spel, massabewegen en tevens gemeenschapsspel en stadsuiting. Hij komt in de lijn van ‘goed’ openluchttoneel, gezonde massavoorstelling en feestelijk gemeenschapsleven.

Door het samenballen rond het kasteel - voor het strijdbeeld - en de stadspoort met toren - voor de volkse uitkant en geladenheid - kreeg het een vrij sterke eenheid. Waar zich bovendien alles toespitste op het uiteindelijk moment van de overwinning, werd het een heus spannend gebeuren dat het wint op de kronijkvorm en de legendeversnippering. Het symbolisch, wat gefantaseerde inschuiven van de Chatillon-figuur hielp daar niet onaardig toe mee. Putman heeft daarbij een tekst geschreven die vlot loopt, gemakkelijk draagt over de ruimte, tot zelfs in de kleine liefdeintermezzi, die nog iets meer naar de uithoek van de scene hadden mogen verplaatst zijn en ook als spel verdubbeld hadden mogen voorkomen aan de uitkanten van de volkse beroering. Die tekst is romantisch getint voor gevoelsinhoud en woordkeus - en waarom niet? - zoals het onderwerp en de omstandigheden het niet slechts verdroegen, doch zelfs enigszins eisten. Het wil geen geschiedenis zijn, zelfs geen beeldende weergave, niet eens een concrete episode ondanks de ingeschoven Chatillon, doch fel-opgedreven taferelen die tot een oproepen werden van het destijds gebeurde. Bovendien bleef die tekst los genoeg - we bedoelen vrij van literatuur in constructie en verwoording -, om de regie de nodige vrijheid van beweging te laten zonder dat het stramien zou worden geschaad. Daarvan heeft Antoon Van der Plaetse even ruim als meesterlijk gebruik gemaakt.

Op het podium (synthese van een middeleeuwse stad) - van kunstschilder Notebaert - heeft de regie gewerkt als met schitterend ingelegde stukken op een ivoren schaakbord. De planverdeling met trappen en vlakken, was op spel berekend en daartoe ook aangewend; de omlijsting - achterwand en zijafdelingen gaven meer verscheidenheid voor het bezetten, dan wel een strak insluiten van het eenmaal bezette: wat een hinder leek in de constructieve opvatting, die voor een toneelomschrijving sober moet zijn, werd opgenomen en opgelost in spel en beweging.

De tekst, een zeer geslaagd ontwerp als schets en stramien en zelfs in zijn verwoording, heeft Van der Plaetse opgeheven tot een superieur spel van volkse gedragenheid en feestelijke stemming. Reeds bij de inzet en ook in de repliek aan het slot, is de vaag-gehouden aanduiding van de auteur tot een schitterende demonstratie geworden van muziek en dans. Het koor klonk als een symfonie van belijdenis, van liefde en overwinningsroes. De dans met de vlag - door Heiko Kolt - was een schepping van schoonheid waar iedere Vlaming dankbaar moet voor zijn, niet slechts voor het artistieke genot, doch minstens zo vurig voor de glorieuse vertolking van tekst en gebeuren, van het heiligste gevoelen dat ieder van ons kon in zich dragen. Dat was wellicht geen vendelzwaaien in de zuiver artistiek-technische zin: het was een dans, een zang, een gebed en een lied dat in zijn orgelpunten tot extase werd van geloof, van liefde en belijdenis. Die twee momenten - begin en slot van het spel waarbij telkens het hele podium betrokken werd - vormden een spel op zich zelf dat van bedreiging en angst, van offer en verweer ontplooide tot een stralende triomf: het was een Groeningevieren in devote herleven en juichend herdenken. Wie dat niet zag heeft iets gemist in zijn Vlaamse en volkse geloofsbeleven; wie het meemaakte en voor zichzelf nog een ogenblik dromen kan bij ‘Vlaanderen... eeuwig dijn’ zal het begeesterend beeld ervan in zich bewaren in lengte van dagen.

Met het koor, waarvan deze dans met de vlag overigens de climax uitmaakte, had componist Van Eeckhautte van meet af zijn slag thuis gehaald om de toeschouwers het hele spel door onder de betovering van zijn muziek te houden. Een luchtiger noot bracht de lustige deining van het minnelied terwijl het latere bezemlied als een bruisende golf was van opgejaagde vechtlust. Het was een gelukkige greep van de regisseur de nar als de levende parodie, meer zelfs: als een bijtende satire van dat bezemlied te doen optreden. Zijn vlijmend maaien rondom de Chatillon en de ridderschaar roept een laatste stroof op die zou moeten toegevoegd

De Krijgsraad vóór de Guldensporenslag.

[p. 176]

worden aan de tekst en er een spotlied zou van maken op bedrogen overmoed. Die narrentip is niet voorzien in Putman's tekst: Van der Plaetse heeft hem er fijngeestig bijgehaald en zo de speeltekst zelf aardig verrijkt. De nar heeft van die scene - overigens van zijn hele optreden - een fijn brokje toneel gemaakt.

