West-Vlaanderen. Jaargang 1

[p. 62]

Kunst en geest

Het probleem van de moderne gewijde kunst

ER bestaat in deze tijd een probleem van de gewijde kunst. Het gaat er niet alleen om te weten tot op welke hoogte de traditionele thema's door de plastische vormen van onze tijd kunnen ge-uit worden. De vraag ligt dieper, de kwestie is veel ouder. Vroeger bestond er een kunst die door de theologie werd gevoed; het was de kunst van de gelovende gemeenschap, de kunst vooral van de clerus, die in deze gemeenschap voorging en die stevig de hand hield zowel aan de kunst als aan de eigenlijke geloofsverkondiging.

Voor vele eeuwen reeds moest deze gemeenschapskunst plaats maken voor een kunst die gevoeliger, rechtstreekser, vooral individueler was. Sedert de Renaissance heeft ieder grote kunstenaar zijn gewijde kunst geschapen. Zowel bij Raphaël, Michel-Angelo, Tintoretto, El Greco als Rembrandt

Chagall: Mozes ontvangt de Tafelen der Wet.

vinden wij zoveel verschillende weergaven van feiten en tradities, als er hersenen zijn om ze uit te denken, en mensen om ze te beleven.

Wie nog vasthangt in het dirigisme van de middeleeuwse kunst, spreekt dan ook graag van het verval. Leven wij dan sedert de twaalfde eeuw in een tijdperk van verval? Het is wel heel lastig om geloven, vooral omdat vele feiten, onder meer het ontstaan en de ontwikkeling van de kloosterorden in deze periode, dit pessimisme loochenen.

Men kan zich trouwens afvragen of de kunst van lekenkunstenaars, die tenslotte helemaal zijn ingesteld op hun tijd en op hun leven in de wereld, niet even dicht bij het Evangelie staat als de eerder leerstellige kunst van de byzantijnse klerken. Giotto, Van Eyck, Michel-Angelo, Rubens, El Greco, Rembrandt zijn voor de ganse mensheid zoveel opeenvolgende getuigen van de Menswording geweest.

Maar, zo men aanneemt dat deze baan wijd-open lag voor de kunstenaar van de voorbije eeuwen, dan is er geen reden om die weg voor de kunstenaar van onze tijd te versperren. Welke wet zou hem dit eigentijds getuigenis ontzeggen? Er is geen enkele plastische vorm, zoals er geen enkele menselijke familie is, die voor Christus' genade ontoegankelijk is.

Meer dan een eeuw lang weerden de christelijke milieu's bewust alle aktuele kunst. Helemaal afgestemd op een verleden, dat door ellendige, verwaterde reproducties van al zijn grootheid was beroofd, schenen zij koppig de wezenlijke roeping van de christen te negeren: door de inzet van zijn persoonlijkheid en zijn werk de zich steeds hernieuwende tegenwoordigheid van Christus te verzekeren. Deze beschamende schuchterheid had hen er toe gebracht aan de religieuze feiten een arme, dwaze voorstelling te geven die in werkelijkheid alleen een vernedering was en een bespotting.

Op dit ogenblik werden onze kerken, ook de meest eerbiedwaardige, bevolkt met spookbeelden uit gekleurd plaaster, die ontdaan waren van elke zowel menselijke als goddelijke waarde. De muren werden bekleed met valse, smaakloze doeken. Op enkele jaren tijd heerste de meest volslagen wanorde, daar waar de eenheid en de schoonheid zich in de waarheid moesten openbaren.

Intussen groeide de kunst, buiten de kerk, tot een eigen, zelfstandig leven. Elke generatie van grote schilders schiep nieuwe vormen, waarin de tijdgenoten hun eigen kijk op de mens en op de wereld terugvonden. Steeds was het een grote taak, waaraan sommige artisten, met een heiligen-

[p. 63]

ijver, hun ganse bestaan hebben gewijd. Zouden inderdaad Gauguin, Cézanne, of van Gogh, toen zij reeds helemaal waren ingesteld op de richting van hun kunst, langs deze weg ook de baan van het gewijde niet gevonden hebben? En nochtans bleef de kerk, die voor al het gewijde bij uitstek de woning is, voor dit werk gesloten. Zelfs voor diegenen onder hen, die ten koste van inspanning en zoeken, de thema's van het Evangelie en van de christelijke traditie hadden teruggevonden.

Bij de aanvang van deze eeuw tekende zich een beweging af, die zich tot doel had gesteld: een einde te maken aan wat een ondragelijk schandaal was geworden, en terug aan te knopen met een traditie die de constante was geweest van achttien eeuwen christendom. Deze traditie bestond hierin: aan de meest representatieve kunstenaars van ieder land en van iedere periode een doorvoelde, levendige uitdrukking te vragen van de godsdienstige werkelijkheid. Vroeger was dit het werk geweest van Giotto, Rubens en Michel-Angelo. Waarom zou men het nu niet vragen aan Denis, aan Desvallières, aan Rouault, of waarom niet aan Matisse, aan Chagall, of zelfs als de gelegenheid wordt gevonden, aan Picasso?

Het komt er niet zozeer op aan te weten of het werk van elk van deze kunstenaars door de christelijke gemeenschap zal begrepen worden en gewaardeerd. Ik geloof niet dat El Greco of Rembrandt, tijdens hun leven, werkelijk populaire kunstenaars zijn geweest. (Zij zijn het thans nog niet). Het doel is enerzijds werken te verwekken die getuigenissen zijn van een kunstperiode, en anderzijds aan de gewijde kunst die gewelddadigheid en die vrijheid terug te schenken, die de hoedanigheden zelf zijn van het leven.

Het is tenvolle gewettigd te redetwisten over de waarde en het belang die aan een bepaald werk gehecht worden. Eensgezinde bewondering voor een kunstwerk heeft nog nooit bestaan. Het gesprek over de gewijde kunst is op onze dagen, Goddank, weer opgenomen. Het bewijst toch dat er tenminste religieuze werken zijn waarover kan gesproken worden. Tentoonstellingen, musea, kunsttijdschriften bieden de gewijde kunst opnieuw een ruime plaats. De kunstenaars zelf weten dat hun inspanning niet meer bij voorbaat veroordeeld is. De gewijde kunst heeft opnieuw burgerrecht. Er mag wel gehoopt worden dat zij dit recht niet meer zal verliezen en dat, spijt ogenblikken van verzwakking, de toekomst ons opnieuw kunstwerken zal schenken, die waardig zijn van een groot verleden.

JOSEPH PICHARD, Parijs.

Mede-stichter van ‘L'art sacré’.

Dit artikel werd speciaal geschreven voor Westvlaanderen.