Vlaamsche Arbeid. Jaargang 16

[p. 472]

Uit Dr. Persijn's kritische beschouwingen.

.... Wij belanden bij Karel Van den Oever - bij dien Karel Van den Oever, bedoel ik, wiens éénige liefde voor zijn éénige stede hem ingaf: ‘De Geuzenstad’, ‘Lof van Antwerpen’ en ‘Oud-Antwerpsche Vertellingen’.

Karel Van den Oever schreef nog, o zooveel meer. Dat tengere kereltje is een wonder van vruchtbaarheid, en nog meer van veerkracht. Kijk rond of ge een tweede ontdekt, in Zuid en Noord, die zoo jachtig alle evoluties durft mee te maken, en die, met al zijn zenuwachtigheid, toch zoo stevig zichzelf weet te blijven.

Voor Karel Van den Oever, lijk voor zijn vriend Jef Muls, is het levende Antwerpen dat Antwerpen, dat voor de metropolische aristocratie het oude, het arme, het versleten, het verkrachte, het verworden Antwerpen is. Het gaat immers hier als in alle wereldcentra: om wille van het heden en de toekomst wordt het verleden naar 't hart gestoken. Gelukkig springen velen beschermend bij, en de zorg om 't behoud van het stedenschoon heeft te onzent ook al heel wat goeds verricht. Karel kan dan ook voor morgen gerust wezen, en ongestoord kuieren gaan langs Groote Markt en Vrijdagmarkt, en Paardenmarkt en St. Jacobsmarkt, en Jezuïeten- en Falconplein, en Kathelijnevest en Steenhouwersvest, en Lange Gasthuisstraat, en Lange Nieuwstraat en Lange Ridderstraat, en Klap- en Kipdorp, en Schippers- en St. Andries- en St. Jacobskwartier. En al werd die heerlijke Meir zoo schandalig ‘vertietzt’, toch valt ook daar nog troost te rapen. En al ligt het Groenkerkhof te versmachten van schande en schaamte tusschen de zondig Amerikaansche gevels, die 't nu komen bestoken, - zoolang Rubens zelf niet verontwaardigd wegloopt van zijn voetstuk zullen ook wij 't nog harden. Want boven al dat akelig-moderne millioenen-gedoe blijft daar toch jubileeren de Toren als een eeuwige bloem en een eeuwige zegen; en laat het vreemd gespuis maar knagen en knoeien, - rustig, en zeker

[p. 473]

van de tijden die komen, omhelst daar de oude, trouwe Vlaamsche Schelde, met de liefde, die uit de onuitputbare bronne stroomt en kabbelt en klotst door de eeuwen, haar dierbaarste en schoonste kind.

Zie, dat is de troost; en zoolang die er is, blijft het ook Van den Oever de moeite waard, ondanks veel stof tot geknies en geknor, te leven, te wandelen en te dichten.

Zijn Antwerpsche liefde is er een die veel droomt, maar niet slaapt, of die, zoo ze dit wel doet naar menschelijke wet, daartoe de vroege ochtenduren verkiest. Want elke andere stonde van dag en nacht kan getuigen van Karels trouwe kuiertochten. Het liefst nog 's nachts: het lichtst is het hem als 't voor de andere menschen donker is, als hij drentelen mag in den schemer der lantarens, die daar biggelen voor de lieve Vrouwtjes, en als hij rustig mag kijken en gluren naar straathoekjes en gevelgezichten, zonder telkens te worden gestoord door àl te ranzige keukengeuren of door àl te goede gedienstigheid van de kakelwijven, die steeds den weg willen wijzen en 't nummer, dat ge toch zeker zoeken moet als ge aandachtig te turen staat in een straat met huizen er in.

Maar Karel's liefde voor oud-Antwerpen gaat vooral naar de Renaissance-tijden der Geuzenstad. En dat heeft Karel van niet verre. Bekijk het donkere, fijne gelaat van dezen rassigen Fries, en ge zegt al dadelijk: hier heeft ook Spanje meegesproken. Zijn geestelijke geschiedenis ligt op zijn gezicht; en hij is, ook naar dien geest, een kind van zijn vader. Die vader was een pracht van een Spanjools-beeldend verteller, en in een zinderend vers heeft hem, den gezaligde, als eigenlijk eigendom de pieteitvolle zoon zijn ‘Geuzenstad’ opgedragen....

