Vlaamsche Arbeid. Jaargang 16

[p. 480]

Van den Oever te Baarn.

't Was in de herfstmaand van 1926, dat te Averbode een huldiging plaats vond - de huldiging van een zilveren Vlaamschen dichter, die zelf niet tegenwoordig kon zijn bij de samenkomst, te zijner eere door ‘De Pelgrim’ georganiseerd....

Want toen reeds lag Karel Van den Oever ziek te bed in het oude, Spaansche huis aan de Antwerpsche Steenhouwersvest.

Kort daarna heerschte de rouw, niet alleen in de familie, maar onder alle verwante Vlaamsche geesten, die in den nog betrekkelijk jongen dichter een vurig voorganger vonden.

In Holland heeft menigeen met ontroering het doodsbericht vernomen. Want ook hier te lande was hij bekend, had hij goede kennissen, begrijpende geestverwanten, sympathieke vrienden. Zijn vriendschap met de Hollanders stamt voornamelijk uit de oorlogsjaren. Maar na den oorlog bleef hij steeds zijn tijd van ballingschap gedenken. Twee jaar geleden zocht hij zijn vrienden aan de overzijde van den Moerdijk nog eens op; 't was ‘in den oogst’. En hij beloofde, stellig terug te zullen komen, later weer eens....

Het heeft, helaas, niet mogen zijn. En zoo zullen zijn Hollandsche kennissen en vereerders hem alleen nog maar in vriendelijk herinnering gedenken. In herinnering aan de jaren, dat hij in hun midden leefde.

Wij schrijven 1914, de wereldstrijd is ontbrand. Oorlog... ook in Nederland klopten de harten angstig, doemden verschrikkingen op. En toch beteekende de mobilisatie in den beginne niet veel meer dan distributie en inkwartiering. Het bleef voorloopig bij één sein: Weest op uw hoede!

Maar spoedig zou dat anders worden. De eerste vluchtelingen kwamen de grenzen over, hulp zoekend in 't neutrale land, bescherming wetend achter de barrière. Honderdduizenden stroomden hier naartoe, vrouwen en kinderen, mannen ook; oude, hulpbehoevende lieden, wiegekindertjes, in dagen

[p. 481]

van ellende geboren.... Zij kwamen; zij zochten en vonden steun en onderdak, voedsel en verzorging.

Vluchtelingen! Eerst toen leerde men in 't veilige landje met z'n dijken, z'n landerijen, die in tijd van nood onder water gezet konden worden, iets kennen van den bitteren ernst van den fellen strijd, die daar, bezuiden de grens, gestreden werd.

Naar steden en dorpen kwamen verjaagden gevloden en naast commissies waren het ook particulieren, die hulp verschaften met raad en daad. Wie een ruime woning had, deelde zijn vertrekken, zonderde kamers af voor de armen, die dakloos waren. Pensions kwamen kamers te kort....

In 't mooie Baarn stond in die dagen aan een stille, breede breede laan, op eenigen afstand van den weg, een eenvoudige, groenhouten garage. Om erbij te komen moest men een hoog, ruwhouten hek openstooten, een oude kastanje, waaronder een vervallen, mager, eens wit paard graasde, voorbij. En dan sperde nog een laag hekje den eigenlijken toegang.

In dit simpele houten gebouwtje vond een Belgische balling huisvesting, een balling van beteekenis: Karel Van den Oever. 't Zijn vooral de oorlogsjaren geweest, die den Vlaamschen dichter bekendgemaakt hebben bij het Hollandsche, bij het Katholiek-Hollandsche publiek. Wel had de schrijver reeds relaties met vooraanstaande litteraire persoonlijkheden, maar in de meer dan vier jaren op Hollandschen bodem gesleten, verwierf hij de vriendschap van vele bewonderaars.

Het moet voor den stillen denker een wreede overgang geweest zijn; van het Antwerpen, dat hij zoo innig lief had, de mooie, oude Scheldestad, die hij en de zijne moesten verlaten na het bombardement, naar een stil, Hollandsch dorp, ver van het gebrom der booze kanonnen, in een primitief houten hutje....

Vier jaren heeft hij doorgebracht in zijn ‘chateauken’, zooals hij zijn noodwoning weidsch betitelde. Het zijn jaren geweest vol van een groot verdriet, en in zijn ‘Verzen uit oorlogstijd’ klinkt als een klaagkreet het heimwee en het verlangen naar al, wat verloren gegaan was in de vlammen van den wereldstrijd.

Een stil, volkomen in zijn verdriet opgaand man - dàt was de Karel Van den Oever uit die dagen. Zelf rijmde hij wel eens met een vaag lachje om den mond:

‘Karel van den Oever
Hoe langer hoe stroever,
Hoe langer hoe droever....’

