Vlaamsche Arbeid. Jaargang 16

[p. 487]

Over Karel van den Oever

Dezen zomer kwam ik op een reis door Vlaanderen naar Antwerpen en maakte daar kennis met Van den Oever. Ik werd met hem bevriend.

Wat deze heel korte vriendschap voor mij beteekend heeft en nog beteekent is moeilijk heel moeilijk te zeggen. Onze woorden zijn zwaar en zelfs onze gedachten zijn lomp en over al wat aardsch is dus ook over ons doen en laten en al onze uitingen ligt een sluier. Alleen in het diepst onzer ziel is bij momenten eenige helderheid, eenige bewustwording. Zóó is 't ook gesteld met deze vriendschap, die zijn beteekenis heeft gekregen doordat ze onmiddellijk was ingeschakeld met leven en sterven. En 'n herdenken ervan is voor mij nog altijd een hevige ontroering, door alle omstandigheden die er omheen geweven waren.

Vlaanderen heeft me al lang getrokken en de laatste jaren ben ik er nogal eens geweest, ik heb er een paar goede vrienden en als rechtgeaard Hollander houd ik van Vlaamsche kunst. De laatste keer dan dat ik er was bracht ik een tiental dagen door te Antwerpen en toen ging ik van iemand die al lang bevriend is met van den Oever, hem de groeten brengen.

Ik kwam in het huis van den Oever in de bekende winkel waar rondom veel Vlaamsche leeuwen dansen, heraldieken en modernen, allen zwart op fel geel. Links en rechts en overal lees ik ‘Als de blauwvoet vliegt storm op zee’. Tusschen die grimmige vroolijkheid of vroolijke grimmigheid, wacht ik.

Hij komt en kijkt me aan terwijl ik me voorstel; en ik denk: hij denkt wat komt die Hollandsche snoeshaan hier doen in m'n huis? Ik breng als een brave jongen mijn boodschap over, bekijk ondertusschen een fellen kop, 'n klein gezicht onder den grooten schedel als een klein huisje onder een te groot dak, ik bekijk z'n grijzend keurig baardje en z'n indringende, onderzoekende kijkers, door z'n smal omranden grooten bril.

Ik ook word opgenomen, duidelijk opgenomen, 't was 'n wederzijds polsen, maar deeren deed het ons geen van beiden, omdat wij gewend zijn om voortdurend in onze bloote ziel voor

[p. 488]

de menschen te kijk te staan.. Maar na een ‘dank je wel voor de moeite’, valt er een zwijgen tusschen ons; en hoe goed het ook soms is het zwijgen tusschen menschen die elkaar goed kennen, hij begin van kennismaking is 't erg pijnlijk.

Ik fezel dan ook maar zoo wat van: ‘Ik ben naar Vlaanderen gekomen om wat te teekenen, wat te schilderen en misschien, wie weet, er wat over te schrijven.’

‘Zóó! Zóó!’ zegt hij monotoon (later merkte ik dat hij altijd wat monotoon sprak.) En ik denk bij me zelf ‘maak dat je hier wegkomt!’ Maar dat is gauwer gedacht dan gedaan, ik kan toch maar niet zóó den winkel uitloopen. ‘Hoe draai ik hier een punt aan’, denk ik benauwd.

‘Ik ben toch ook op reis gegaan om even op te luchten, om even onder den druk der Hollandsche kunsttoestanden uit te zijn’; zeg ik maar op goed geluk.

‘Aha!’ zegt hij ‘U wil hier uw Amsterdam vergeten en ik zou naar Amsterdam willen om wat minder aan Vlaanderen te denken.’

Weer denk ik bij mezelf ‘maak 't kort.’

Maar hij helpt me al 'n handje ‘Als je soms een mooie coupon kunt gebruiken voor een pak; 't is haast voor niks’ zegt hij licht-spottend en hij laat me een hel oranje fluweel zien!

‘Ik durf nooit iets uitzoeken of koopen als m'n vrouw d'r niet bij is’ plaats ik terug.

't Antwoord schijnt hem te bevallen, hij lacht nu hartelijk en terwijl hij me tot afscheid de hand schudt, zegt hij ‘Kom je teekeningen eens laten zien, die je hier maakt.’

Ik beloof het hem en beloof het graag, want ik weet wel dat een Vlaming geen moordkuil maakt van z'n hart, zelfs al is hij ('t was bij hem aan alles te merken) door veel menschen gedésillusioneerd.