.... De stoffelijke verschijning van de Geuzenstad, door Karel Van den Oever met gewetensvolle studiën opgediept, heeft zijn scheppingslust gedreven tot een indrukwekkende praestatie, wier licht- en schaduwzijden we trachtten te onderzoeken. Naast een schitterend schilderstalent een bedenkelijk tekort aan inzicht der zielen. Naast een echt Vlaamsch-Hollandsche impressionnistische vaardigheid een jammerlijke mistasting in Spaansche stijlploeterij. Er is iets pijnlijks in 't besef dat deze groot-begaafde, met veel minder gezwoeg om den tijdgeest in zijn taal te vangen, veel beter geslaagd zou wezen. Ten slotte een les, die men zoo dikwijls, ook in de studie der schilderkunst opdoet, en die, geloof ik, neerkomt op het schier onverzoenlijke van de kleinmalerei met den scheppenden Rubeniaanschen zwaai. Want er is al weinig twijfel mogelijk: hier was het hooge, groote doel, de taal, die Rubens in kleuren sprak, in woorden na te spreken....

Laat Van den Oever evolueeren met nog zooveel gemak en literair-gymnastische vaardigheid, als dichter van Antwer-

[p. 474]

pen geraakt hij niet uit den toovercirkel van den geuzentijd. Hij is uit op verleidelijkheden, en daarom luistert ook hij naar de modes om telkens van plunje te wisselen; maar diep in hem blijft de gelegenheid van zijn kunstenaarsernst, en zijn uitspattende scheppingsdrift zit immer vast aan den kern van zijn groote liefde, die niet verandert en niet veroudert.

Den steilen studieweg van Vondel verkoos Karel niet te gaan. En zooveel verdieping in groot-Germaanschen geest als bij Leys vond Karel wellicht dat nu niet te pas kwam. Maar op zijn stille kamer kreeg hij, na zooveel andersoortig, ook expressionistisch bezoek: De vorm is iets, maar de inhoud is meer; wees toch niet zoo verslaafd aan verschijning, omvat zooveel als 't maar kan van 't volle wezen; zorg voor de ziel en voor haar gezonde leven, en vanzelf treedt ze dan tastbaar te voorschijn, in 't lichaam dat haar past... Met zulk een monisme in de kunst kon ook de trouwe Roomschheid van Karel om. En gretig naar de voldoening van zijn nieuwe behoeften schreef hij zijn stugste verzen.

Geen omslachtige drapeeringen meer, geen almaviva's van woordenpraal om nuchter-gewone indrukken of braaf-burgerlijke gedachten. De ‘Lof van Antwerpen’ had hem reeds geleerd hoe eenvoudiger hoe plezieriger eigenlijk, en zijn vroegere stijlnoodwendigheden, die zich eenmaal opdrongen als even zooveel kategorische imperatieven, vond hij nu zelf gek genoeg. Zonderling: hij was toch altijd zoo'n soort asceet geweest; en, als hij nu alles eens goed overkeek, had hij een massa dikbuiken en waterkoppen gekweekt!

Dat moest nu uit zijn voorgoed! Hij voelde dat hij nog zooveel te zeggen had, wezenlijk uit te zeggen, maar 't zou alles zijn kort en direct.

Ook Van den Oever is, na veel omwegen, gekomen tot den rechten weg, die tevens de rechtstreeksche is, de kortste. Ook hij ziet in dat die pedant van dien Taine weleens goede lessen kon geven; o.a. toen hij beweerde dat écrire is: manifester en concentrant. Kort te zijn: dat heeft Van den Oever van 't volk geleerd.

De allergrootsten, de hooge gedachtendichters rijzen als torenen boven dit volk. En het volk blijft er van weg. Het ziet ze niet eens. En wij, om hun top te bereiken, moeten ons veel klimmens en zweetens getroosten. Toch blijven zij de helden van 't menschdom, de ‘heroes’. Maar ook de anderen mogen er zijn, als ze zich weten te richten tot dat volk. Zijn ze dichters van uiterlijkheden, dan moeten ze naar hun medemenschen, die in hun uiterlijk hun innerlijk bloot geven, die nog zijn, ondanks datgene wat men beschaving heet, oprecht en zelfstandig. Dat die dichters zich humanisten voelen kan dan geen kwaad, als ze maar mede folkloristen zijn. Dat ze als

[p. 475]

individualistische impressionisten gebakerd zijn, wat maakt het, als ze maar leeren in hun kunst expressionistisch democraat te wezen.

Ja, Vilmar deed nog niet zoo dwaas, destijds de theorie te verdedigen, dat telkens als de kunst door hyper-individualiseering ziek is geworden, die kunst om haar gezondheid weer onder het volk moet, het liefst onder 't klootjesvolk. Zoo heeft ook Van den Oever zichzelf genezen: de Gongorist van de studiekamer heeft op de straat zijn kortheid en directheid gevonden. En zoo hooren we binnen de spanne van nog geen veertig jaar den Van Deysselschen kreet van den aanvang: Het Woord is mijn liefde voor altijd, en den Van den Oeverschen kreet van het slot: Het Woord is mijn groote vijand....