Vlaamsche Arbeid. Jaargang 22 [17]

[p. 196]

Een erfenis

Je vraagt me of ik tevreden ben met dezen nieuwen staat van zaken. En als je dat vraagt, voel je zelf best, spotter die je bent, de ironie van je woorden. Hoe zou ik niet tevreden zijn, nietwaar, dat meen je toch?

Daar heeft mijn peetoom, Arthur van Kruishof, me, nu een maand geleden, haast al zijn goederen: landen, gaarden, zes hoeven en zijn mooi kasteel, een gansche oasis te midden de heide, nagelaten. Het aandeel van mijn oudere zuster is onaanzienlijk vergeleken bij het mijne.

Met genoegen heb ik mijn handelsbetrekking in de stad vaarwel gezegd en ik leg me ieveriger dan ooit op den landbouw toe. Nu vraag je me of ik tevreden ben. Heb ik dan niet het volmaakte geluk veroverd? Werken, werken naar mijn eigen inzicht, zooals ik mij vroeger het werk als iets hemelsch op aarde had voorgesteld. En toch... de lekkere vrucht van mijn verlangen draagt een vlek, waaraan zij een lichten, maar duidelijk bitteren bijsmaak ontleent. Eeuwige onrust van mijn onbegrijpelijk geweten! Nooit dankte ik het toeval om een onvermengd geluk. Ach! zie die witte perebloesems op het hemelblauw en voel je dat schoone, de zuivere geruischlooze eeuwigheid. Zoo zuiver had het kunnen zijn mijn geluk. Zoo had het - Godweet! - kunnen duren, zonder die vage kwelling, die je misschien duidelijk zal worden uit de verhouding tusschen mijn peetoom en mij.

Wat heb ik aan Arthur van Kruishof niet te danken? Moet ik niet trachten goed te maken, wat tusschen ons beiden altijd slecht is geweest? Maar hoe zou ik dat doen, nu hij dood is. Ik heb het nochtans zoo duidelijk kunnen voorzien, dat hij sterven ging. Hij zelf heeft het mij dagelijks tot vervelens toe herhaald. Hij heeft me zijn einde tot op een uur na voorspeld. Zoo zeker was hij van zijn dood, zoo zeker als hij tot dan toe van zijn leven was geweest.

[p. 197]

Hij was al oud, zeer oud, toen ik nog een kind was. En de menschen, waaronder mijn vader en mijn moeder, die niet zoo oud waren als hij, heeft hij kalmweg overleefd, zonder schichtig om te kijken of de man met de zeis nog niet daar was. Hij droeg in zich een opdracht, ik weet niet welke, en eerst als die opdracht vervuld zou zijn, mocht hij in vredige stemming het leven verlaten. Zoo is het gebeurd.

Ik heb met mijn ouders, broeder en zuster het naburige dorp bewoond. Ik was toen nog een heel kleine jongen. Ook kan ik weinig van dien begraven tijd vertellen. Staat er bijtijden in schemerlicht van mijn herinnering een doode op, dan herken ik hem nauwelijks. Alleen de gedachten die ik aan mijn peetoom verbind zijn klaar gebleven. Onbegrijpelijk klaar. Als ik, doorheen de duidelijkste herinneringen van mijn gansche leven, een lijn trek, dan blijft me langs dien weg altijd het beeld bij van Arthur van Kruishof. Dat vind ik zelf zoo wonderlijk. Tonen en tinten van mijn karakter, onbewuste handelingen, geheime gedachten: ik zie hun leven in de schaduw van een grooten, struischen ouden man.

