West-Vlaanderen. Jaargang 1

[p. 172]

Toneel

Hoogdagen van het religieus toneel in Vlaanderen...
Het heilig bloedspel te Brugge

DE opvoeringen van het H. Bloedspel te Brugge zullen ongetwijfeld, samen met de openluchtopvoeringen van het Guldensporenspel te Kortrijk, de voornaamste gebeurtenissen zijn op toneelgebied gedurende deze zomermaanden in onze provincie. In deze bijdrage hebben wij het voornamelijk over het openluchtspel Sanguis Christi, het spel van het Heilig Bloed, van de hand van Z.E.P. Jozef Boon, C.SS.R.

Dit festijn der Vlaamse religieuse kunst heeft opnieuw heel Vlaanderen en een vrij groot deel van ons land, evenals honderden personen uit het buitenland, op de been gebracht. Het Heilig Bloedspel is een heerlijk gewrocht van christelijke Vlaamse Kunst. Aan de opvoering van het H. Bloedspel beleeft Brugge één zijner schoonste dagen, de luisterrijke traditie van de grote havenstad uit het Middeleeuwse Vlaanderen waardig. Het religieus massatoneel kan alleen uitgebouwd worden met de gemeenschap, met mensen uit onze christelijke huisgezinnen die samen tot een religieuze gemeenschap gegroeid zijn, die aan éénzelfde tafel aanzitten. Zoals, in heel de schepping en in de mens zelf, steeds de materie en het lichaam ten dienste staan van de geest, van de ziel, van het eeuwige, zo moeten we ook, om heel dit spel te begrijpen, de materiële constructie, de opbouw nagaan en zien hoe de materie in dienst staat van de geest. Dit is trouwens zo voor elk kunstwerk, waar de ordening van de geest de materie vastgrijpt om daaruit de vlam van schoonheid, die

De Joodse Volksleider uit het Heilig Bloedspel

uit de ziel oplaait, weer te doen gloeien. Er is voor eerst het belfort, de fundamentele basis waarop het H. Bloedspel geschreven en gemonteerd werd. Vervolgens de muziek die steeds rond het belfort geslingerd wordt. Dan het volk zelf dat aan het spel meedoet. Een massaspel moet heel de stad meerukken. Drie kunstenaars, Pater Boon, A. Meulemans en A. Van de Velde geven het beste van hun kunnen en met gans hun kunstenaarsziel werken zij, gedurende maanden, aan het welslagen van bedoeld openluchtspel.

Er is in deze moderne wereld een behoefte aan geestelijke verdieping. Anton Van de Velde drukte er destijds op dat zo de mens niet alleen van brood leeft, hij evenmin met de geest alleen een toneel zal verwezenlijken. Dat is de kapitale fout geweest, zegt Van de Velde, van vele, zo niet de meeste onzer toneelkringen, van wal te steken en voort te dobberen met een geimproviseerde leiding, een stuntelig repertorium, een dito materieel en een totaal gebrek aan artistiek en kultureel inzicht en bevoegdheid. Daaruit vloeit de vraag: ‘Kan een toneel, geinspireerd op de liturgie of op een godsdienstige thematiek leven en bloeien?’ Wij antwoorden, ja! Doch wij voegen er dadelijk aan toe: het christelijk toneel echter stelt duidelijke eisen; het stuk moet geschreven zijn door een kunstenaar, tevens vakman, die zijn religieus thema derwijze behandelt, dat de Vlaamse gemeenschap haar eigen wezen er in terugvindt en er door meegevoerd wordt. De opvoering moet gekenmerkt zijn door een zuivere gaafheid over heel de lijn. Wie het H. Bloedspel beleeft en aanschouwt, zal zich stellig innerlijk dieper en rijker voelen omdat het drama precies ook in hem nog schrijnt. De diepste roerselen van Brugge's christelijke ziel ontwaken in het spel. Haar schoonste adel, haar cultuur, haar zieleverhevenheid, haar mystieke bezieling en beleving in God, de civitas, de stad van St Augustinus in haar ideale vorm, heeft haar glans weergevonden, het is in hun ziel ingegroeid en het wordt groter met de ontplooiing van hun eigen leven.

Veel faktoren dragen er het hunne toe bij om het sukses dezer openluchtvertoningen te verzekeren. Vooreerst het Middeleeuwse Brugge met de stenen reus, het machtige Belfort als achtergrond; vervolgens het talent van schrijver, regisseur en componist: Pater Boon, Anton Van de Velde, Arthur Meulemans, drie namen die klinken als bazuinstoten; de toewijding van spelers, muzikanten en zangers; de bijval die het H. Bloedspel in voorgaande jaren mocht genieten; het

[p. 173]

De Volksleider en zijn Trawanten hitsen het Joodse Volk op.

thema zelf dat het H. Bloedspel behandelt zal eeuwig aktueel blijven nu: de geschiedenis van het lijden en de dood van de mens geworden God. Honderd duizenden toeschouwers, uit alle hoeken van de wereld, genoten reeds van deze grandioze gebeurtenis: ‘het spel van licht en kleur vóór de voeten van 't spelende, vechtende, lijdende en triomferende Belfort’.

