West-Vlaanderen. Jaargang 1

[p. 87]

[Literatuur]

Het proza van de zee

LANGE tijd zijn de liefde voor het land en het religieuze besef hoofdmomenten geweeest in onze Vlaamse cultuur. Geen wonder dan ook dat wij, bij het overschouwen van het panorama van onze letteren, een aanzienlijk gedeelte heimatliteratuur aantreffen. Steeds zijn er schrijvers geweest die met voorliefde, of omdat zij niet anders konden, personen uit een bepaalde streek ten tonele voerden en alle gebeurtenissen in het kader en de atmosfeer daarvan lieten plaatsgrijpen. Heimatliteratuur vinden wij bij Snieders, Conscience, Jeurissen, Simons, Timmermans, Claes, Baekelmans, Sabbe en andere, maar waar wij reeds lang, via de literatuur, vertrouwd werden met het Kempenland, het Antwerpse havenleven, de heerlijkheid van het Nethedal, de Demervallei, de atmosfeer van Brugge, - om van de specifiek landelijke verhalen niet te spreken - dienen wij langer te wachten om in onze letteren natuur- en klimaatschildering aan te treffen van onze Vlaamse kuststreek met de haar eigen bewoners. Bella Stock van Hendrik Conscience, speelt zich wel is waar af in een vissersmidden, maar dit zoeterig-romantisch verhaal staat veel te ver van de werkelijkheid af, om er in dit opzicht rekening mee te houden. Vanwaar dan dit verschijnsel - dit gemis aan een literatuur van de zee? Schonk niemand aandacht aan deze landstrook met haar specifieke bewoners?

Vermoedelijk wel, maar over zee en vissers schrijft men niet zonder dat men ze kent, en wie niet uit dat volk geboren was gaf er wellicht de voorkeur aan te zwijgen. Die bodem zelf scheen trouwens niet erg vruchtbaar, qua eigen talenten, en tot vóór Gaston Duribreux heeft niemand, met volledige kennis van zaken, de kust, de zee en het typische vissersvolk, met zijn ruwheid, zijn goedheid, zijn eenvoud, zijn moed en zijn eigenzinnigheid, in onze letteren uitgebeeld. Reeds in Karoen kondigde hij zich aan als een schrijver met talent. Bruun bracht er de onloochenbare bevestiging van. Deze roman uit het Vlaamse vissersleven werd begroet als een

V.A. Van Molle, (Koksijde), Vlaamse vissers voeren uit

C. Permeke, De Visser

welgekomen verrassing, als het werk van een begaafde en evenwichtige persoonlijkheid, en wanneer kort daar op De Roeschaard en De Laatste Vissers het licht zagen, was de faam van Duribreux voorgoed gemaakt. Lange tijd hebben wij De Roeschaard als Duribreux's beste werk gehouden. Dit gebonden verhaal, dat zich afspeelt in vier winterse dagen, was zo pregnant dat werkelijk van een indrukwekkende creatie mocht gesproken worden. De gedaanten van de vissers waren haast gigantisch getekend, de stijl zo suggestief dat het geheimzinnige en schier hopeloze van de atmosfeer waarin het verhaal zich afspeelt de lezer geen ogenblik loslaat. Een soms moeilijke evolutie was echter tot dan toe in Duribreux's werk opgevallen. Af en toe hernam hij dezelfde motieven en gelijkaardige personen traden onder andere namen te voorschijn. Vermoedelijk besefte hij dit echter zelf en verliet hij daarom het reeds verkende terrein om zijn Derina te schrijven dat voor een groot deel te Brugge speelt. Met De Bron op de Berg keert hij echter naar zijn geliefd thema terug, en opvallend is in dit boek de verruimende horizon, het verruimde spel van karakters en temperamenten, de epische allure. Ten overstaan van dit nieuw bereiken valt nu echter een zekere losheid in de constructie op, maar hardnekkig en bestendig werken brengen Duribreux vlug de voorname rijpheid, waarvan hij blijk geeft in De Grote Hemme, ongetwijfeld het beste oorlogsboek van onze letteren, en meteen ook het beste boek van Duribreux's reeds aanzienlijk oeuvre. Voor De Zure Druiven de roman die onlangs in de letterkundige prijsvraag van de Provincie West-Vlaanderen bekroond werd, moeten wij de publicatie afwachten.

In zijn geheel niet minder merkwaardig dan dat van Duribreux, is het werk van Daan Inghelram. Deze auteur die in zijn flink geschreven roman Walrave's IJde zee en vissersvolk behandelde, en achteraf voor zijn verhaal De Zonderling, dat ondanks zijn grote stylistische hoedanigheden haast onopgemerkt voorbijging, eveneens zee en duinen tot milieukader koos, schijnt echter langzamerhand méér voorliefde te krijgen voor het landelijk-historische. Zijn steeds onvolprezen verhaal Angélique, een prozajuweeltje zoals wij er de laatste vijf en twintig jaar niet meer in onze letteren aantroffen, evenals zijn jongste romans De Graaf en De Forestier zijn daar een bewijs van. Of Inghelram niet naar de zee zal weerkeren durven wij echter betwijfelen. Nog

[p. 88]

steeds voelen wij in zijn werk dat hij er niet van los is, - dat hij maar in zijn element is als hij over water kan schrijven - en wie met zoveel liefde en hartstochtelijke schrijversdrift, zee en vissersvolk in zijn eerste verhalen wist uit te beelden, wordt wellicht nooit helemaal een ontwortelde. Vroeg of laat keert Daan Inghelram naar zijn oud thema terug, en met de benijdenswaardige gaven waarover hij én als romancier én als stylist beschikt, schenkt hij ons dan wellicht het boek waarvan hij droomt, dàtgene dat iedere auteur eens in zijn leven schrijven wil.

