Vlaamsche Arbeid. Jaargang 25 [20]

[p. 450]

Critiek op Vlaamse dwangarbeid

Hoewel niet direkt bedoeld als hulde-albumblad voor het jubileerende tijdschrift, zal het niemand ergeren als we ons bij den aanvang dezer herfstoverwegingen, even geestdriftig gestemd voelen. Vijf en twintig jaar rusteloze Vlaamse arbeid! We hebben dus wel het recht den ‘roemer van het romantisme’ te heffen. Heil het zeldzame tijdschrift dat twee letterkundige generatie's kon boeien en verbinden; heil ook den man die van stonden aan zo breed van inzicht was, niemand af te stoten, die in de onwaarschijnlikste richtingen talenten wist op te schommelen en zonder de schepen der veilige zekerheid achter zich te verbranden, het aandurfde voorop te gaan in de ontdekkingstocht naar nieuwe vormen en oude schoonheid. Arbeid is immers het eksponent van leven.

We zijn dus solidair, en het zou ten andere aan een arbeider van het elfde uur kwalijk passen aan critiek te willen doen. We willer eerder getuigen van de sereenheid waarmee een tijdschrift alle opeenvolgende literaire standpunten kan overwinnen zonder eraan dood te gaan op voorwaarde dat er een ruimdenkend en oordeelkundig man aan het roer staat. Maar dat er mensen zijn die zulks niet begrijpen en tegen de critiek te keer gaan alsof ze niet opgewassen bleek tegen de hedendaagse remonte der Vlaamse letterproduktie, dat leerde me een briefje dat ik dezer dagen ontving. Een jong publicist in wiens werk de heeren recensenten onlangs nog zéér beloftevolle symptomen hebben ontdekt misbruikte onze vriendschap om zijn gemoed uit te storten over deze voor hem zéér delikate kwestie; want het voegt toch niet dat iemand zijn eigen rechters uitdaagt. Voornamelik kloeg hij erover dat er een lacune ontstaan was tussen de bejaarde gezagdragers onzer critiek en de bekrompen maatstof van vele huidige boekbesprekers. Holland kent slechts een tiental Vlaamsche literatoren waarvan het

[p. 451]

ongeveer de helft ernstig opneemt, de andere helft zijn Vlaams. En wat ons land betreft, voorlopig blijft evenwaardige belangstelling of waardering illusoir. Zijn misnoegen over dezen stand van zaken uitte hij in ironies.-bittere woorden in zoover dat hij onwillens in paradoksaal vaarwater meegesleept werd: - Ruimte is het huis voor sympathie maar eklektisme is een bot zwaard in een landje waar men zijn vijanden niet met goed fatsoen uit den weg kan gaan. - En dan volgde een overmoedige, zo niet infame aanval op het Gezag: - o die gezellige persijnse stijl! Is het dan tòch waar dat ieder ontwikkeld Vlaming er desnoods een gelegenheidsgedicht moet uitkrijgen? Permitteer dan dat ik zeg: leve de outlaws die geen burgerrecht waardig gekeurd worden door lui wier zelfzekerheid doet vermoeden dat ze nooit beduusd hebben gestaan toen ze hun eerste meisje zoenden, beduusd voor de raadselen van het hart zonder dat de thomistiese zon er haar stralen rond remonstreerde. Zulk een rein geluk is voor tobbende mensjes als wij niet weggelegd. Die hebben lak aan heerlike taal, aan duizelende denkkracht en subliem beeldengetoover, aan raakpunten met vele ismen en evenveel auteurs: wij zijn slechts gewone individu's en dat is genoeg...

Dat heet ik, met alle respect voor het overige joernalistiek werk van mijn briefwisselaar: wantaal. In zake hedendaagse critiek geeft bij blijk van een juister inzicht. Zij is zegt hij een doublure van het ‘letterkundig hoekje’ en wordt bediend door mensen die steunen op de geleerdheid en de mooie systematisatie hunner voorlopers, - aldus vinden ze allicht voor elke nieuwe publicatie een passende gemeenplaats. De knapsten denken hun taak al flink volbracht als ze ontdekt hebben dat ook bij ons als elders de literatuur zich afkeert van emotionele problemen en passionele afwijkingen om zich te keren naar themata waarbij verstandelike tornooien de hoofdrol spelen. Tot op het ogenblik dat iemand dit alles dekandentie scheldt en de westerse uitkomstloosheid dapper verwisselt voor de mystieke dronkenschap van het verre Oosten of de nieuwe vitaliteit van Far-West.

Het wantrouwen tegenover de richtende critiek dat in deze regels tot uiting komt, reflekteert wel de meening van vele jongeren, ten minste van dezen die zelf niet aan critiek doen en de wijsheid niet vatten van van Ostayen's boutade: kameraden, als het ons lief is geprezen te worden - enzovoort, zo ongeveer.

[p. 452]

Dit wantrouwen zou minder grappig aandoen en zelfs bestaansreden hebben indien er zo iets bestond als een systeem of een eenzijdig diktatorschap in zake letteren; maar zulks is tenemaal ondenkbaar. Hier hoeft ten andere onderscheid gemaakt worden tussen ernstige stemmen en het literaire commerage dat eerder releveert van het departement voor sociale voorzorg. Het vanzelfsprekend euvel dat sinds de oorlog met de herleving van onze letteren samenhangt is een kwestie van persoonlikheden. Een criticus die op een eerbiedig gehoor wil aanspraak maken moet evenzeer estheties gevormd zijn als natuurlijke aanleg bezitten. Aan vele geroepenen ontbreekt een element van beschaving, het innerlike evenwicht en de bescheiden trots die de vrucht zijn van een onmisbaar quantum doorleefde intellectualiteit. Maar waar zou een gewoon Vlaming gelegenheid vinden een normale ontwikkelingsgang te volgen? Die zegeningen zijn hopelik weggelegd voor onze kinderen als ze hun voordeel hebben gedaan met de optimistiese onderwijswetgeving en de standvastigheid van den heer Jan Boon.

Geen nood dat vroeg of laat dit elementaire kultuurbezit het onze zal zijn en zich zal manifesteren ten bate van den geestesgroei in ons taalgebied; dan zal niemand meer hoeven zich warm te maken over plichten en rechten der critiek, over haar confessioneel karakter en hare artistieke zending. Meteen wordt er aan alle populair-wijsgerig gezwam de pas afgesneden. Want hoewel aan iedere artistieke levensuiting een ethies beginsel ten grondslag ligt is het niet minder waar dat een bewust-religieuze inspiratie slechts toevallig zal vertoeven op het zuiver-menselik plan waar zij wezenlik kan bloeien, d.i. als spel en niet als een nuchtere of allesverterende waarheidsdrang.

Oskar van der Hallen.