Op gebied van dans moet nog verwezen worden naar het keurig en fijnzinnig menuet aan het hof van Chatillon. Lea Daan, die voor de choregrafie had ingestaan, mocht gerust de plaats hebben ingenomen van de Chatillon om die zeer kunstzinnige en fijnverzorgde hulde in ontvangst te nemen. Verhoudingswijze mag hetzelfde gezegd worden over de volksscenes en dansen waar de regie allicht de dansleiding heeft aangevuld om er zich op haar beurt mee te sieren. Dat was verzorgd spel, verzorgde beweging, rhythmiek die beheerst bleef tot in de late nalopers van een massaverwarring.

Zo kon het hele spel worden nagegaan: de individuele rollen, op de nar en Chatillon nà, verlopen te veel in het groepsgebeuren om een sterke persoonlijke uitbeelding te worden: die beide echter - en vooral de nar - verdienen een uitgelezen pluimpje. Dat de regie ook voor het boertigluimige oog had, mocht blijken uit het gevecht bij de kroeg: rhythmische transpositie van Breydel en Leroux uit Conscience, ook de verre symbolische aankondiging van de latere zege. Wat we nog even willen onderlijnen - en dàt sommige zuurpruimen ten spijt - is het religieuse element met gebed, optocht en dankbetuiging, voor en na het strijdbeeld. Natuurlijk voerde dat enigszins terug naar het statische van de namiddagstoet. Toch was het een aangrijpende uitbeelding van de angst in oorlogstijd en van het historisch verhaal rond het Groeninger-Mariabeeldje. Dat het een warme en wijdingsvolle veraanschouwelijking was, zal wel niemand ontkennen en het processionnele karakter was zeer zuiver gehouden van beweging en handeling. Of er echter een scenisch verband gelegd was tussen het spel op scene en de verschijning hoog op de toren, hebben we niet opgemerkt.

De lichtregie - ze werd ook door kunstschilder Notebaert geregeld - was zeer rijk en aansluitend. Ze behield het karakter van spel doordat ze profusie en feërie had vermeden. Ze diende de tekst en werd er door gedragen, zonder dat ze zelf gedwongen was geweest, bij gemis aan voldoende inhoud, tot een tovershow haar toevlucht te moeten nemen.

Woord, zang en muziek, alles was op band opgenomen, en het moet in alle eenvoud gezegd: de technische opname en de weergave benaderden de volmaaktheid. Alleen was er soms wat hardheid in gesproken replieken. De synchronisatie tussen de geluidsvertolking en het gebeuren op scene - voor de dans met de vlag hebben we het zeer scherp gevolgd - kan gerust boven alle beknibbeling heten te staan. Laat de rechtstreekse vertolking principieel haar rechten behouden, laat ze links en rechts het openluchtspel, vaak ten onrechte ‘massaspel’ genoemd of als zodanig opgeblazen, in tekst en montering kapot denderen: Kortrijk was een triomf in het genre, in opzet en verwezenlijking op het artistieke plan en op het terrein van zuivere techniek.

Putman, die we na de vertoning nog zagen, straalde gewoonweg: had hij ook anders te doen, hij die bij de vertoningen alleen nog te ‘genieten’ had? Van der Plaetse droeg de glorieuse vermoeienis van een schitterende zege die straks recht zou geven op een genereuse rust. En daar tussenin stellen we ons voor Speybrouck voor costumes en pruiken (had die ook nog zijn handen vol!), Notebaert en Van Eeckhautte voor hun respectievelijke sector scene en muziek.

Ons afscheid aan de magistraat! In echo op het historische woord van de Engelse handelsagent-diplomaat, naar aanleiding van het Antwerps Landjuweel in 1561: ‘een volk, een stad die zo iets kan, is ook tot meer in staat’, zouden we er willen op wijzen dat het Kortrijkse stadsbestuur een verplichting op zich genomen heeft van trouw aan eigen zending in eens geschapen grootheid. Een ogenblik hebben we gehuiverd toen we ontsteld de naakte straten, zelfs die waar de stoet langsheen moest trekken, ontdekten. Niet alleen slechts zeer schaarse leeuwenvlaggen, doch zelfs haast geen vlag of versiering Op een paar honderd meter van het feestplein kon men amper vermoeden dat Kortrijk feest vierde en tot onder de schaduw van podium en estrade kon men in overvloed Franse klanken horen van mensen die men het volgende ogenblik kon betrappen op het feit dat hun eigen taal hen toch onvergelijkelijk beter ‘lag’. Bleef de stad in haar bevolking zo vreemd of zo afzijdig? Dat kan toch niet als de magistraat zo een inspanning vermocht te doen en ze met glorie bekroond zag. Is hier een opvoeden, een heropvoeden mee gemoeid? Dan zeker moet de stad er aan denken om de mogelijkheid te scheppen van het spel een traditie te maken waar Kortrijk bij groeien zal en waar Vlaanderen in feestroes zal naar pelgrimeren.

Met grote aarzeling waren we naar de Groeningestede getrokken. De schematekst, die we nog gauw op een terras lazen, gaf hoop. De stoet schiep vertrouwen. De vertoning wekte volle geestdrift op: Kortrijk, zijn stads- en zijn landspel: goed heil!

ALOIS DE MAEYER