Vlaamsche Arbeid. Jaargang 25 [20]

[p. 304]

't Uur van Karel van de Woestijne

Reeds zijn stemmen opgegaan om te klagen over de diepe miskenning van zoo hoogstaand een figuur als Karel van de Woestijne.

Toen ik, enkele jaren terug, Karel van de Woestijne, in volle overtuiging, een geniaal dichter heette, bleek men er wel voor te vinden, om die benaming op rekening van bewonderende vriendschap over te nemen, maar wenschte men vooralsnog in 't litterair kasboek een blanco open te laten.

Een tijdgenoot, zoo maar ‘geniaal’ te durven betitelen; op 't eerste zicht al, is de veronderstelling te beschamend (voor onze ijdelheid), dan dat ze zonder hevigen strijd uit te lokken, zou kunnen aanvaard... ook als veronderstelling! Hoe lang en pijnlijk dan ook de groei van de veronderstelling tot de algemeen-aanvaarde overtuiging! Vooral, daar deze laatste, in eerste instantie steunen moet, op een meer dan alleen maar oppervlakkige kennis van het volledig werk van den dichter en den prozaschrijver.

Een ontzaglijk opus, - en zoo maar niet als een lusttuintje eventjes te doorkuieren, maar als een grootsch paleis met ontelbare zalen, en weelderige tuinen, tot in de geringste details, op te nemen...

Ook hier mag de kritiek aan haar cicerone-plicht niet verzaken.

Vooraleer te leiden echter, late zij zichzelf leiden, en wel door den dichter in hoogsteigen persoon, doorheen zijn pracht van een vaderhuis niet alleen, maar ook door de gulden schaduw van de aanpalende boomgaarden vol vogelen en vol vruchten... en zien en hooren naar de heerlijke verbeeldingsspelen in 't loover-tooneel... en den dichter volgen langs de vele wegen van zijn eigen domein (dat de heele

[p. 305]

wereld heet) tot de verre zee, en ter hoogste bergkruin, waar het bergmeer rust...

Over kunst en litteratuur wil iedereen zijn zeg hebben; een zeg, die dan gewoonlijk alweer steunt op hooren-zeggen; en niet zelden, leunt dat hooren-zeggen, op zijn beurt, aan tegen louter-fragmentarisch kennen van 't besprokene...

Karel van de Woestijne wordt druk besproken, vooral door wie hem slechts in zeer onvoldoende mate lazen.

Men bladerde in de vóór-oorlogsche bundels poëzie en proza; men kreeg te lezen kritieken over ‘De Modderen Man’ met enkele citaten daaruit; men vernam later, dat de dichter vérder nog ‘Het Zatte Hart’, ‘God aan Zee’, en ‘Het Bergmeer’ uitgaf... en enkele deelen proza ook nog wel... men velde een oordeel, dat, vooral bij sommige katholieke kritici, meende streng te moeten luiden.

En 't ontging intusschen de meesten, hoe, in zijn stevige eenheid en rijke verscheidenheid tevens, het heele werk van den dichter een zielegang uitbeeldt: een opgang naar God!

Wij, die Karel van de Woestijne's oeuvre kennen als de repliek van zijn leven, weten dat het feitelijk zóó is!

Tot ± 1910 is de poëzie van Karel van de Woestijne vooral te beschouwen als een lyrische autobiografie.

Een symfonie, met, als één der hoofdthema's, de dood, waaruit de dichter (als mensch en als kunstenaar) telkens weer tot hooger leven verrijst. Een ànder is de zee, wier gouden geluid door 't dichterlijk fluit-riet tot Pascaliaansche melodieën zwelt. Dood en zee voeren den dichter steeds terug tot de eenzaamheid, die ruischt (gelijk een kinkhoorn) van pijnigende onvoldaanheid.

Onvoldaanheid, eerst in haar zuiver-menschelijke gedaante: de liefde tot de vrouw; tot dit gevoel naderhand groeigulzig wassen zon tot den grooten nood van zijn ziel: een onweerstaanbare drang naar God!

De synthese van het emotieve leven van den dichter, gedurende de periode, die ± 1910, afgesloten wordt, ligt in 't volgend (en hoe evokatief een) vers:

o God, dat ik nog steeds de beetre liefde wacht!...

Van die ‘betere’ liefde, was de dageraad nog ver. Hij zon eerst rijzen aan andere horizonnen, dan konden ontwaard van uit den tuin der starre eenzelvigheid, waarin de dichter als ‘jonge sater’ zich ophield. Om tot die hoogere liefde

[p. 306]

op te klimmen, stond den dichter vooral in den weg, zijn Narcissisme: een hooghartig buitensluiten van het leven, en uitsluitend-zich-vermeien in een individualisme, dat niet dan steriel kon bevonden. Dat zou de dichter ten slotte zelf voelen. Na ± 1910 treedt bij den dichter een kentering in.