Het sterktst is me bijgebleven: het tooneel van zijn wekelijksch bezoek. Ons huis stond aan den uithoek van het dorp. Den weg kon ik niet opzien, daar hij langs den zijgevel van de woning wegboog. Achter verre boomkruinen verrezen de torens van het kasteel van Kruishof. Het bezoek van mijn peetoom werd ons in den morgen door een dienaar gemeld. Het duidelijkst en somberst herinner ik mij een regenachtigen namiddag waarop wij dat bezoek verwachten. Het was donker in de woonkamer. Ik keek door de oude, lang gekende gordijnen. Daar buiten was het lichter, hoewel zich leelijk, zwarte dradenwolken in massa's over het grijze hemelplan bewogen. De regenstralen vielen schuin, geweldig in de richting mee van de grootsche luchtbeweging. Recht vóór mij lag een akker zwart en troosteloos kaal. In de boomenrij op den weg kon ik onmogelijk, en tot mijn bange treurnis, de wezens herkennen, die ons lief, grootsch en stralend gezelschap hielden tijdens het spelen op den zonnigen, nu onooglijk en voor eeuwig beslijkten weg

In droevige herinnering, ofwel in vreezende voorspiegeling van de toekomst staarde en bleef ik staren door het raam naar het eentonig gebeuren daarbuiten, dat ik in vervelend zoeken naar afwisseling wel honderdmaal overschouwde en steeds met nieuwe hoop of nieuw verlangen ontleedde. Tot er opeens iets nieuws, iets totaal nieuws gebeurde Door het hevig ruischen van den regen had ik den naderenden stap van het paard op den modderigen aard-

[p. 198]

weg niet gehoord. Een ruiter hield stil vóór ons huis. Een oogenblik waren man en dier mij als een enkel somber drakerig wezen verschenen, als voor een Indiaan ten tijde van Colombus.

Ik trok me terug van het venster. Ik zei niet tot mijn ouders dat mijn peetoom vóór de huisdeur stond. Ik wachtte tot hij kloppen zou, en binnentrad.

Hij had een zwartglanzenden hoed op, waarvan de breede neergeslagen rand een schaduw wierp op zijn grauw en somber gelaat. Een korte jekker, rijbroek en laarzen maakten hem van ouden tot jongen man. De geheime vrees die hij me inboezemde werd er nog door verhoogd. Ik had hem, met zijn gerimpeld gelaat, de lange grijze haren en den grijzen knevel, gebogen en zwak als een echt oud man gewild. Maar hij hield het hoofd rechtop en de borst kwam vooruit onder de krachtige gladgeschoren kin. Hij was groot, groot! Ik kon bij mezelf de gedachten van grijsaard en reus moeilijk vereenigen. Daarom stak ik aarzelend de hand uit als hij me met de grove stem goeden dag zei. En streek hij me met de breede knoestige hand over de haren, dan besefte ik heelemaal niet dat hij het vriendelijk en goed met me voor had. Stillekens ging ik zitten teekenen aan den uitersten hoek van de tafel. Met schuin gebogen hoofd loerde ik op, nu en dan, naar Arthur van Kruishof, vreezend dat hij me zou vragen wat ik daar zoo eenzelvig uitvoerde.

En zoo, zoo is het altijd geweest tusschen mijn peetoom en mij. Tot in zijn laatste uur scheen hij mijn onverschilligheid - want toen was mijn vreezende schuchterheid in onverschilligheid veranderd - niet op te merken. Hij heeft me altijd liefgehad. Zij die hem gekend hebben, zeggen dat ik een zoon voor hem ben geweest. Zoo'n belangstelling voor zaken, die mij niet aan het hart lagen, verveelde mij. Maar ik hield me deftig en goed, en zoo schemerde mijn wreveligheid niet door. Dus kwelde hij me voort met lieve vragen en eeuwig was zijn relaas langdradig, om te kwijnen zoo langdradig, want hem ontsnapte geen bijzonderheid, waar ik met speelschen geest langsheen vloog.

Uit mijn jongenstijd heb ik de rare voorstelling behouden, als zou mijn hart met een draad aan het zijne verbonden zijn. Maar het oude hart van Arthur van Kruishof was onverslijtbaar sterk. Hij voelde de wrokkende pijn niet die ik ondervond als ik van hem, ongemerkt en langzaam, met korte snokken me los poogde te rukken en ten laatste niet kon. Altijd is mijn peetoom me blijven vervolgen met sombere vaderlijke vriendelijkheid.