Ter gelegenheid van bedoelde openluchtvertoningen werd en wordt er veel geschreven over de tekst van het H. Bloedspel, over de muziek, over de vertolking, enz. Wij wensen die omvangrijke literatuur niet te ontleden. Het is onvermijdelijk dat er, benevens de zeer talrijke geestdriftige bewonderaars van het spel, ook anderen zijn die opbouwende (of andere) critiek uitbrengen. Geen mensenwerk is ten slotte volmaakt! Doch er zullen o.i. maar weinigen geweest zijn die niet onder de betovering waren van het spel, muziek en belichting, in zijn geheel genomen. Het is altijd mogelijk over details te vitten. Zoals het dikwijls gebeurt in dergelijke omstandigheden, wordt niet altijd op voldoende wijze rekening gehouden met de eigen opvatting van schrijver en regisseur. Wij hebben hier nu eenmaal te doen met openluchttheater en een openluchtspel is geen gewoon toneel. Van daar het belang van het muzikaal gedeelte dat door iedereen kan begrepen en genoten worden. Voor sommigen is de muziek van Meester Meulemans misschien ietwat te uitbundig. Anderen vinden de tekst van de auteur wat al te eenvoudig. Voor sommigen moet een openluchtspel evenveel of nog meer treffen door wat gezien dan door wat kan gehoord worden. Daarom zal het bijna onvermijdelijk de diepte missen van onze beste toneelwerken die in een zaal kunnen vertoond worden. Daarentegen zal het openluchtspel door het aanwenden van de vele middelen die de moderne techniek ter beschikking stelt, door de massascènes, door de feërieke belichting enz. in veel breder kringen de belangstelling wekken dan zulks het geval is met gewoon toneel. Men kan in veel opzichten van mening verschillen met de schrijver en de regisseur. Men kan terecht bevestigen dat de hoofdzaak in om 't even welk toneel altijd zal zijn en blijven: een rijke, boeiende inhoud, die op kunstige wijze vertolkt wordt en dat al het overige o.m. belichting, kostumering, decor, massascènes, een ondergeschikt belang bezit; doch iedereen zal moeten toegeven en eerlijk bekennen dat het H. Bloedspel, als spel in openlucht, een hoge toneelprestatie is. Dit verheugt ons des te meer daar het hier gaat om een godsdienstig spel dat niet alleen door devote zielen kan genoten worden maar ook door zeer velen die onze godsdienstige overtuiging niet delen.

Doorheen het lichaam straalt de geest en door middel van het lichaam kan de mens zijn geest tot hoger idealen brengen. God heeft de materie en het geestelijke geschapen, beide moeten op aarde gemengd zijn om de geest naar omhoog te tillen. Zo moest in het H. Bloedspel de materie dienen. Er moesten 10.000 zitplaatsen zijn, er moest een groots podium opgetimmerd worden, er moest een hoogte

[p. 174]

bereikt worden, er moest een steun zijn voor de spelers, er moesten duizenden lichten zijn, honderden houtblokken, een reuzen kruis vóór het belfort, honderden kostumes, e.a. Dit alles moest tot eenheid groeien, door de plannen van ontwerper, regisseur en architect, alles naar één doel gericht, opdat het spel zou gediend worden en ten einde de honderd duizenden toeschouwers een brok levende schoonheid mede te geven door middel van een visioen, en visioen dat altijd zal duren. Pater Boon is een onvermoeibare werker die alle moderne middelen gebruikt om zijn apostolaat uit te oefenen. Mocht het in breder kringen begrepen en aangemoedigd worden.

Het belfort van Brugge stond opnieuw klaar voor het spel met het oude blazoen van het Graafschap Vlaanderen. De aloude relikwie van het bloed van Christus, waardoor de stad vrijgekocht is, werd te dezer gelegenheid, tijdens de reeks opvoeringen in Augustus j.l., ter verering uitgesteld in de enig mooie H. Bloedkapel, terwijl het groot kruis op het belfort prijkte... En midden dit alles, staat op de gevel van het Brugs belfort de oude Madonna met het kind Jezus. Uit de materie rees aldus de geest en groeide groot en schoon als een droom dit spel, de bloem uit Brugge's grond gegroeid. Wie de geest van Brugge niet begrijpt, zal nimmer geheel de betekenis van het H. Bloedspel beseffen.

Anton Van de Velde schreef in 1942 ‘Het christelijk toneel is in onze Vlaamse gewesten, na een kortstondige opflakkering, stil ter ziele gegaan. De basis bleek te wankel, de proselieten te weinig vasthoudend, het ideaal te zwak om de wedergeborene in het leven te houden’. Dit zijn woorden, met vèrdragende betekenis, die wij wel, in deze materialistische tijd, vooral na de welgelukte opvoeringen van het traditioneel geworden H. Bloedspel, in overweging mogen nemen. Het H. Bloedspel is voor ons land aan het worden hetgeen het Passiespel van Oberammergau voor Duitsland is.

JULIAAN DECLERCQ