West-Vlaanderen. Jaargang 1

[p. 22]

Kunst en jeugd

De aesthetische opvoeding der jongeren

OP het ogenblik dat het anti-intellectualisme ook in de hedendaagse cultuurstromingen veld wint, mag het tot vreugde stemmen dat het provinciaal bestuur, in nauwe samenwerking met de instellingen van onderwijs en met de jeugdbewegingen, een pleidooi houdt voor de studie van de letterkunde en het beoefenen van de beschaafde Nederlandse omgangstaal. Aldus kan een gemeenschap van officiële en private krachten eindelijk de strijd aanbinden tegen de luiheid van de geest, die ook op dit voorpostengebied de remmen dreigt toe te halen.

Bij de Provinciale Cultuurdagen voor de jeugd te Roeselare klonk het algemeen thema homogeen. Ieder spreker vertolkte weliswaar een persoonlijk standpunt of, om het woord van W.E.H. Verhelle te gebruiken, een individueel getuigenis. Doch hun inzicht greep steeds zo grondig terug naar de basis van feitelijkheden, dat elke spreekbeurt wonderwel de andere kwam aanvullen.

Het feit dat de Provincie aanstuurt op een getemperd maecenaat en een aesthetische opleiding van het volk, neemt het gevaar van het dilettantisme niet weg. De artisten geven hun kunst, de dilettanten geven hun centen. Maar wanneer de kunstenaar zich onderwerpt aan de grillen van het maecenaat, wordt hij op zijn beurt dilettant. Het is dus zaak de kern van de opvattingen over cultuur en kunst gezond te houden ab initiis, bij de grondslag van alle vorming: de school.

Kan men echter volkomen de literatuur genieten, zonder een breder inzicht te verwerven in alles wat bij een letterkundig meesterwerk te pas komt: de ethiek en mystiek, wijsbegeerte en phantasie, taalvaardigheid en muzikaal gehoor? Deze vraag roept dadelijk de kern op van geheel de discussie: onze jeugd vertoont een schromelijk tekort aan taalkennis, en is onvoldoende vertrouwd met het prinselijk instrument van de literaire cultuur: haar moedertaal. Dr. Stock kan een ogenblik de indruk gewekt hebben, dat hij zijn onderwerp verlaten of het althans niet volledig behandeld heeft. Want de titel van het referaat sprak van aesthetisch genieten. Doch zou een gesprek over de schoonheidsleer enig nut opleveren, waar de onbehouwen taal zelf de schoonheid tot schaamte strekt?

Wat de spraakkunst betreft is de toestand in het onderwijs wellicht nog bevredigend, al is dit reeds een euphemisme. Doch men durft zich nauwelijks afvragen welke leemten er bestaan in de kennis van de gevoelswaarde van het gekozen woord, de zin voor de stijl of het persoonlijk inzicht van de student in de letterkunde.

Dr. Stock oppert dan ook de vraag of het niet veel beter ware slechts de hand aan het werk te slaan op het primaire taalgebied, ook wanneer al de andere cultuurproblemen dan gevaar lopen te verzinken in de zompen van de schoolvraagstukken.

De referent heeft nopens dit denkbeeld het risico genomen van een aantal voorstellen die, op de man af gesteld, bijna gelijken op een requisitoir. Kan het provinciaal gezag, schoolcompetities inrichten voor het zuiver spreken en schrijven van de moedertaal? Kan de Provincie, in aansluiting hiermede, niet een soort landjuweel voor schooltoneel inrichten, met het A.B.N. als maatstaf? Kan de Provincie steun verlenen voor keurige schoolboeken, fonoplaten voor uitspraakleer of dure bandopnametoestellen? Kan wellicht over de radio een campagne gevoerd? Ware het uitloven van beurzen wenselijk, met studiereizen naar Noord-Nederland? Kan de Provincie tenslotte, ook niet de oprichting in handen nemen van een moderne en degelijk uitgeruste bibliotheek, vermits Westvlaanderen op dit gebied niets bezit?

Er is meer aanbod dan vraag naar literaire vorming, beweerde W.E.H. Verhelle, en niemand moet de illusie koesteren dat de redding moet gezocht worden in het hervormen van de leerprogramma's. De structuurhervorming van de bazars-in-plaasteren-mannekens is niet geroepen om de kunst van Michelangelo of van Chartres te evenaren. Vraagstukken van de vorming zijn voor een goed deel vraagstukken van methode. De ene leraar werkt volgens encyclopedische beginselen, de andere gaat eclectisch te werk ten bate van oordeel en smaak. De eerste houdt rekening met boeken en feiten, de tweede kijkt naar de belangstelling van de student. ‘En waarom zouden wij niet eens een lesje geven dat de student interesseert?’

Meer dan de andere, uiteraard zakelijke vakken, zal de letterkunde de belangstelling van de humaniorastudent wekken. Want letterkunde is een soort school voor het leven. Ieder les wordt een soort avontuur waarin de schrijver getuigenis aflegt van zijn levensstrijd.