's Anderdaag's 't was Zondag, loop ik den Scheldekant uit, ik liep vaak den Scheldekant uit, want het water trok me, het water en de kaden en de booten en de hyschkranen en heel dat gedonderjaag voor oogen en voor ooren. En het water en dat alles daarop en daaromtrent trok ook van den Oever.

‘Zeg maar in Holland dat ik hier altijd sta of loop’ zei hij toen we bij het Steen op elkaar toeliepen.

Hij heeft me toen heel wat laten zien van Antwerpen en er heel wat van verteld. 't Duurde niet lang of er was al een openheid tusschen ons, die openhartig spreken mogelijk maakt. Hij hield innig veel van Antwerpen en ik bewonderde het ook, dat bracht ons al dadelijk tot elkaar.

Hij wees me bij voorkeur de Spaansche muren en de oude Spaansche gevels, hij wist er tal van bijzonderheden over te vertellen. Ik moest dan dit, dan dat opschrijven ‘dat ik vooral

[p. 489]

moest gaan zien’. 'n Plaats aan den overkant der Schelde waar in het volk nog het echte Spaansche type bewaard was gebleven, de straat waar 'n oud waterhuis ligt, en waarin hij 'n moord had laten gebeuren in een van z'n romans, ‘zóó spookachtig is 't er’, hoekjes en steegjes, geveltjes waaruit bijzonder mooi de Mariabeeldjes groeien. ‘Dit moet je gaan zien en dat moet je gaan zien’, alle bijzonderheden der oude Geuzenstad stonden in z'n hoofd aangeteekend.

Z'n trots had ge moeten zien toen we van boven uit het Steen over de bewogen kleurweelde der daken van Antwerpen keken, en wat hij noemde ‘de pannenhistorie van m'n land.’

Aan alles kon je merken hoe lief hij z'n land had, zelfs als hij heftig te keer ging tegen mistoestanden. En ik zou hier willen vragen wat deed z'n land voor hem? Voor een zijner beste dichters? Men moet mij dit niet kwalijk nemen dat ik ‘vreemde’, die vraag stel, maar ik weet wat het is, om twee lasten tegelijk te dragen, die van het kunstenaarsschap en die van de nuchtere kostwinning. En wat deed de stad Antwerpen, voor hem? Want Antwerpen niet waar is toch een kunststad, en van den Oever heeft immers duidelijk blijken gegeven hoeveel hoe innig veel hij van z'n stad hield.

Maar denk nu niet dat hij zelf klaagde over miskenning of zoo, integendeel. Hij vondt het zelfs wenschelijk dat een kunstenaar niet van z'n kunst behoeft te leven en genoodzaakt is er iets anders bij te doen.

‘Bij jullie daar in 't Noorden is men te gaauw bereid om er een broodwinning van te maken.’

Maar ik weet bij ervaring hoe moeilijk het is z'n kunstenaarsroeping te vervullen onder den druk der dagelijksche pieperottigheden, ik weet hoe steun en waardeering ons ruimte geven om in te ademen en daarom weet ik ook dat aan van den Oever te kort is gedaan.

De schoonheid van Antwerpen maar ook van Amsterdam (schreef hij me naderhand niet, O! je weet niet half hoe veel ik van Holland en van Amsterdam houw) maar ook en vooral z'n groot en sterk geloof droegen voortdurend motieven aan voor onze gesprekken, waarin we hoe langer hoe meer tot weêrzijdsche openhartigheid kwamen.

Toen we dien Zondag afscheid namen, noodigde hij mij om 's Woensdags te komen eten.

Maar het leven scheen haast te hebben om onze vriendschap hechter te klinken.

Want daagsch er na toen ik op de kade stond leunend op de borstwering, geheel verzonken in het wijde wegzinken van alles in den ruimtelijken avond waarin ieder detail, ook ik zelf was opgenomen, toen voelde ik mij op den schouder getikt en ik draaide me om. En Karel van den Oever stond in de

[p. 490]

schemering, hij zei ‘Sta je hier ook wat van je leven te verdroomen of wacht je ergens op.’ En z'n toon was vreemd, ik wist niet hoe, en van toen af kwam dàt wat niet na is te vertellen, dat wat onze vriendschap gedragen heeft tot bij z'n afsterven en nog erna en ook nu nog telkens als ik aan hem denk.

