Vlaamsche Arbeid. Jaargang 22 [17]

[p. 321]

Over de verbroedering van rederijkers uit Noord en Zuid

EEN krachtige bevestiging van de Nederlandsche eenheid leverden de veelvuldige bijeenkomsten van Rederijkers uit Noord en Zuid.

De ontmoetingen van de ‘Ghesellen van Rhetorycke’ waren een schitterende traditie geworden, welke haar hoogtepunt in het luisterrijk Antwerpsch landjuweel van 1561 bereikt had, toen Parma in 1584 de werkzaamheden van de Zuid-Nederlandsche Kamers brutaal schorste. Doch, alle uiterlijke belemmeringen van vreemde gezagvoerders en ongunstige omstandigheden ten spijte, in weerwil van een diep innerlijk verval zelfs, bleven de kameristen echte wilskracht toonen om vers- en voornamelijk tooneelkunst te beoefenen en het biedt een bewonderenswaardig schouwspel hoe over de roode slagvelden van Vlaanderen de zielekracht van een ten uiterste gemarteld volk zich ook midden de donkerste tijden in de weliswaar gedempte, maar toch van levenswil getuigende tonen van de rhetoricale dichtkunst bleef uitzingen.

Merkwaardig is hoe die Zuid-Nederlandsche lettervrienden met hun broeders uit het Noorden zijn blijven wedijveren in die wondere dichttornooien, nu eens op Vlaamschen, dan weer op Hollandschen grond, aldus luide getuigenis van bewuste stameenheid afleggend.

In 1601 reeds behaalde Zacharias van den Brande, een lid van de Haarlemsche Kamer ‘Trou moet blijcken’ een zilveren eereprijs op een door de Brusselsche ‘Coorenbloem’ uitgeschreven wedstrijd.

Ongemeen nam het verbroederen toe na de sluiting van het Twaalfjarig Bestand. Nauwelijks hadden de aartshertogen de Vlaamsche en Brabantsche Kamers weer eenige

[p. 322]

vrijheid verleend, of overal ontwaakten ze tot nieuw leven en reisden van gewest naar gewest, om er voor het schoonste gedicht of tooneelstuk in de gemeenschappelijke moedertaal te wedijveren. Hoezeer zij daardoor de algemeene belangstelling voor poëzie verhoogden, ligt voor de hand.

Op het Antwerpsch landjuweel in 1610 werd een Haarlemsche Kamer met een ‘zilveren trompe en een zilveren schrijfpen’ bekroond. Ook was de wedijver groot wanneer drie jaar nadien de Haarlemsche ‘Wijngaertranxkens’ alle ‘vrije kamers en konstlievende geesten’ uit Nederland in het strijdperk riep: de kamers van Antwerpen, Brugge, Diksmuide, Edingen en Oudenaarde verschenen er. Antwerpen nam nog hetzelfde jaar met de ‘Violieren’ en den ‘Olijftak’ deel aan den wedstrijd door de Amsterdamsche kamer ‘het wit Lavender uyt levender jonst’ uitgeschreven en onder de mededingers die er naar streefden ‘in 't beste Nederduits’ de vraag van de Leidsche ‘Witte Accoleyen’ te beantwoorden, telde men o.a. de Brugsche kameristen van ‘de(n) heilige (n) Geest’ en ‘de drie Santinnen’.

Hoe vriendschappelijk men met elkaar omging, blijkt o.a. uit het gul onthaal dat den Prins van de Brabantsche kamer van Amsterdam in 1616 te Antwerpen te beurt viel. Bij gelegenheid van een vertooning van G. Van Nieuwelandt's ‘Saul’, ‘den 1 Juny naer Sinxxen Ommeganck’, werd hij getrakteerd op ‘wijn, kappers, ende olijven’.

In 1618 behaalde de Mechelsche protestantgebleven schrijver, Willem de Gortter, den eersten prijs op een refereinfeest te 's Hertogenbosch.

Op het einde van het Bestand (1620) noodigde de Mechelsche Pioene, bij gelegenheid van haar Blazoenfeest, al de kamers van Brabant, Vlaanderen, Holland en Zeeland uit. Algemeen was de deelneming aan dit groote letterfeest dat voor lang het laatste zou zijn in Zuid-Nederland. Uit het Noorden kwamen een tiental groepen op, n.l. de Orangielely uit Leiden, de witte Angieren en de Wyngaertrancken uit Haarlem, de Goudsbloem uit Gouda, de Nardusbloem uit Goes, de Balsembloem uit Haastrecht, de jonge Vreuchdenbloem uit het toen nog Spaansche 's Hertogenbosch, de Jonge Vreuchdenbloem uit Bergen-op-Zoom en de Vlasbloem uit Helmont. Helaas! dat dit voor langen tijd de laatste openbare verbroedering van de lettervrienden moest zijn! Op dit 17de eeuwsch Groot-Nederlansch taal- en kunstcongres waren de literaire vertegenwoordigers van het volk talrijk en met echte bezieling aanwezig en uit hun verbond zou een ongehoorde geestelijke rijkdom hebben kunnen opbloeien, was het doodend oorlogsgeweld welhaast alle

[p. 323]

pogingen naar gemeenschappelijk hooger leven niet komen verlammen.

Des te bewonderenswaardiger is het afzonderlijk streven van sommige kamers of schrijvers. Daarover in bizonderheden te treden, valt buiten het bestek van dit vlug overzicht; terloops slechts mogen enkele wetenswaardigheden in 't licht gesteld worden.