Leren ontdekken is leren oordelen, smaken en genieten. Letterkundige stukken rangschikken volgens het onderwerp, kan de student ongewoon boeien. Zo worden Vondel, Leipold en Elschot, in hun relaas over de dood, naar de geest verwanten. Zo krijgen de herfst, de zee, het vaderland of

[p. 23]

het lijden een nieuwe en diepere rijkdom. Laat de student telkens zoeken naar de individuele houding van elk dichter, en laat hij haar ‘zeggen’, in een opération commune met de kunstenaar. Want de schrijver kan het niet allemaal alleen doen.

Leren oordelen leert smaken en genieten, niet wegens de uitleg die de leraar geeft, want dan is het plezier eraf; maar vooral dank zij het lezen zelf, want voor de letterkunde is het horen, wat het zien is voor de schilderkunst. En als de student leest, leert hij aanvoelen dat poëzie eigenlijk niets anders is dan stilte met woorden rond. Het dispuut of men op de humaniora veel of weinig moet ‘zien’, bleef vrijwel onbesproken.

Als rekenproef op de inhoud van de vorige twee referaten, heeft het methodisch betoog van de Hr. S. Bulcke over de psychologie van de adolescent vooral laten uitschijnen hoe diep de letterkunde en de taal kunnen inwerken op het gemoedsleven van de jonge mens.

De ontluikende geest van de student gevoelt, omstreeks het zestiende jaar belangstelling voor de nieuwe waarden van rhythme en muzikaliteit, en hij gaat cirkelen rond de twee hoofdmotieven van zijn leeftijd: de liefde voor het schone, en de bijna steeds verborgen droefheid. Spontaan ook zoekt hij naar de uitdrukking van zichzelf als middel om te leren denken. Hij praat over boeken, houdt van boeken. Meer nog: hij gelooft erin.

Meteen rijzen hier de vraagpunten van de literaire vorming: de geschikte schrijvers die in Noord-Nederland een langere traditie gevestigd hebben dan in Zuid-Nederland; het nut van schoolbladen; de beschaafde omgangstaal; het nut van de studie der dialecten als uitdrukkingsmiddel van ontroering; de dringende noodzaak van wedstrijden in de welsprekendheid en in voordragen. Al deze werkmiddelen moeten getoetst aan de prille mentaliteit van de student. Van hem wordt immers verwacht dat hij, bij het verlaten van de humaniora, gevormd weze, dat hij een boek kan lezen, en dat hij kan spreken.

De letterkunde is niet alleen een middel om de verveling te verdrijven. Zij belichaamt volgens de H. Demedts integendeel levende gedachten, die aan de jeugd het antwoord kunnen geven op de essentiële vragen van het bestaan. Letterkunde onderstelt evenwel dat de jeugd leest en leert lezen. Daarvoor is leiding nodig, en inzicht in de waarde van het boek. In de bladen voor de jeugd zou een vaste rubriek kunnen voorkomen waarin telkens één belangrijk boek wordt ontleed. Ook veel vergaderingen zouden meer vrucht opleveren door declamatie of voorlezing uit een letterkundig meesterwerk.

Het scherp gesprek over de taal is te Roeselare geëindigd zoals het begonnen was: met een bittere aanklacht tegen het gebrek aan taalkennis, en een geestdriftig pleidooi voor het algemeen beschaafd Nederlands. Feiten zijn feiten. De onloochenbare officiële tekorten, het gebrek aan belangstelling en de talrijke fiasco's slingeren de Vlaming heen en weer tussen de uitersten van het Parlons Français en van de Haagse variété-kornuiten, met integraal behoud van de dialectensalade. Aldus W.E.H. Van Elslande.

Over de motieven van het algemeen beschaafd is nagenoeg alles gezegd. Nu wordt het de tijd van de toepassing. A.B.N. is, zoals A. Demedts onmiddellijk in de bespreking zou beklemtonen, géén machtskwestie. Doch er moet van de jeugd een stuwkracht uitgaan als van bezeten kernen.

Niemand kan het de jeugdleiders en -leidsters euvel duiden dat zij veelal lijdzaam aanvaard hebben, wat bij de leraars een spervuur van voorstellen had uitgelokt. Het fijngevoelig referaat van André Demedts ontstak hen in geestdrift. De zweepslagen van W.E.H. Van Elslande deden hen instemmend grinniken. Beide sprekers hebben hun doel bereikt: zij hebben belangstelling gewekt en de weg getoond. Maar men zal het de jeugdbeweging gaarne vergeven dat zij, met haar naschoolse of complementaire actie, niet meer kan rechttrekken wat er op school zelf misgroeid is.

Doch schift men alle woorden en denkbeelden, dan hoort men overal de grondtoon doorklinken die Dr Stock reeds in de eerste minuten had aangegeven: Wij moeten hard, zeer hard piocheren op onze moedertaal, want wij kennen haar niet.

De dialoog van Roeselare maakt een goede kans. De sceptici waren geestdriftig, en de idealisten waren openhartig. Wat meer is: beide soorten van toehoorders hebben de waarde erkend van de bescheiden middelen. Volgens de neurologie doden deze elk minderwaardigheidscomplex. Waarom zouden zij ook de taal niet gezond kunnen maken!

GABY GYSELEN

Gebr. Vandeweghe Beernem. Ceramiek.