West-Vlaanderen. Jaargang 1

[p. 60]

Toneel

Het godsdienstig spel in en om het kerkgebouw

IN Juni 1951 kwam de grensstad Wervik in het middenpunt van een verdiende belangstelling naar aanleiding van een tiental geslaagde opvoeringen van het Heilig Hart-spel. De duizenden die de tot een feëriek sprookje omgetoverde Leiestede bezochten, hebben hun bewondering voor de inwoners niet onthouden. Het geheel beschouwen wij als een uiting van specifieke Westvlaamse kunstvaardigheid.

Vrij bescheiden, zelfs in het uiterlijk vertoon, is het Heilig Hart-spel te Wervik een openluchtspel geworden dat onbetwistbaar Westvlaamse kunstenaars op het voorplan heeft gebracht. De schrijver van het spel, Jozef Storme, gaf ons een tekst waar ‘ziel en zinnen’ iets aan hebben, een menselijke, een begrijpelijke tekst, die volkomen aangepast is aan de Westvlaamse volksaard. Hij verwerkte het Bijbeltotum tot een moderne, vooral volkse versie, en wist steeds de nadruk te leggen op het beveiligen en binnen-in bestendigen van de geestelijke waarden. Het podium, ontworpen door architect Luc Lannoy, ruim en stijlvol, dat een speelruimte bood van 600 m², was sober en indrukwekkend. Geen tierlantijnen van buitennissige vondsten, geen praalwagens en opgetooid gespan; zuiver en duidelijk was het doel: het oproepen van een geestelijk enthousiasme. Boven aan de artistieke Gothische kap werd, naar een volks motief, een sober geschilderde afbeelding van het Heilig Hart aangebracht. Alles was het werk van kunstenaars uit Westvlaanderen zelf: tekst, decoratie, regie en muzikale partituur van Eerw. Broeder Ildefons. Wie weet wat het te betekenen heeft volkomen ongeschoolde krachten voor een godsdienstig openluchtspel voor te bereiden, zal het aldra eens zijn dat de regisseur voor een zware opdracht stond. Maar men moet het volk van Wervik aan de arbeid gezien hebben om te bevroeden wat het zeggen wil: een volle dag in de fabriek staan en dan tot in de late nacht de toebedeelde rol in te studeren.

Het Heilig Hart-spel te Wervik heeft bewezen dat, met eigen krachten, iets degelijks te bereiken is.

*

Hetzelfde bewijs had overigens ook het H. Mis-spel van Oost-Rozebeke geleverd. Dit spel was nog onder andere opzichten een merkwaardige gebeurtenis. Er werd immers teruggegrepen naar de oorsprong zelf van het toneel in het Westen. Men heeft reeds dikwijls aangetoond dat de rituele handelingen van de rijke kerkelijke liturgie aanleiding gaven tot het ontstaan van het eigenlijk dramatische spel. De Heilige Mis is zelf een drama bij uitstek, een goddelijke tragedie, die dagelijks in alle kerken wordt hernomen.

De dramatisering van dit gebeuren in de volkstaal en binnen het kerkgebouw werd voor het eerst in Vlaanderen aangetroffen, zo melden kronieken uit de tiende eeuw. Het spel Morgenoffer van E.H. Devogelaere te Oost-Rozebeke was een poging om met deze eeuwenoude traditie opnieuw aan te sluiten. Indien er ook wel achterdochtige stemmen opgingen, omdat in een parochiekerk van een niet-aanzienlijke gemeente in Westvlaanderen een dergelijk experiment werd aangedurfd, dan werd achteraf toch hartgrondig gehoopt dat dit staaltje van wàre kunst een voorgaande mocht worden dat tot navolging stemt. In alle ernst mocht men zich afvragen of een tempel waar de eeuwige stilte toch wijding en

Het Heilig Hart-spel te Wervik. Links: Uit de klaagkoren. Rechts: Uit de engelenkoren.

[p. 61]

vroomheid veronderstelt, wel de geschikte plaats is voor een massaspel, maar de opvoering stelde de sceptici in het ongelijk.

De opvoering van Morgenoffer is dan ook voor onze tijd, wel degelijk een gedurfde daad, die terecht bijval mocht oogsten. Het gegeven is als zodanig niet nieuw. Er is vooreerst het verhaal van de ‘eeuwige mens’: de zondeval die de vloek van de arbeid, als levenslast, met zich brengt. Maar midden het voorspel reeds, zijnde het tragische lot van het eerste mensenpaar, lacht een lichtstraal op de doem die alle mens moet ondergaan: de arbeid, die veredelen moet, zuiveren, zaligen en leiden naar God. De vloek wordt het gezegende aandeel van de mensheid, want ook te Nazareth galmden hamer en beitel in het Heilige Gezin.

Na-een verschijnen dan de verschillende delen van het heilig Misoffer. Het vangt aan met de zware boeteklank van het slepend Kyrie: erbarmen en vergiffenis; tot de liefde van de Godmens zich een eerste maal veropenbaart in de blijde klanken van het Gloria in excelsis Deo: de vloek op de mensheid wordt gezuiverd door de geboorte van Gods Zoon. Zo komt elk deel aan de beurt. Deze moeilijke opgave, waarvan het zwaartepunt in feite ligt in de verheven betekenis van het Morgenoffer, werd te Oost-Rozebeke een volwaardige manifestatie van een schoon en diep geloof.

Maar ook een kunstprestatie. Inderdaad, hoewel Oost-Rozebeke initiaal geen andere dan religieuze doeleinden vooropstelde, bleek het dat het godsdienstig enthousiasme de artistieke mogelijkheden geenszins in de weg stond.

*

Om godsdienstige spelen als die van Wervik en Oost-Rozebeke naar hun waarde te schatten, moet men ze nemen voor wat ze willen zijn. Men dient voor dergelijke massaspelen totaal andere maatstaven aan te leggen als voor het toneel in de gewone zin van het woord: het zijn eerst en vooral gelegenheden om het christen volk toe te laten uiting te geven aan zijn vroomheid en geloof en om het te helpen dieper door te dringen in de mysteriën van de godsdienst. Was dit ook niet het doel van de onbekende beeldhouwers, die de gevels van de kathedralen met eeuwige gewrochten versierden?

LOUIS SOURIE

‘Morgenoffer’ (kerk te Oost-Rozebeke). Van boven naar onder: Voorspel. - Epistel. - Avondmaal. - Communie.