Vlaamsche Arbeid. Jaargang 23 [18]

Bouwkunst

Prof. K. Staatsmann: Das Bürgerhaus im Elzasz, Berlin, Verlag Deutsche Bauzeitung.

Dit boek maakt deel uit van het groote werk ‘Das Bürgerhaus im Deutschen Reich und seine Grenzgebieten’ waarvan reeds verscheen: ‘Das Bürgerhaus in Schlesien’, ‘Das Bürgerhaus in Würtenberg’, en waarvan ‘Das Bürgerhaus in Schleswig-Holstein und den Hänsestaedten’ in voorbereiding is. De onderneming is naar een grootsch plan opgevat en zal later een architektuur-historisch monument van ongewoon belang blijken te zijn.

Het deel dat wij ter bespreking ontvingen geeft daarvan reeds een beeld. De historische tekst, die uit het wezen der streek, de invloeden van buiten en de bestrevingen van vorsten en kloosters, den groei van de steden en den opbouw der woningen afleid, wordt niet overschat als we hem een voorbeeld van juistheid en nauwkeurigheid heeten.

Het overzicht van de woonhuiskunst van de vroegste tijden tot in de 18^e eeuw is rijk aan voorbeelden uit elke periode, waarbij uit den aard der zaak de voor het land zeer typische vakwerkbouw een hoofdrol speelt. Een eigenaardige opmerking

[p. 105]

geldt den overgang van vakwerkbouw naar steenbouw, die vooral onder Franschen invloed na de 16^e eeuw schijnt te geschieden. Toch bieden de menigvuldige afbeeldingen der Renaissance-huizen hoofdzakelijk typen van Duitschen oorsprong. Ook nadat in 1681 de Franschen volledig meester werden. Slechts de Louis XV-stijl laat hier en daar sterke invloeden herkennen.

Een praktisch bezwaar biedt het formaat van dit boek. Een gewoon kwarto ware zeer voldoende geweest; het folioformaat gebruiken zonder er door groote illustraties toe verplicht te zijn, lijkt ons niet aan te raden. Toch is dit een boek dat niemand, die de geschiedenis van den woonhuisbouw wil bestudeeren, kan missen.

Dr Hans Riehl: Der Stephansdom in Wien, Mit 107 Abb. Allgem. Verein für Christliche Kunst, München, Renatastrasse, 6/11, Mks. 1.65.

Dit boek is Nr 61/62 van de bekende reeks ‘Die Kunst dem Volke’, een uitgave die spotgoedkoope, prachtig geïllustreerde kunstmonographieën onder het volk verspreidt.

Evenals voor de meeste harer andere uitgaven mag ook voor deze het populaire niet als gelijk met minderwaardig gelden. Zij is wel eens zóó uitgebreid en diep ingaande, dat ook de kunstgeleerde er belangwekkende stof tot studie in vindt.

De tekst is er op berekend belangstelling bij den leek te wekken, hem de oogen te openen voor al het schoone, dat er buiten en binnen dit schitterend bouwwerk te zien is. Na een algemeene beschrijving en de noodzakelijke, historische gegevens, volgt een ingaande bespreking van de onderdeelen van den bouw, en de kunstwerken uit alle perioden der geschiedenis, die er zoo talrijk aanwezig zijn. Maar het waarderijkste zal voor de meeste de zeer rijke en zeer verzorgde illustratie van dit boek zijn. Honderd-en-vijf op beste kunstdrukpapier uitgevoerde similiafbeeldingen, geven iedereen gelegenheid dit Oostenrijksch kunstwerk in al zijn rijke verscheidenheid te leeren kennen. De onderdeelen van de sierende motieven en beeldhouwwerken zijn weergegeven tot in hun fijnste bijzonderheden, terwijl de algemeene zichten, genomen in den Dom, fotografisch tot het beste behooren wat er op dat gebied bereikt werd. Gaarne noteeren we in de eerste reeks de afbeeldingen der kapiteelen van de Reuzendeur (afb. 6 en 8), de puntgevels der Zuidzijde (afb. 12 en 13), de borstwering van den kansel (afb. 47) en in de tweede reeks de schitterende binnenzichten der afb. 31 en 32 en vooral het algemeen binnenzicht (afb. 30). Maar ieder der vele illustraties is wel een vermelding waard.