‘Zie je wel goed dien transatlatieker daar?’

En hij citeerde:

Transatlantieker, ijzerzwart
Op de groen-porphieren zee
Mijn geest gaat met uw eigen hart
Naar een verder landschap mee.

‘Ziet ge wel goed, hoort ge wel goed?’ hoe vaak heb ik dat van hem gehoord. En telkens ontroerde het me, maar ik wist niet waarom. En deze ontroering vond ik terug in den verzenbundel ‘de Heilige Berg’, welke hij me een paar dagen daarop gaf en die ik op de kaai heb zitten lezen.

Maar ik wist niet waarvan ze kwam, wijl ook de volle beteekenis der versen evenals die zijner woorden mij ontging.

Hoe goed was het dien avond daarna, bij hem en z'n familie waar, bij 't souper met ons allen, breede gulheid en hartelijkheid aanzaten. Hoe wist hij de spijzen te kruiden met fijner kruid dan op de velden wast; z'n vinnige Vlaamsche humor waarvan hij echter de al te scherpe kantjes eerst gebroken had, omdat hij niets en niemand meer kwetsen wilde.

Ik had eenige teekeningen meegebracht en wat reproducties van m'n werk en ik was verbaasd hoe goed hij m'n streven aanvoelde. En ik had het op mijn lippen om hem te vragen ik wil uw portret ook wel eens teekenen, toen hij me vroeg ‘je moest nu meteen maar eens m'n portret teekenen.’

Den dag daarop begon ik er mee, maar hij had me vooruit gezegd ‘ik heb maar weinig tijd.’ En dit weinig tijd, wat heeft dat voor mij een beteekenis gekregen, want hij zei dit weer met 'n malicieusen glimlach, met 'n uitdrukking van ‘je weet nog lang niet alles.’

Hij las me voor, maar bij ieder vers was 't van te voren ‘heb je wel eens goed gehoord, of gezien.’ En hij las:

O! dood O! ouwe kapitein.

En hij vertelde me dat hij z'n eigen doodsgebed geschreven had.

Heer als ik sterf op een December dag.

Toen kwam hij even kijken hoe ver m'n teekening gevorderd was en (vergeef me dat ik het niet anders kan navertellen) spontaan juichte hij ‘kerel dat lijkt tooveren, zóó gauw als jij dat met zoo'n vlak stuk houtskool in elkaar zet. Ah! ik zie 't al 't wordt goed, daar zit 'nen doodskop onder.’ Maar denk nu niet dat er iets lugubers of triestigs in was. Neen, neen, rondom was goud van oude trouwe dingen en boeken.

[p. 491]

Het was een onverklaarbare weemoedige blijheid, waardoorheen zijn godsverlangen klonk:

bij het voorportaal van uw huis
ben ik als een groot kind
Zeer, zeer welgezind.

Z'n monotone stem zei mild de gedichten licht en zuiver rythmerend zei hij ze, met heel weinig verheffingen, zooals dichters lezen.

Ik was van alles zóó vervuld dat ik mijne vrouw er even in wilde laten deelen en ik schreef haar mij in Antwerpen te komen halen. Samen hebben we toen bij de familie 't middagmaal genoten, samen hebben we afscheid van hem genomen.

Toen 'n korte briefwisseling en van zijn kant de onomwonden blijken van vriendschap. En ik wilde hem een aandenken sturen een werkje van mijn hand. Ik zocht in mijn portefeuille en toen ik de litho voorstellend een Pieta tegen kwam, wist ik dadelijk dat ik hem die sturen zou. En ik schreef er bij dat ik ze gemaakt had als een verheerlijking van den dood.

Maar een paar dagen later ontving ik een briefje van zijn zusters, daarin stond ‘onze broer Karel is voorzien van de H. Sacramenten der stervenden.’ En toen pas wist ik waarom deze korte vriendschap mij zóó heeft aan gegrepen.

En kort daarop het bericht in de krant dat hij gestorven was.

En die dagen was hij geen oogenblik uit mijn gedachten, ik las zijn gedichten bij het licht van den goeden dood.

De top van den Heiligen Berg was bereikt, want nooit heb ik grooter zekerheid gekregen van dat wat hij ons als een testament heeft nagelaten.

‘We sterven tot beter leven!’

Jan Grégoire.