Vlaamsche Arbeid. Jaargang 24 [19]

[p. 65]

Alle de rozen of het gesprek bij maanlicht

MAANLICHT. Een kasteel, een tuin, een dichter en een meisje. De dichter spreekt.

- Yolande, geef mij de hand, maar tracht niet het maanlicht te begrijpen. Het maanlicht is onbegrijpelik, behalve voor mensen met een matematiese geest. Maar mensen met een matematiese geest zijn - ook als ze verzen maken, Yolande, - zover enigszins mogelik, verwijderd van de poëzie. Een matematiese geest kan ook alleen bekoring hebben voor een niet matematiese geest, want alleen een niet matematiese geest zet niet in matematika om de bekoring van de matematiese geest. Zo verstrekt soms de ontvanger de poëzie die niet aanwezig is in de gever. Maar het maanlicht is zelve poëzie; daarom verdient het de minachting van alle met de poëzie afgedaan hebbende poëten. Je blonde haren en je blauwe ogen, in het blauw-en-blonde maanlicht, Yolande, hebben een andere kleur dan hun eigen kleur, - o kleur niet! ik druk mij uit met de grootst mogelike eenvoud. Het is geen preciositeit, het is alleen maar preciesheid, die ik najaag in mijn uitdrukkingen. Vertrouw je aan mij toe en laat ons dit kasteel omwandelen. En laat mij je weer de oude poëzie zeggen die je nog altijd niet genoeg van buiten kent en die ik je toch zo vele malen reeds gezegd heb, de oude poëzie van Alle de Rozen...

Het meisje heeft haar hand gegeven en knikt. De dichter reciteert:

Alle de rozen!
Alle de rozen!
O, mijn gebroken hart!
Uw schoonheid en mijn liefde!
Uw wreedheid voor mijn smachten!
Mijn bangen en verlangen!

[p. 66]

 

O, wonder van geloven!

 

Nu moet ik smartlik wenen!

 

Nu vloeien vrij mijn tranen!

 

Gebroken is mijn hart!

 

O zuchte', o liefde, o hart!

 

Wat is mijn hart gebroken!

Hij ziet haar aan. Zij glimlacht. Hij spreekt:

- Het is de oude, de primitieve, de pure, de ware, poëzie, o Yolande! De poëzie der uitroepen; nooit heeft men iets anders kunnen doen in de poëzie dan uitroepen. De rest, Yolande, is matematika. In de poëzie roept men, heeft men altijd door geroepen; in de Grote Poëzie om Liefde, Smart en Dood. Daarom is de ware poëzie altijd een improvisatie. ‘Wat schijnt de maan! Wat schijnt de maan!...’ Hoor je, Yolande, dat is poëzie. Zodra men iets anders tracht te brengen in de poëzie dan uitroepen, is men bezig matematika te beoefenen. Weet je nog hoe lang de maan zich schuilgehouden heeft, gisteravond? hoe lang wij door het donker hebben gelopen met alleen het grint knerpend onder de voeten? Ik heb uitgeroepen: ‘Waar blijft de maan?’ maar vanmorgen, in mijn slaapkamer, heb ik een sonnet geschreven. In hele vroegere tijd schreef een dichter soms een sonnet bij kaarslicht, maar onze elektriese peren en de zon vallen in het schaduwrijk met bijna gelijke krachten. Wil je toch mijn sonnet horen?

Het meisje knikt. De dichter reciteert een slordig sonnet. Zij ziet hem aan maar zwijgt. Hij hervat:

- Merk je, Yolande! er is geen vervloekter vorm in de poëzie dan het sonnet. Iemand kan het sonnetgietvormpje niet opnemen zonder vierkant de rug toe te draaien aan alle poëzie. Het vullen van het sonnetgietvormpje is een handwerk. Daarom, vanavond, omdat ik je voor goed van het onpoëtiese doordringen wil, zal ik je uitsluitend sonnetten zeggen, maar uitsluitend sonnetten die ik zelf geschreven heb, omdat ik niet vals-spelen wil en omdat ik je het onpoëtiese van de matematika wil laten voelen door de bekoring heen van mijn spontaniteit. Ik tenminste doe nooit langer dan een kwartier over een sonnet, Yolande, en ik weet niet altijd vooruit dat ik het gegeven van mijn probleempje in de twee kwatrijnen zal werken, en het bewijs in de twee terzinen. O, wat zou het zijn als ik je klassieke sonetten reciteren ging! die waar de dichters twee-en-vijftig weken over doen, vijftig om ze in zich te voldragen en twee om ze neer te schrijven!...

