Vlaamsche Arbeid. Jaargang 22 [17]

[p. 212]

De detective-roman

Die staat niet in uw boekenkast. In de mijne ook niet. Nadat ik met een paar exemplaren van het soort had kennis gemaakt, voelde ik mij niet geroepen de lectuur daarvan voort te zetten. De gebeurtenissen zijn óf te voor de hand liggend óf te gezocht, en de auteurs verwachten van hun lezers grootere naïviteit dan waarover ik meen te beschikken.

Maar in den persoon, dien Raffles, Nick Carter, Lord Lister, in dien detective, heeft mij iets aan het denken gebracht.

Tegen den detectieve-roman wordt van alle zijden gewaarschuwd, waarschijlijk onnoodig, want het literair peil van deze verhalen is te laag en de strijd dus te weinig uitbeeldend om werkelijk gevaar op te leveren. Maar goed, aangenomen dat het gevaar bestaat. Dit schijnt dan voornamelijk te loeren op de opgeschoten mannelijke jeugd van allerlei rang en stand. Die jongelingen worden er te avontuurlijk van. Die willen óók kunsten uithalen met een brandglas en met briefjes, opgesteld in cijferschrift, geheimzinniglijk verborgen in een hollen boom. En dat mag allemaal niet, want dat kan leiden tot erger.

Er wordt dus heviglijk gewaarschuwd tegen Raffles en Lister, in geschrift en woord, huiskamer en Raadsvergadering.

Dat feit herinnerde mij plotseling aan een andere herhaalde waarschuwing lang, lang geleden. Waarschuwingdie gescherpt werd tot een verbod, gesteld op het verspreiden en verslinden van ridderromans in Spanje, op het einde der zestiende eeuw.

Want de detective-roman is de verschraalde, och zoo verburgerlijkte, och zoo bloedarme telg van het oeroude fiere geslacht, genaamd ‘De Ridderroman’.

[p. 213]

De overeenkomsten zijn innerlijk. Het onderscheid is uiterlijk en schuilt hoofdzakelijk in de entourage. Veel van de deugden zijner voorvaderen heeft deze jonge spruit moeten inboeten, maar... niet hij alleen is veranderd.

Het zou weinig helpen of de detective-roman al verjaagd, vertrapt, met de pen en het wetsartikel uitgeroeid zou worden, daarvoor is de kern te oud en te krachtig, te veel één met het romantische in ons, vooral in den mensch van kleine ontwikkeling.

Om die kern zou weldra een ander type held gefantaseerd worden. En dan moest men opnieuw gaan waarschuwen. Want dan is het gevaar opnieuw opgedoken.

De kern...

De ‘ridder’!

De ridder, de ‘childe’, de Japansche ‘samoerai’.

Niet alleen den ridderroman uit de middeleeuwsche feodale literatuur, strikt dengene dus wien men gewend is dezen naam te geven, beschouw ik als voorvader van den detective-roman. Het bloed van dit geslacht is veel ouder! Waar literatur is, leeft ook de heldenfiguur, hij die méér is dan een ander, méér mensch, méér man, méér hart, méér hoofd en méér spier!

Het leven van dien uitverkorene is een aaneenschakeling van avonturen en waagstukken ter bescherming van het zwakke en kleine. Dààrom edel, al neemt de held-ridder wel eens zijn toevlucht tot listen, die meer wijzen op pienderheid dan op moed. Hij moet immers zijn gespitst verstand ook aantoonen!

Hij is Perseus, Walewein, Roland en de Cid.

Met onvergelijkelijken zwier trekt hij de wereld in om het onrecht te zoeken en te verdelgen met zijn blinkend zwaard Excalibur of Durendal. Zonder ooit de galante comedie van zijn gefronste wenkbrauwen, zijn minachtenden lach te vergeten, rijgt hij de vuige belagers van het recht en de onschuld an het lemmer. Met waardige zekerheid houdt hij de verleidster van zijn heldeneer verre van zich, geheel alleen krijgt hij tientallen Trojanen of Turken onder de knie. In aanbiddelijke teederheid drukt hij thuis zijn Andromeda, zijn Enide of zijn Aude aan het hart en met onvolprezen bescheidenheid legt hij eindelijk de hem van alle kanten gebrachte hulde aan de voeten van den Olympus, van Koning Arthur of van Keizer Karel.

Zij allen, maar vooral de helden uit den Britschen, den Bretonschen en den Frankischen roman, vooral ook de sierlijke, zachte, vrome Japansche ridder, zij zijn gentlemen met een soldatenhart, krijgers vol van hoffelijkheid. Zij zijn fier en edel, maar bovenal zijn zij... poseurs! De poseur,

[p. 214]

die bij den jongen lezer dien gevaarlijken drang tot navolgen opwekt, door te doen trillen de snaar van... ja, van ‘ridderlijkheid’ welke anders stilligt; de poseur die de (misschien niet eens jonge!) lezeres imponeert en vervult van bewondering en misschien een tikje verliefdheid!

Bij hem is alles mogelijk; wat hij onderneemt gelukt; wie hem volgt wordt beloond, wee den ongelukkige die hem durft weerstaan!

Elke literatuur heeft een dergelijke figuur uitgebeeld: een man die tot de eerzucht sprak en regelrecht tot de zinnen. En in elken tijd, in elk land werden zijn avonturen ademloos gevolgd, voor welk recht hij ook streed, welke aanvallers hij ook bevocht, welken koning hij ook diende. Bijzaak of Arthur of Don Fernandos zijn meester was, of hij Olympus of Kruis diende, of ‘zij’ Konduiramur of Ximène heete, of er tegen Aino's Trojanen of Arabieren gevochten moest worden. De figuren zijn immers marionetten die zich zóó hebben te gedragen dat deze ééne figuur voordeelig uitkomt! Om dezen persoon gaat het... al het andere is ‘figuratie’! Hij is recht, waarheid en fierheid, zijn vijanden zijn leugen, boosheid en onrecht.