Geen verzwakking; in de verste verte niet; wel een sublimeering, een ver-inniging, een verdieping; het wordt een stijgen uit het individueel geval tot het algemeen-menschelijke; het is niet langer de lyrische autobiografie; het wordt de geschiedenis van den mensch, of beter de ontzettende tragedie van Paulus' ‘'k voel twee menschen in mezelf’, de eeuwige strijd tusschen geest en vleesch!...

Met ‘De Modderen Man’ wordt bij den dichter een nieuwe periode ingeluid. Deze bundel maakt het eerste deel uit van een trilogie, waarvan ‘God aan Zee’ een tweede vormt, en de bekroning in ‘Het Bergmeer’ gevonden wordt.

In ‘De Modderen Man’ klaagt de mensch, aan zichzelf overgelaten, zijn ondragelijke levensmoeheid uit; moeheid veroorzaakt door den last der zinnen. Met Baudelaire verzucht de dichter:

Ah! Seigneur, donnez-moi la force et le courage
De contempler mon coeur et mon corps sans dégoût...

Zijn bede wordt echter niet verhoord; juist uit die afgekeerdheid van zichzelf zou rijzen: zijn inkeer tot God.

De gang tot de bevrijding van zichzelf wordt uitgebeeld in ‘God aan Zee’; die bevrijding wordt natuurlijk niet zonder strijd voltrokken; van die titanische worsteling is de zee het symbool. Wil die bevrijding echter bestendig zijn, dan moet hij de rustontwende zee ontvluchten. De hoogte in dus; daar rust ter verhevenste kruin, in algeheele windstilte, en alleen door God's adem bevaren: het bergmeer...

Waar de dichter zich buigt over zijn spiegel, ontwaart hij niet langer, droef, zijn eigen moe gelaat, maar, verrukt, het Aanschijn van God!

Bleek hij weleer de blindgeborene te zijn, wijl hij alleen zichzelf aanschouwde, thans is hij de blindgewordene voor alles wat niet heet: de hoogste geestelijke beschouwing. Deze heele bundel (Het Bergmeer n.l.), een Alpentop in 't litterair Europeesch gebergte, is omwaaid van eeuwigheidsgevoel! In de wereldletterkunde bestaat zijn weerga niet. Met het poëma: ‘Ik weet: ik berg iemand in mijn woon’ heeft de

[p. 307]

dichter het sublieme bereikt! Evenals Hadewijch, staat Karel van de Woestijne - hij nochtans een der grootste taalvirtuosen van Nederland - onmondig tegenover 't diepste Godsbeschouwen; zijn laatste gedicht blijft dan ook ongeëindigd.

Uit Uwen wille, Vader, Zoon,
en, heil'ge Geest, in Uwe hoede:
onder het goud van mijne kroon
druip 'k van den rijksten bloede.
Gij hebt gebeurd mijn zeekre plaats:
mijn voet op de ijdelheid der schriften;
geheel-gewasschen van de driften
de gladde glanzen mijns gelaats;
en, mijn gedicht dat, zonder einde,
gedicht dat, zonder einde...

Voor ons, is de rest... ‘silence’; hier spreekt verder met den dichter: God! In God vindt het werk van den dichter zijn bekroning, zooals in God zijn moe-gemarteld leven vrede vond. Werk en leven - wie beide kennen zullen dat met ons bekennen - zijn doordrongen van Gods-verlangen. Dit is de koorts van zijn leven geweest.

Karel van de Woestijne had vele en zeer trouwe vrienden.

Onder dezen echter, die hem zouden moeten bewonderen, worden zijn scherpste miskenners geteld.

Maar... ook voor hen komt nog Karel van de Woestijne's uur; en het is niet ver...

Laten ze mogen beginnen met te leeren kennen: 's dichters leven en werken.

In ‘De Gulden Schaduw’ zullen ze lezen:

Wat zoude ik klagen waar 'k miskenning heb verworven?

Hoe drage ik zelfs een zorge om zuivrend-sterken nijd?

Ik ben een druivelaar door Godes hand geleid, die, aller vorst gekeend en te elken tak doorkorven, te voller geurde en woog ter herfstelijke korven, maar pijnlijk was de groei ten muur der Eeuwigheid.

Joris Eeckhout.

Mei 1930.