Terwijl we dit schrijven, en onze volle bewondering voor deze prachtige bewijzen van technisch en artistiek kunnen ten dienste van een volksuitgave uitspreken, denken we niet zonder spijt aan de uitgaven door de stad Antwerpen aan den Onze-Lieve-Vrouw-Toren gewijd. Ofschoon op zwaar kunstdrukpapier uitgevoerd, is hier bij vele platen een hinderlijk gemis aan scherpte in de details. Hopenlijk wordt dat bij een volgende uitgave beter.

Ondertusschen wenschen we een groote verspreiding aan uitgaven als deze over den Stephansdom.

[p. 106]

Bruno Taut: Der neue Wohnbau, Verlag Klinkhardt & Biermann, 1927, Mk. 5.

Met het verleden moet geheel opgeruimd worden, want zoowel voor het steedsche huurhuis als voor het kleine éénfamiliehuis moet nog een vorm gezocht worden. De bestaande architektuur en kunst moeten sterven, en al wat deze levende dooden aan hun definitief einde helpt, is nuttig. Dat is zoowat het thema waarvan Taut vertrekt.

Uit het eerste hoofdstuk ‘Bilanz’ lichten we het geweldige feit, dat er in Duitschland op dit oogenblik drie millioen woningen te kort zijn. Verder de vaststelling, dat de architektuur der laatste jaren steeds in het verleden gekende stemmingsmomenten opzocht, wat de bijgevoegde illustraties bevestigen. Maar al deze, bij oude vormen aansluitende woonhuizen, zijn daarom esthetisch nog niet zóó minderwaardig als Bruno Taut het voorstelt (afb. 2, 5, 6). Al is zijn ‘treppenhausarchitektur’ (afb. 9) goed te heeten, de belachelijke kleine venstertjes van de woonvertrekken beloven weinig omtrent de verlichting ervan.

Met veel geest is het hoofdstuk ‘Die Welle’ geschreven, waar de bestendige gang van de ontwikkeling wordt geschilderd, en waar de kapitale verklaring van Schinkel: ‘Die Kunst ist überhaupt nichts wenn sie nicht neu ist’ het middenpunt van daarstelt. Waar het over ‘Verunstaltung’ gaat, komt men tot klaarheid waarom het boek ‘der lieben Baupolizei’ werd opgedragen. De bloemlezing die daar uit de wetteksten en hun uitlegging, gegeven wordt is wel typisch, maar toch zouden wij er niet graag de konklusie uit trekken van Taut, die eenvoudigweg de wetteksten omtrent het bouwen zou willen zien verdwijnen. Het tegenvoorstel van Hugo Hering kan ongetwijfeld groote voordeelen hebben, maar of ten slotte zonder wetteksten het beoogde doel zou bereikt worden, blijft een open vraag.

In ‘Die Uberlieferug’ tracht Taut nu klaar te doen uitschijnen, dat versiering en fantazie daarmede niets te doen hebben, maar wel logische konstruktie. En aan de hand van zijn illustraties komt hij daar heel goed toe.

‘Die Wendung’ brengt het laatste deel van Taut's betoog. Er wordt in gewezen op de beteekenis van seriebouw voor de toekomst en op het feit, dat de voorlaatste generatie voor de ontwikkeling van de bouwkunst van groote beteekenis was. De verwijzing naar Otto Wegner, Josef Hoffmann, Henry Van de Velde en Frank Lloyd Wright en de baanbrekers der prachtige Hollandsche beweging: Berlage, De Bazel, is een erkenning, maar onder al het jongste werk, dat afgebeeld staat, is er toch veel, dat in zijn modern wezen even zoo slecht is, als al wat op afbeelding 33 onder den spottenden titel ‘Wo findet die Seele die Heimat... die Ruh...’ te vinden is.