Is het bijv. geen klinkend bewijs van gehechtheid aan de moedertaal dat tusschen 1638 en 1641 te Werwik-op-de-taalgrens een zestigtal tooneelstukken voortgebracht werden? Verdienen tal van ijverige rederijkers niet dankbaar herdacht te worden om de volgehouden inspanning waarmede ze zich aan het beoefenen van de schoone letteren gewijd hebben: zooals Claude de Clerck te Ieperen, Jan Lambrecht te Brugge, G. Van Nieuwelandt en Ogier te Antwerpen, Cornelis de Bie te Lier en de ‘hoogdravende, rijmvlovende Catharinist’ G. Caudron jr te Aalst?

Het uitblijven van de ontmoetingen tusschen rederijkers uit Zuid en Noord verengde natuurlijk den geestelijken horizon in Vlaanderen. Misschien werd daar eenigszins in verholpen door de vreemde reizende tooneelgezelschappen die de onderbroken belangstelling voor het uitheemsch drama nu en dan wat kwamen opfrisschen. Vermeldenswaard zijn in dit opzicht de ‘Hollandsche commedianten’ die in 1650-51 o.a. te Gent speelden; daarnevens de spelen die wat opgang maakten in 't Zuiden en van de pers kwamen in 't Noorden. zooals H.F. Wouthers' spel ‘de heylige Genoveva ofte herkende onnooselheyt’ (1664) dat te Amsterdam een tiental uitgaven beleefde, of Cornelis Wils' drama tiseering van Don Quichot, die te Antwerpen opgevoerd werd en in 1682 ook te Amsterdam het licht zag.

In de kamers die gedurende de 18e eeuw nog in 240 Vlaamsche dorpen bestonden, vond de zoo gehavende Nederlandsche literatuur haar laatste wijkplaats. Het is onze taak niet hier na te gaan wat er zoo al tot stand gebracht werd: voldoende zij het een eeresaluut te brengen aan deze zoo vaak misprezen lettervrienden. Onder de asch van de algemeene onverschilligheid hielden zij het vuur van hooger leven in stillen gloed; zij zochten de belangstelling voor eigen dichtkunst onder hun taalgenooten wakker te houden en redden op die wijze de Nederlandsche letteren in Vlaan deren van algeheelen ondergang. Daarenboven bleven ze, in de maat van het mogelijke, de litteraire betrekkingen met het Noorden levendig houden, zooals de Veurnsche kamer ‘Aerm in de beurse, en van sinnen jonc’, die in 1719 een nieuwen schouwburg inwijdde met de vertooning van Geeraard Brandt's ‘Veinzenden Torquatus’ en in latere

[p. 324]

jaren stukken van Krul, Focquenbrock, Langendijk, en Vondel voor het voetlicht bracht.

Dat midden die bewogen tijden alles op vroegere banen sukkelen bleef en weinig oorspronkelijks het licht zag, is begrijpelijk. 't Meeste werd uit het Fransch vertaald, heel wat werd ook in Vlaanderen van de Hollanders overgenomen. Bekend is o.a. hoe de Brusselaar J.F. Cammaert het plagiaat als weinigen verstond: vertalingen uit Corneille en Racine gaf hij eenvoudig als eigen werk uit en in zijn ‘Adam en Eva’ (1746) schreef hij grootendeels Vondel's ‘Adam in Ballingschap’ over!

Naar het einde van die eeuw toe viel er wel een zekere opleving van het tooneel te bespeuren en hier en daar hernamen de wedstrijden, o.a. in 1774 te Belle, twee jaar nadien te Geeraardsbergen, in 1782 te Poperingen, in 1785 te Gent en 't jaar daarop te Somergem, waar Voltaire's ‘Amelie’ in de Hollandsche vertaling van N.W. op den Hooff vertoond werd, en te St-Winoksbergen in Vlaamsen Frankrijk, waar twaalf Vlaamsche kamers bijeenkwamen en Voltaire's vertaalde ‘Tancrède’ opvoerden.

Merkwaardig mag het ook heeten hoe de Bruggeling Jakob Neyts (1728-1794) er toe kwam met zijn tooneelgroep Noord en Zuid te doorreizen en overal ongemeenen bijval oogstte, in den Amsterdamschen schouwburg alwaar hij van 1768 af jaarlijks optrad, zoo goed als aan het hof te Brussel; en denzelfden weg sloeg later het gezelschap Fiston-Mees in.

Wanneer in 1796, na eeuwenlange tergerij, de Fransche overweldigers de Rederijkerskamers schorsten en daardoor de laatste gaafgebleven veerkracht van ons volk hoopten te fnuiken, dan scheen het onherroepelijk gedaan met het Nederlandsch idioom in Vlaanderen. Maar het oereigen volk bleef zijn intiemste wezen getrouw en greep gretig naar de wonderbare, avontuurlijke verhalen welke Thys te Antwerpen en Van Paemel te Gent in druk na druk als ‘volksboeken’ uitgaven en, wat meer is, in 1797 reeds ontmoetten elf kamers elkaar alweer te Middelburg-in-Vlaanderen: de Veurnsche trad zegevierend uit het strijdperk, terwijl ook de Aardenburgsche dichteres, Petronella Moens, bekroond werd.

Zacht begon de zon van een nieuwen dageraad zoo te gloren, nadat het land van groote smart in de zwartste duisternis verkeerd had. Dat het licht nog doorbreken kon, danken we voor een groot deel aan de taaie volharding van de Vlaamsche rederijkers, die de Nederlandsche taal in Vlaanderen redden en aldus de eerste en laatste schakel van verbroedering tusschen Noord en Zuid ongedeerd bewaarden.

Dr O. DAMBRE.