Ik herinner mij uit de jaren van mijn vorderende jeugd, hoe soms het weer te heerlijk was om thuis te blijven en

[p. 199]

jolige vrienden me buiten verwachtten. Maar dan zou peetoom komen, en ik kon onmogelijk weg. En in mijn haat die nooit heviger dan toen als jongenshaat geweest is, had ik hem kunnen worgen in mijn binnenst. Foei! ik moest me schamen. De goeie brave man die zijn leven voor me veil had. Zijn leven. Ik zelf sleepte het voort, dat leven, als de helft van mijn eigen lastig bestaan. En met zoo'n leven zou hij ze allen die hij gekend had, en wellicht ook mijn broeder en zuster, en mij - wie weet! - nog overleven. Want hij was taai. Van mijn vijfde tot mijn zes en twintigste jaar heb ik geen veranderingen in zijn wezen waargenomen. Hij is zichzelf gelijk gebleven als een beeld, de eeuwig zelfde zooals ik hem klaar op dien regenachtigen namiddag vóór me zie.

De laatste weken vóór zijn dood achtte ik het mij een plicht hem dikwijls te bezoeken. Eindelijk, op zes en negentigjarigen leeftijd had hij een kracht ontmoet waar hij niet tegen op kon. Green ziekte echter, tenzij men den ouderdom een ziekte mag heeten. In die dagen verkreeg mijn onverschilligheid een toon van bitterheid en ergernis dien ik zorgvuldig in mij besloten hield. En hij begon zich meer dan ooit, ondraaglijk bovenmate, te hechten aan mij.

Uren, dagen moest ik doorbrengen bij zijn bed, en ik had gesprekken met hem, gruwelijk-vervelende gesprekken, zooals men ze van een stervende nooit zou verwachten, gesprekken over thee en koffie die hem kostelijk vermaakten.

Ging hem het praten niet af, dan zou ik hem voorlezen uit Ohnet of Dumas. De laatste dagen wou hij nog enkel door mij gediend zijn. Als ik er was, dan was er niemand meer noodig.

Zou hij me nog mee in zijn graf willen troonen? vroeg ik me bitter spottend af, maar onmiddellijk maakte die vraag me wat bang.

Welke tooneelen zouden we nog beleven vóór zijn dood, ergerlijke, vreeselijke tooneelen. Ik voelde ze naderen slepend en durend. Doch alles is rustig verloopen, zoodat ik me afvraag: Is Arthur van Kruishof gestorven of eenvoudig ingeslapen?

Gisteravond had ik bezoek van mijn zuster en broeder. Mijn zuster had een paar bekende vriendinnen meegebracht om het gezelschap te vergrooten en veraangenamen. Mijn broeder was vergezeld door een onbekenden jongen man dien hij me wel heeft voorgesteld, doch waarvan me later op den avond de naam weer ontging.

We dronken een glas portwijn boven in de gezellige roode kamer. Er werd aanhoudend gepraat. Ik herinner me echter niet dat de onbekende in den loop van den avond

[p. 200]

het woord heeft genomen. Je vindt het zonderling misschien, maar al dien tijd kon ik me van zijn gelaatstrekken geen voorstelling maken. Nu voeg ik hieraan toe, dat ik ruim veel wijn gebruikt had. De schaduwen boven het laaghangend lamplicht schenen me donkerder en dieper dan ooit te voren. Alleen aan de vensterzijde drong door de draperieën een hooge smalle bundel van geelgroen licht. Als ik langer toekeek, bemerkte ik tot mijn verbazing dat de stralen zich langzaam langs het behangsel van de kamer als stralen van een zoeklicht bewogen.

Ik zei niets tot de aanwezigen en achteloos als 't ware stond ik recht. Traag ging ik naar het venster toe. Aan weerskanten van het raam, elk in een hoek van de kamer, rustten mijn beide schepershonden. Ik meende te staan bij den ingang van een Assyrischen tempel. De balgen gingen ademend op en neer, regelmatig, gelijktijdig. Met half geloken oogen loerden en zochten de dieren naar wat zij hoorden en roken buiten in de verte.