[p. 67]

Hij breekt af en reciteert een sonnet in ‘wassen’ (van was) op ‘wassen’ (groeien) rijmt.

- Wat éventjes bewonderenswaardig lijkt hierin is de achteloosheid van dat tweemaal ‘wassen’. Maar hoedt u voor het soort stoutmoedigheid dat burgerrecht heeft verkregen. Neen, Yolande, neen, ook dàt is matematika. Poëzie is... poëzie is... Kijk, als ik uitschreeuw: ‘Ik ben bang voor de dood!’ dat is poëzie, Yolande. Omdat het waar is dat ik bang ben voor de dood, omdat ik mij niet te klein zou kunnen maken, omdat ik niet te ver zou kunnen vluchten, om niet gevonden te worden door de Dood. En als ik zeg, met overtuiging - luister: ‘Ik ben bang voor de Dood, Yolande!’ heb ik alles gezegd. Als je zelf in de geringste mate poëet bent, is die éne uitroep voldoende om je alle poëzie te doen voelen die ik om die uitroep heb gelegd, die door die uitroep is losgemaakt, die met uitroep is meegekomen. Terwijl nu, oordeel zelf...

Hij zegt weer een sonnet, in alexandrijnen.

...Terwijl, als ik zóiets zeg, ik aan het meten en snijden ben gegaan. Liefde, Smart en Dood. Jijzelf, Yolande, als je fluistert: ‘Het leven is toch vreemd, de dood is toch vreemd, als ik alles zo bedenk...’ dan heeft de knappe man, de taalwellusteling, een onbedwingbare lust te lachen, omdat hij alleen aan jouw denken denkt, omdat het woord ‘denken’ op jou toegepast hem vermakelik voorkomt, omdat zijn knappe taalwellust zonder verwijl aan het nameten is gegaan: het grote verschil dat er bestaat, zie je, tussen jouw denken en zijn denken. Maar in werkelikheid - de werkelikheid die bestaat boven en buiten, ver óver jullie denken heen, jouw denken en zijn denken, - in werkelikheid heb jij met die ene frase, - die een uitroep is, Yolande, je fluisterstemmetje ten spijt - heb jij meer poëzie gegeven dan hij, of ik, of wie ook, in een bewerkt sonnet zou kunnen leggen. (Laat ons afspreken dat ik sonnet zeg voor ieder gietvormpje.) Men kan niet méér zeggen in de poëzie dan: ‘Wij hebben elkander lief. Waarom lijden wij? Wij zijn bang voor de Dood.’ Wij spreken nu over Grote Poëzie, de allergrootste. Maar daar is ook nog helaas! de kleine poëzie die wij nooit helemaal kunnen vergeten...

Hij zegt een heel onbeduidend sonnet.

- Zoiets, bijvoorbeeld. Dit sonnet intussen is het slechtste niet. Poëzie is altijd gratis, en dit sonnet is niet duur. Yolande, ik heb daar iets bizonder goeds gezegd; o! gesprekken bij maanlicht hebben hun goede zijde. Poëzie is altijd gratis, kan niet anders dan gratis zijn, - daar heb je

[p. 68]

het middel tot herkenning: al wat niet gratis is in een gedicht behoort tot de matematika. Dus ook alle inspanning, Yolande.

Hij kijkt haar begerig aan. Het meisje slaat de ogen neer en zwijgt. Maar wat hij begeert is haar antwoord; dus hij dringt aan.

- Heb je me begrepen, Yolande? O, deze avond is een onvergetelike! Toen wij zoeven van de koffietafel opstonden en door de maan aangetrokken de tuin in gingen, heb je toen kunnen voorvoelen, Yolande, dat ik je de drie uitroepen van de Grote Poëzie zou geven?

Zwijgen. De dichter zwijgt. Het meisje zwijgt. Eindelik neemt hij haar hand weer; zij wendt haar hoofd naar hem toe, maar zijn blik is gevestigd op de maan. Dan zegt het meisje:

- Het wordt laat, geloof ik, Hubertus.