Behoudens voor Wij leven en Dat dwaze Hart zijn ook de zee en het vissersvolk, de ijslandvaarders en de smokkelaars, inspiratiebron geweest voor het werk van Fred Germonprez. Zee schijnt voor deze auteur bestemming te zijn, zoals het land dat is voor de boer. Kinderen van de Zee, Volk uit de Westhoek, Jan Bart en Yseland, Yseland, brengen vooral de mens met al zin goede en kwade kanten op het voorplan. Duidelijk blijkt uit deze werken dat Germonprez van de mensen houdt. Van hun moed en hun bonkigheid en van hun grote naïveteit. Een sterke psychologische uitrafeling is in zijn boeken niet te bespeuren. In hoofdzaak bepaaalt hij het karakter van zijn personnages door daden van buitenuit, die uiteindelijk toch weer de oorsprong vinden in hun eigen wezen. Oprechtheid is een van Germonprez' grote betrachtingen. Aan bourgeois-deftigheid heeft hij een hekel. Wat hem blijkbaar het liefst is zijn vissers die ter verovering gaan, kapers die in de goede tijd van Albrecht en Isabella de schepen gingen enteren en mannen als Jan Bart, kaper en zeekapitein, die door de Franse koning werd ontvangen als hulde voor zijn koenheid, terwijl de hofdames giechelden om de onhandigheid van deze ‘ours’.

Naast de Nieuwpoortenaar Fred Germonprez, dient ook die andere zoon van de Noordzee, Juul Filliaert vermeld te worden. Deze bescheiden auteur, die enkele jaren geleden aan een lange en pijnlijke ziekte overleed, wijdde menige studie aan

Daan Inghelram

de geschiedenis en de figuren van het Westland, doch liet zich vooral opmerken door zijn werk Jan Bart, het verhaal van de heldendaden van de beroemde kapitein van Duinkerke. Zowel van letterkundig- als van historisch standpunt uit, heeft dit werk zijn betekenis,

C. Permeke, Moeder en kind

en vooral in de handen van de opgroeiende jeugd zal het ongetwijfeld steeds welgekomen lectuur blijven. Ook in De laatste Vlaamse IJslandvaarders toont Juul Filiaert ons een beeld van de Noordzee, en mede om dit tragisch epos van dat Vlaamse vissersras, waarin de geest van Jan Bart nog levendig is, verdient zijn naam met ere vermeld te worden in de schriften van de zee.

Een uitstekende bundel novellen en schetsen met tot onderwerp de zee en het vissersvolk, en getiteld Vlaamse Zeevissers, schonk ons ook Kanunnik Ernest M.A. de Spot, thans diocesaan opziener van het vrije Lagere Onderwijs te Brugge, maar voorheen lange jaren aalmoezenier op de visserij-wachtschepen. De grondige kennis van het leven en de psyche der zeevissers die hij toentijds opgedaan heeft, maakt schrijver zich hier ten nutte om het ware, onverbloemde leven van dat volk, via een lichtjes geromanceerde uitbeelding, hard en schoon tot ons te laten doordringen. Met Karel Jonckheere, die vooral naam maakte als dichter, maar ook knap proza schrijft, zijn wij dan plots in een ander domein, namelijk in dat van het reisverhaal. Op sprankelende manier vertelt hij ons in Cargo zijn belevenissen tijdens een vacantiereis naar Cuba, aan boord van een cargoboot. Jonckheere toont zich hier een scherpzinnig opmerker, een fijne humorist, soms ook een cynische spotter en alleszins behoort dit reisverhaal tot het beste van wat wij op dit weinig ontgonnen terrein in onze letteren bezitten. Terecht werd dit boek dan ook met de Lode Baekelmansprijs bekroond.

En hiermede menen wij dit overzicht dan te mogen eindigen. Mogelijk is het niet volledig, maar dit was ook niet onze eerste betrachting. In hoofdzaak ging het er om enkele bijzonder verdienstelijken in het licht te stellen, met een korte en eenvoudige synthese van hun werk. Aanzienlijk is dit nog niet, maar tegenover vroeger is er niettemin een net afgetekende aanwinst. Laten wij nu hopen dat de jongste generatie ook nieuwe talenten oplevere en dat de literatuur van de zee bestendig een actuele plaats in onze letteren moge blijven bekleden.

STAF WEYTS

Nota van de redactie: Staf Weyts heeft niet gerept van zijn eigen werk Met Hélène op de boot, het geromanceerd verhaal van een croisière naar het hoge Noorden, waarin ook de zee een aanzienlijke rol speelt. Volledigheidshalve meent de redactie dit dan ook te moeten vermelden, met een korte uitspraak van Jozef Muls, die er van getuigde ‘dat deze roman die als toneel één enkel menselijk hart had, van een buitengewone litteraire voornaamheid was’.