Ik trok de gordijnen een weinig uiteen en zag dichtbij het ven, verder de heide, en aan den horizon het mastenbosch.

Eer ik de maan en sterren als werkelijkheid aan den donkeren, vlakken hemel bespeurde, zag ik ze in het effen water van het ven weergespiegeld Ik merkte hoe de gele bol zich zacht zwevend in het water verplaatste, terwijl de sterren zich traag rondom haar langs arabesken bewogen.

Op dat oogenblik zag ik alleen het bovennatuurlijk tafereel dat zich vóór mij ontrolde. En ik kon me niet inbeelden dat in de kamer achter mijn rug nog alles volgens de gewone wetten zou verloopen. Dat zou het allerwonderlijkste geweest zijn.

Toen ik me omkeerde stonden de aangezichten van mijn gasten luisterend naar de kamerdeur gewend. Enkele seconden viel me alleenlijk de verwondering op van vragende wezens, tot ik het kraken van de trap en zware trage stappen hoorde. Ik meen dat we wel een volle minuut gewacht hebben, eer we den knop zagen omdraaien en de deur langzaam en geruischloos openging. Ook meen ik dat de verbazing van mijn gasten op dat oogenblik niet meer bestond. Want ieder scheen het naturlijk te vinden den nieuwen gast als Arthur van Kruishof te herkenen.

Op zichzelf kon deze verschijning voor een onbekende niet wonderbaarlijk zijn. Mijn peetoom zag er altoos de grijsaard uit dien ik vanaf mijn prilste jeugd onveranderlijk gekend had. Hij kwam met ons aanzitten en dronk van zijn portwijn, alsof dat zoo in de lijn van de dagelijksche verschijnselen moest gebeuren. Hij had zich tusschen mijn

[p. 201]

broeder en den onbekende geplaatst en scheen zeer opgewekt door de ontmoeting met dezen laatste dien hij herhaalde malen lachend op den schouder sloeg of in vurige blijdschap de beide handen drukte.

Het was intusschen laat geworden. Mijn zuster sprak van huiswaarts keeren. Toen werd onze aandacht plots getrokken door het gelaat van mijn peetoom. Van grauw was het krijtwit geworden. Hij greep den onbekende bij den arm, terwijl hij hem toestamelde:

- Arthur, ik voel me onwel worden. Geef mij een glas water.

Nu gebeurde het schrikkelijke, dat den ganschen avond tijdens het onbegrijpelijk stilzwijgen van den onbekende was voorbereid geworden. Deze sprong recht en schreeuwde, ik weet niet juist meer wat hij schreeuwde, alleen herinner ik me nog de woorden: Niet herbeginnen!

Ik zag hem Arthur van Kruishof, die nu ook opeens woedend, met zwaaiende knuisten, tegenover hem stond, naar de keel grijpen. Ik zag ze beiden een seconde worstelen, en ik zag Arthur van Kruishof onder de grijpende handen van den onbekende achterover zinken. Meer zag ik, oneindig meer: ik zag den onbekende het volle gelaat naar me toekeeren. Nu herkende ik hem, plots en klaar, verschrikkelijk, dat ik wakker werd. Ik had mezelf herkend.

Aan kloppen op mijn deur wist ik dat ik door de meid gewekt was. Ik wreef me moe door de haren over mijn zondig hoofd. Een paar minuten zat ik recht op in mijn bed te bezinnen. 't Was donker in de kamer. 't Behangsel aan het venster hing voor het zonlicht gesloten. Een ruk aan de koord en heel mijn wezen baadde in Meilicht en een warmte die frisch en vroolijk aandeed na de angstige warmte van het bed.

De boomgaard stond in bloei, te heerlijk, te zuiver, te jeugdig voor mij, die in mijn lenteonrust, en niet terwille van de vrchten, een weinig naar een kalmen bezonken herfst verlangde.

En vraag je me nu nog, eeuwige spotter, of ik tevreden ben met dezen nieuwen staat van zaken?

René BERGHEN.