Wat kon hij melancholiek zijn! Wat kon hij uren lang zitten praten over zijn Vlaanderen, zijn geboorteland, zijn vaderstad Antwerpen. Een enkelen keer kwam hij 's avonds aanloopen. Dan had hij een gloednieuw gedicht bij zich, of

[p. 482]

fragment en dan vroeg hij, of wij dàt eens wilden lezen. En al was de vertolking ervan nog zoo gebrekkig (ook lezen en verstaan is een schoone, maar moeilijke, aparte kunst), dan toch kwam er iets als een lichtsprankeling in zijn weemoedige oogen, als was hij blij, dat, wat hem op 't hart gelegen had, tot uiting was gekomen.

Hij kon ook enthousiast zijn, onze dichter. Dat was hij vooral zeer sterk, als Vlaamsche belangen ter sprake kwamen. Dan was de kleine, tengere man niet van 't woord af, dan hield hij redevoeringen, dan balde hij in opwinding soms zijn smalle, slanke schrijvervingers tot een vuist: ‘Ik ben een stoere Vlaming!’

En die ‘stoerheid’, die hij lichamelijk ontbeerde, uitte zich in geschriften; in schrijverijen, die veel gelezen, veel geprezen, veel becritiseerd werden. Hij schreef en ontving brieven, hij hoorde van hen, die achtergebleven waren, wat de nieuwsbladen slechts gedeeltelijk of noodgedwongen gebrekkig weergaven. Een enkele maal waren er passages uit zoo'n ‘thuisbrief’ geschrapt door den strengen censor. En dan werd met de grootste omzichtigheid beproefd of die donkere strepen niet weg te wasschen waren! Maar de censorale inkt weigerde op te lossen in water met azijn of benzine. Dat was dan een hard gelag voor ‘den Karel’....

Toen de moeilijke jaren voorbij waren, toen Karel Van den Oever onder geleide van zijn trouwen vriend Jozef Muls het aandurfde, het veilige Holland weer te verruilen voor zijn geliefd Antwerpen, toen stond het ‘chateauken’ triest verlaten onder den zwaren beukeboom. Maar de dichter zelf ontwaakt weer, raakte bezield bij het aanschouwen van wat de oorlog, de vijand gemaakt hadden van zijn dierbaar geboorteland. En een herboren Van den Oever stond gereed om opnieuw aan het werk te tijgen. O, 't was een gansch andere bezieling, die nù uit zijn werken sprak. Geen peinzende, geen weenende dichter meer, geen zwaarmoedige poëet. Opeens laaide zijn hart op: hij stond als één der felste modernen in de voorste gelederen! Hij legde een enorme productiviteit aan den dag: op godsdienstig, op politiek gebied, in versvorm of als essay, steeds wist hij zijn lezers iets te zeggen, een boodschap te brengen, wakker te schudden.

't Eene werk na het andere verscheen; 't werd een snel opeenvolgende reeks, als voorvoelde de dichter, dat de Dood naderde.

En toen kwam het jubileum.... Een feest, dat geen feest mocht heeten, ondanks redevoeringen, gelukwenschen en orgelmuziek. De jubilaris zond een groet van zijn sponde naar

[p. 483]

hen, die zich opgemaakt hadden naar de Abdij te Averbode. Zoo simpel, zoo typeerend waren de woorden, die hij hen in gedachte toe-zegde:

‘Goede vrienden. In dit voor mij wonderlijk uur, waarbij lijden en vereering mij omringen, ben ik in den geest bij u en vraag u allen te luisteren naar de stille opwekking Gods, die ons wenkt naar nieuwen arbeid....’

't Is hem, helaas, niet meer gegeven geweest om nieuwen arbeid op zich te nemen. Zijn uitgeput lichaam - uitgeput door jarenlangen geestelijken strijd en rusteloozen arbeid - werd ondermijnd door een ongeneeslijke ziekte. Ook lichamelijk lijden werd hem niet gespaard.... Maar tot het uiterste heeft zijn geloof hem geholpen, de smarten te dragen.

‘Maar God's aanwezigheid
heeft een troost mij bereid:
ik zal in het fel carmijn
der pijn
de vreugde haten,
in God's eigen pijn,
gelaten zijn.’

De vrienden, die kort te voren bijeen gekomen waren om een jubilaris met lauweren te tooien, stonden nu, innig bewogen, aan zijn groeve....

Vlaanderen heeft in Van den Oever verloren een vurig strijder voor het goede recht en voor 't geloof.

Vlaanderen zal zeker den te vroeg heen-geganen zoon steeds in dankbare vereering blijven gedenken.

Elly Horsman.

Baarn, Holland.