En misschien... misschien wordt de lezer, de genieter dan nóg te hoog aangeslagen. Misschien wordt zoo'n lezer slechts geboeid door de plassen van bloed, misschien de lezeres alleen door de beschrijving van zijn fiere gestalte, zijn vurig oog, zijn edel gebaar. Misschien zijn ook recht en onrecht slechts entourage om het andere goed te praten!

De ridderroman, of liever de avonturenroman, werd verboden in Spanje waar zelfs de apatische jongelui hun trage bloed voelden laaien en hun blanke handen uitstaken naar een zwaard om hun aangebeden helden na te volgen, en de menschen halfdol werden en alles in Spanje op zijn kop ging staan... totdat de verlossing kwam in den vorm van Cervantes' sublieme bespotting: Don Quichotte de la Mancha

Maar toch konden zij het niet laten, in Spanje niet, in Frankrijk en in alle literatuurlanden niet, te gewagen van dat wonderlijk alles-kunnende wezen; zij konden niet laten van hem te schrijven, te dichten en te lezen, onverschillig wie en wat hij was, welk onrecht hij verdedigde. Hij bleef leven, hij werd beurteling Henri de Lagardère en De Roode Pimpernel.

En nu?

Herkent ge hem?

Helaas, veel van den zwier, bijna alles van het geheimzinnig licht dat hem omstraalde, veel van het imposante heeft hij moeten inboeten in de nuchterheid der tijden,

[p. 215]

Maar hij daalde immers niet alleen!

Met hem zijn schrijver, met hem zijn lezer. Want om datzelfde publiek te vinden van lang geleden, om den lezer te vinden van ‘die’ ontwikkeling en ‘die’ gereede verbeeldingskracht, heeft men lager moeten zoeken. Het volk en de jeugd...

Wat ik bedoel is de eerste, de werkelijke detectiveroman, het volksboek dat op straat ligt, niet de romans in fijnere bandjes die naderhand het licht zagen en voor ‘betere’ kringen bedoeld waren. Ook niet de romans van avontuur waaruit de Engelsche en Amerikaansche ontspanningslectuur grootendeels bestaat, die waarin cowboys, sheiks (o aangebeden filmhelden!) en uitgestooten halfbloeden bezongen worden, hoewel ook deze figuren, in het licht der afstamming bezien, hoogst interessant zijn. Dikwijls leeft in hen de kern van den ouden prachtigen schelmenroman, waarin de vijand der ‘fatsoenlijke maatschappij’ verheerlijkt wordt.

Maar ik blijf bij den afstammeling in rechte lijn van den ridderroman, de boeken van Raffles en Nick Carter.

Het is gemakkelijk in hen den ridder aan te toonen.

Zij zijn de helden der zelfbeheersching, van het edele gebaar, het spitse verstand, den ijzeren wil. Zij dienen het recht, beschermen de zwakken, zijn geharnast tegen de verleiding en bestrijden ieder die den vredigen mensch zijn vrede rooft. Door een rijken en machtigen opdrachtgever worden zij uitgestuurd om een schat op te sporen... nu ja, niet zooals Huon van Bordeaux om drie haren uit den baard van den sultan, maar misschien om drie parels uit het kistje van een millionaire.

Want natuurlijk... de entourage is veranderd.

Het rosse leger met de Halve Maan is geworden tot een vunze bende valschmunters, treinoplichters, auto-, hotel-, gentlemen- of andere boeven. Koning Arthur zullen we moeten zoeken in den captain van Scotland Yard, het zwaard Durendal is nu een fiksche kleine browning, het spiedend oog een betrouwbare camera. En Konduiramur heet nu Sally Brown. Wat hindert het? Het spreekt immers vanzelf dat de burcht Montalvat moest worden vervangen door een zoo en zoo-Palace-hotel!

Maar dat is allemaal entourage, zoo goed als de oude omgeving dat was.

De persoon, de kern van den persoon althans, is dezelfde gebleven.

Het vuur, de glans, ‘die’ zijn weg en met hen het gevaar, o angstige waarschuwers! Om dat vuur te doen gloeien moet een dichter, een kunstenaar aan het woord

[p. 216]

zijn. Een schrijver als Wolfram von Eschenbach, een dichter als Homerus, een zanger als Wagner.

O, laat die zang herleven!

De snaar, die er door aan het trillen kan en zal worden gebracht, heeft zoo lang moeten stilliggen! Kan geen enkele kunstenaar uit de bloedarme, steeds kleiner wordende kern den bloed-opzwiependen held reconstrueeren?

Niet alléén bij de kleinen van geest bestaat de behoefte om te hooren zingen van een bestaan dat wij in ons onderdrukt onderbewustzijn zelf zouden willen leven. En laten wij daarvoor niet alleen naar de bioscoop moeten gaan. Geeft ons de oude helden terug, hetzij strijdend tegen symboliek, of tegen werkelijk, levend, tastbaar gevaar.

De symbolieke vechter... Zoo zijn er enkele. ‘Der Tor’ van Kellerman is een heel mooie symbolieke ridderroman. Heette niet ook Parcival ‘Der reine Tor’?

Maar het zijn er zoo weinigen en men is zoo erg bang om het vuur te doen oplaaien! We zijn allemaal zoo erg bevreesd voor het gevaar!

Laten we dan het zwaard van ons twintigste-eeuwsch verstand aangorden en tegen dat gevaar strijden!

Dan zijn we óók ridders.

Annie HIRSCH.