Vlaamsche Arbeid. Jaargang 25 [20]

[p. 314]

Lof der stilte

Uit het gewoel der grootstad weg.

Luiken en vensters dicht. In 't heiligdom der werkkamer, de oogen gericht naar het diepste van ons zielleven, opdat het licht der gedachten zou branden over de stilte van onze eenzaamheid. Zich zelf te vinden en zich zelf te zijn, niet in hoovaardig zelfgenieten, maar in nederige zelfkennis, is de eenige weg naar beter worden.

Om te ontsnappen aan het pessimisme, het onvermijdelijk gevolg van gedurig contact met de menschen, heeft de wijze noodig een toevluchtsoord van luistervolle stilte. Want wreed is het woord van Seneca en waar: ‘nooit heb ik onder de menschen vertoefd, of ik kwam er minder mensch van terug’. Het zijn er orgieën van kwaadsprekerij, bacchanalen van onrecht, lawaaierige uitstallingen van minderwaardigheden. Het lied van schijn overtroeft er het lied van wezen. Schril klinkt de jazz-band en huilerig razen de tango's. Hoe kunt ge vernemen de inwendige stemmen en den chaos organiseeren tot rustig denken?

Geef me vier witte muren en zwijg.

Dan zal ik vergeten het gehuichel van mijn broeders en hoe ze mij lam hebben geslaan met hun goedmeenende leugens.

Dan zal ik slechts gedenken den lach van mijn moeder in lang voorbije dagen.

Zet me te luisteren naar onhoorbare dingen.

Dan zal verdwijnen het lamento van de wereldmiserie en het gebulder van de wereldgenieters.

Dan zal ik niets hooren, en slechts aanvoelen het ‘misereor super turbam’ en de liefde van mijn God.

Laat me contact zoeken met mezelf!

De lanen zijn vredig in den vroegen nacht. De trams

[p. 315]

rollen niet meer klabetterend onder mijn vensters voorbij. Nu is het rumoer der leeggeloopen straten uitgestorven. De stilte heerscht onroerbaar.

En klimmen gaat de luister van wondere openbaring.

Want de ziel ontwaakt in doorschouwen der nietigheid van het voorbijgaand gebeuren. In de loutering van haar eigen onvoldaanheid wordt ze vertrouwd met de overrompelende eeuwigheid van den Schepper. Hoor! Zijn stem klinkt verblijdend over weenende harten in zwijgzame luister-uren. ‘Wat belang kan het hebben onbegrepen te zijn en te lijden omdat uw broeders niet mét u zijn in wat ge recht meent en waar? Als ge Mij maar bezit die ben de Weg en de Waarheid en het Leven! Wat hebt ge te klagen over lusteloos werk en gebrek aan genot voor uw eigenliefde? Als ge 't werk maar richt naar mijn welbehagen en de zaligheid smaakt van mijn goddelijk beminnen!’

Verder weg nog uit het gewoel.

Op een berg. Waar de Heiland bidden ging, als de zonneglorie in stilte verdween aan verren horizont. Laag bij de aarde blijven de bekommernissen der dagen en het stof der aardsche wegen valt van de schoeisels af. In de rust der avondluchten ontplooit de ziel haar mogelijkheden. Over de oppervlakte van het leven heen vindt ze de kern van gedachten en verlangens, lijden en vreugde, met de droomen van haar eeuwigheidsbegeerten. Ze leert haar eigen wezen kennen, niet in het zenuwachtige van moderne bedrijvigheid, niet in het geklater van holklinkende woorden, maar in rustige stilte.

Zooals ginder, in de diepten der zee, ver weg onder de woelende oppervlakte, het geluidloos leven zijn mysterieuze drama afspeelt, zoo gaat de tragiek van het zielsgebeuren haar geheimen ontrollen in geruchtlooze afgronden van inwendig leven.

De ziel komt in contact met de wezenheid der dingen.

‘De stilte zingt het bewustzijn weg’, zoo luidt het in ‘de boetedoening van Ardjoena’ uit de Oost-Indische heldendichten. De waarachtige kennis gaat uit van het bestaan eener eeuwige orde, waarvan het modern geslacht de zekerheid heeft verloren. Verscheurde gemoederen vinden de rust niet waar alle denken naar hunkert. Slechts wie in deemoed luisteren kan naar welsprekend zwijgen, verneemt de apologie van het ‘zijn’. Want het tam-tam der subjectieve

[p. 316]

zekerheid, opklinkend uit de wijsgeerige stelsels dezer laatkomende eeuw, heeft verdoofd het vredig unisono van vroegere tijden over objectieve zekerheid. De bewustzijnsstabiliteit rolde omver bij 't gedonder van oorlogsorkanen en triomfeerend heeft de stilte ingeluid den zege der zijnsstabiliteit.