Zoo blijkt het boek van Taut met zijn heftige, prachtige, levendige taal, en zijn rijk afbeeldingsmateriaal niet voldoende zakelijk, voldoende evenwichtig, ja, ook niet voldoende nuchter om den opvoedkundigen rol te spelen waarvoor het blijkbaar de wereld werd ingestuurd. En toch is het en blijft het een werk, waaraan ieder zal houden, die groei en wording van de nieuwe kunst volgt, omdat er de ziel achter zit van een levenden mensch met idealen van onzen tijd.

[p. 107]

W. Retera Wzn. P. Kramer, Architekt, N^r 2 in de Reeks ‘Nederlandsche Bouwmeesters’, onder leiding van W. Retera Wzn., Amsterdam, Van Minister's Uitgevers Mij. Prijs: Fl. 1.50.

‘De ontwikkelingsgang van het werk van Kramer is gericht naar de verinniging, de verdieping van het romantische’. Deze zin uit het boekje karakteriseert inderdaad het heele werk van Kramer, een der Meesters van de Amsterdamsche school, vriend en medewerker van De Klerk en Van der Mey.

Het blijkt meer en meer, dat het romantisme niet dood is gegaan, noch onder de nuchter-konstruktieve, noch onder de rein-klassieke stijlopvattingen, die mede onzen tijd beheerschten. Toch is de romantiek een gevaar voor de bouwkunst: al de gebouwen twintig jaar geleden en vroeger opgericht, en die romantisch mogen heeten, doen reeds vreeselijk verouderd aan.

Retera is een bewust verdediger van ‘de geest der Gothiek’, van de romantiek in de bouwkunst. Zijn bepaling van de twee vormwerelden: klassiek en romantisch in den aanvang der studie is daarvoor kenschetsend. Typisch en verrassend is de paralele die hij tusschen den filosoof Bergson en den architekt Kramer trekt. In Kramer's werk voelt Retera ‘zinnelijke genieting, zwellende vorm, sappige kleur’ naast ‘een toeneigen naar het irrationeele, alsook een mystische grondstemming’. Verder stelt hij het intuitieve en het naar het dynamische gerichte van het bouwkundig concept bij dezen bouwmeester in het licht. De theoretische karakteriseering van het werk van P. Kramer is uitstekend gegeven. Retera nadert met begrijpend, gelijkaanvoelend wezen tot de kunst van den bouwmeester.

Het is hier niet de plaats om den bouwmeester van ons standpunt, dat in vele opzichten niet dat van Retera is, te bespreken, al geven de mooie illustraties wel een gemakkelijke gelegenheid daartoe. Onder deze zijn bijzonder goed de Boerderij, Volkswoningen te Amsterdam-West, de schitterende Bijenkorf te Den Haag, dit beslist mooie en anti-konstruktieve gebouw, en de reeks bruggen.

't Is een prachtig boekje, dat ons met ongeduld naar de volgende der reeks ‘Nederlandsche Bouwmeesters’ doet uitzien.

De moderne Bouwkunst en hare beloften, door M.J. Granpré-Molière Utiliteitsbouw, door Prof. Ir. R.L. Schoemaker. Reden uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van Hoogleeraar in de bouwkunst aan de Technische Hoogeschool te Delft. Uitgaven van J. Waltman Jr. Delft.

De eerste dezer twee voordrachten behandelt eenige uitzichten van het verband kunst-techniek en bouwkunst-stedenbouw zooals het zich in dezen tijd voordoet. Geen voorbeelden of bewijsvoeringen uit de praktijk, slecht filosofisch getinte beschouwingen. Alles saamgenomen wel een programma inhoudend, een

[p. 108]

leidraad naar dewelke de te geven kursussen opgevat zullen worden.

De rede van Prof. Schoemaker is veel onmiddellijker van opzet. Na een geschiedkundig overzicht over utiliteitsgebouwen, behandelt hij in groote trekken het moderne streven naar een verbinding van schoonheid met de utilitaire eischen. Hij komt tot de vaststelling, dat eenerzijds de utiliteitsbouw de architektuur van dezen tijd absoluut beheerscht en de sobere konstruktieve vormen van deze gebouwen de grondgedachte van den modernen bouwstijl leveren. Een saamgedrongen, flink betoog.

Deze twee boekjes volledigen elkaar prachtig.

E.L.