De dichter antwoordt:

- Het wordt laat en ik heb nog een sonnet. Nog één sonnet, en wie weet nog hoeveel poëzie? Yolande, vruchtbaar is het maanlicht. Misschien kan men toch nog meer zeggen dan: ‘Ik heb je lief’ of ‘Wij hebben elkander lief.’ Bijvoorbeeld: ‘Waarom komt de Liefde niet?’ of ‘Waarom heb ik niemand lief?’ Tot de Liefde ook behoort de poëzie die uitroept: ‘O God!’ Want, Yolande, voor velen is de Liefde God. Deze dwaling is zelfs zozeer verbreid dat wij gemakshalve die indeling zouden kunnen behouden. Maar in werkelikheid is er een klein verschil, namelik: De Liefde vervangt een afwezige God. Ik bedoel, bestond de mogelikheid iets te zijn dat niet is, dan was de Liefde God. Zo verklaar ik mij dat de meesten die roepen: ‘O God!’ niet roepen: ‘Waar blijft de Liefde?’ Wat mij betreft, ik heb betrekkelik vroeg een grote afkeer gekregen van God, omdat ik vond dat hij zich niet voldoende had laten vervangen door de Liefde.

Hij breekt af en reciteert zijn laatste sonnet.

Hij heeft de hand van het meisje losgelaten dat hem vanonder haar wimpers opneemt. Nieuw zwijgen. Zij lopen naast elkaar voort, de maan schijnt en het kiezel knerpt onder hun voeten.

De dichter herneemt:

- Ja, God dunkt mij, wordt onvoldoende vervangen door de Liefde. De Liefde onvoldoende vervangen door een persoon. Vandaar Smart. En Poëzie. Maar aan het einde van alles komt de Dood. En toch, zoals ik je zoëven bekende, Yolande, ik ben bang voor de Dood. Het wil mij voorkomen

[p. 69]

dat alles beter is clan de Dood. En dit is de poëzie van de ter dood veroordeelden. Jij ook, mijn mooie Yolande, mijn mooie Yolande met je blonde haren en blauwe ogen, in het blauw-en-blonde licht van de maan, je bent een ter dood veroordeelde. Wat zeg je, Yolande?

- Het wordt werkelik érg laat, Hubertus.

De dichter antwoordt:

- Ja, en ik heb geen sonnetten meer. Ik heb je al mijn matematika toegediend van de laatste weken. Ik heb niets meer. En tóch - als ik nu werkelik de poëzie zou willen vernieuwen, vanavond nog, gebruik makende van dit maanlicht! Als ik de oude poëzie zou willen vernieuwen van Alle de Rozen! Zég mij, Yolande, wat moet ik doen?

Het meisje zwijgt. De dichter verzucht:

- Het is niet aan te nemen dat je deze hele avond naast mij gewandeld zoudt hebben en mij niet verstaan. Ik heb zoëven gezegd dat een taalwellusteling schamper lachen zou om je denken, maar ik ben geen taalwellusteling, Yolande, en ik ben op je gevoelen gesteld dat de opbrengst is, wellicht, van je denken. Het kan niet zijn dat er niets in je is omgegaan bij ai de woorden die ik heb gesproken, terwijl wij wandelden in het maanlicht van deze avond. Zeg mij iets over God, over de Liefde, over de Smart, over Mijzelf, over de Dood. Zeg mij wat je wilt. Zeg alleen niet dat je naar mij gekeken hebt, en je hand in de mijne gelaten, zonder naar mij te luisteren. Het maanlicht zelf zou zwarter worden dan inkt, moest dat waar zijn. O, Yolande! zeg mij dat je begrepen hebt dat ik de oude poëzie zou willen vernieuwen, dat ik daar àlles voor zou doen, daar àlles voor zou laten!

Het meisje zwijgt. En de dichter galmt:

Wat is mijn hart gebroken!
O zuchte', o liefde, o hart!
Gebroken is mijn hart!
Nu vloeien vrij mijn tranen!
Nu moet ik smartlik wenen!
O wonder van geloven!
Mijn bangen en verlangen!
Uw wreedheid voor mijn smachten!
Uw schoonheid en mijn liefde!
O mijn gebroken hart!

Alle de rozen!
Alle de rozen!

E. DU PERRON.

Gistoux, April, '27.