Wat zijn we povere dingetjes die niet eens weten te bestendigen het stille bezit der waarheid.

We spelen met wijsbegeerte en metaphysiek in luidruchtig krakeel. We willen elkaar overrazen met banvloeken van zelfgenoegzaamheid. ‘In de hemelen heerscht de stilte, terwijl Michaël strijdt met den draak.’ Het Bijbelwoord slaat met ontzetting, want het strijdgewoel leidt naar de duisternis en het licht schijnt in de stilte der hemelen.

Povere dingetjes zijn we, die het wezen van al wat bestaat verdoezelen in den schijn van uiterlijkheden, niet opklimmen naar 't geestelijk besef van onze ontoereikendheid, versmoren den drang naar het oneindige en genoegen nemen met het gebral van voorbijgaande feestvierders.

Van op het Sinaïgebergte, in de heilige stilte van Gods aanwezigheid, klinkt over de zielen de onthulling van het levensgeheim: ‘Ik ben de Heer, uw God’. - ‘Uw leven en al wat bestaat vindt zijn zin in de verhouding van uw gedragen tot Mijn onbewogen zelf-zijn. In uw diepste ziel wordt de zaak afgehandeld tusschen u en Mij. Kniel in stomme aanbidding neer voor de kennis der glorierijke afhankelijker van uw goddelijken Schepper.’

En altoos verder weg uit woelige steden.

De heide in, tempel der zwijgzaamheid. Aan den rand der donkere dennebosschen. Op den oever van slapende vennen.

Dáár gaat de zang van den nachtegaal naar de sterren omhoog. Laat me nu, in de purpere stilte van eindelooze wijding, contact vinden met Gods wondere natuur.

Duizend onhoorbare zielenstemmen spreken tot mijn ziel.

En millioenen schepselen dragen hun werken op aan God. De bij, haar honing; het beekje, zijn babbelwateren; de struiken, hun groenend loof; de vogelen, hun lied.

Naakt staat de koning der schepping, met zijn egoïsme, te midden van die offerpracht. in zijn ledige handen: den waan van zijn hebzucht.

Want de radio-posten der moderne kultuur zenden over de wereld uit den roep naar triomfeerend zelf-aanbidden.

[p. 317]

En de avondlanden gaan te niet, omdat géén mensch meer nadenkt in stilte en eenzaamheid.

In liefde geurend straalt de heide haar aromen uit.

Maar de menschen vergaan in dwaasheid van haat.

Over hun eigen zielen kunnen ze niet meer heenbuigen om te hooren den eisch van broederlijke solidariteit. Ze gaan hun wegen op van kleine tirannen. Nog begroeten ze, met artistiek handgebaar, den mooien Franciscuskop, uitgalmend zijn hymne aan de zon. Maar in hun harten laait de liefde niet, die van het Averno-gebergte neerspoelde over ál de broeders van éénzelfden Vader.

Het gaat hard tegen hard. Zonder genade.

Geen rust voor driftige stappen; geen stille voor rumoerig plezier. De menschen hebben geen tijd voor klooster-ingetogenheid; geen tijd voor schoone vriendschap; geen tijd voor huiselijke warmte. En toch: de stille weemoed der heidevergezichten leert dat de mooiheid der natuur ongeschonden voort blijft leven voor de oogen van al wie, onbaatzuchtig, droomt van stille overgave aan bewonderend genieten.

Waarom dan het leven ontheiligd door plat egoïsme?

Waarom niet geluisterd, in stil bepeinzen, naar een stem die zong, over de eeuwen heen, de ethische schoonheid van ons menschelijk bestaan? Ze sprak, gebiedend en zacht, tot elk van ons, opdat de oogst van onze menschelijke daden, goudgeel schitteren zou in de pracht der eindelooze zomertijden: ‘Bemin God bovenal, en uwen naaste gelijk u zelven om God.’

Zoo heeft de stilte veropenbaard de glorie van het eentonig, dagelijksch plichtbetrachten, met de wijsheid van den vromen levensregel: ‘ama nesciri et pro nihilo reputari’. Hou er aan te leven, onbekend, in liefde en goedheid.

Karel Elebaers.