Vlaamsche Arbeid. Jaargang 15

[p. 401]

Schilderkunst.

Alfred Ost.

OST heeft duizenden menschenhoofden geschilderd en getee kend. Zij gelijken allen op elkaar, als de koppen uit een kudde schapen. Maar wanneer men ze van naderbij en met meer aandacht beschouwt dan zijn ze allen toch verschillend van elkaar, elk met zijn persoonlijk karakter, met zijn eigen leven, met zijn eigen uitdrukking: van domheid, verbazing, onschuld, ingekeerdheid, schraapzucht, sluwheid, zelfvoldaanheid, hoogmoed. Zoo kan de herder ook, met beter kennis, zijn schapen uit elkaar onderscheiden.

Beziet zijn kinderen: aan moeders borst vetgezogen blozende zuigelingen, warm gebakerd te slapen liggend in het bed van den vleeschigen arm, ongenadig huilend met wijd open mondje, onhandig in hun eerste broekje of rokje, linksch en leutig bij hun eerste schreden, moe en zweetend voortgesleurd aan vaders hand of moeders schortlint, bij een uitstap of bedevaart.

Beziet zijn vrouwen uit het volk, uit de burgersklas, van de stad en van den buiten: slanke sierlijke gestalten als bloemen; door vroeg werk en stadsleven vermagerde wezens; verschijningen die hoog en eenzaam liefde en wellust uitstralen; dikke boerinnen met opgeschorte rokken, kleurige shals en gepinde mutsen; oude vrouwtjes die gekromd en gebroken te knikken zitten op haar stoelen, maar nog met gretige oogen het leven inkijken.

Beziet zijn mannen: vloekende en spuwende boerenknechten, ongevoelige pachters en paardenkooplui, foorkramers, dokwerkers, voerlieden, bedelaars, steedsche heertjes, dikbuikige renteniertjes, bureelratten en herbergbazen.

In alle hunne verscheidenheid blijven zij toch deel uitmaken van de massa. Het zijn kudde-menschen. Zij kunnen alleen niet leven, alleen niet denken of handelen. Zij worden gedragen door de gemeenschap. Wel voelt de schilder soms ‘het eenzame en groote’ dat door de menigte heen schrijdt, maar hij heeft het nooit afgezonderd, tot een bepaald voorwerp van zijn diepergaande aandacht gemaakt.

Wanneer hij het soms tot eene syntetische figuur brengt als in zijn ‘Vrouw met de bloem’, zijn ‘Zogende moeder’, dan blijft heel 't omgevende leven er nog bij betrokken. De jeugd en de grijsheid neigen eerbiedig 't hoofd voor ‘het symbool’ van 't eeuwige leven. De ontgoochelde vrouw die hare verwelkende schoonheid met een laatste weemoedsvolle illuzie aan den man biedt is slechts een oogenblik van stilte in het tumult van de wereld, zichtbaar in de verte achter hunne naar elkaar gebogen hoofden. Zijn Christus figuur is het levend geworden ‘erbarmen’ over de massa, maar er wordt door den schilder niet getast naar het mysterie van God.

De kunst van Ost is dikwijls oppervlakkig zijn groote handigheid

[p. 402]

in het vormen, kleuren, en teekenen doet hem vaak de vrome ontginning van, het dieper menschelijke verwaarloozen. Daarom is hij op zijn best in zijn massa-voorstellingen. De massa is oppervlakkig, doch in hare collectieve uitingen bereikt zij soms het grootsche, het heroïsche.

Ost staat met beide voeten te midden van zijn eigen vlaamsche volk. Hij kent het door alle standen, door alle ambachten door allen leeftijd. Wanneer de bazuinen, gestoken worden voor een feestelijken optocht, wanneer de groote klok bromt uit den ouden toren, boven het zilvergerinkel van den beiaard uit, dan is hij op de straat tusschen het gedrang en 't geroep; dan ziet hij den Reus en de Reuzin, het Ros met de vier heemskinderen, het schip van avontuur, de ‘Kemelkens’ en de ‘Peerdekens’, hoog boven de rumoerende menigte tegen de geveltoppen uitstekend, statig voorbijdrijven. Er is gejoel en gelach uit duizend monden, er is gefluit en getrommel, geloop en gedans.

De bedevaarten, en de processies, alle gelegenheden waar de massa communiceert zijn de geliefkoosde en bestgeslaagde onderwerpen van dezen schilder. Hij kan er zijn menschenkudden doen samendringen en bewegen.

Zoo was hij ook de aangewezen man om de tragische vlucht te schilderen van een heel volk in de Octoberdagen van 1914.

Als historie-schilder zou deze kunstenaar buitengewone dingen kunnen presteeren. Niet de diepere karakter-ontleding van historische personen, niet de uitbeelding van een enkel pakkend oogenblik dat over de lotsbestemming van naties beslist, maar de groote volkstumulten uit de geschiedenis, de revolutionaire bewegingen: het opgehitst rapalje van Gent dat met bijlslagen, te midden gehuil en getier, Jacob van Artevelde afmaakt op de ronde keien voor de stoep van zijn huis, de stormloop der Gemeentenaren tegen de fransche edellieden op den kouter van Groeninghe, een beeldenstorm en een Spaansche furie; alles Waar geweld en groote volksscharen bij te pas komen ligt in het bereik van dezen schilder. Zoo is hij ook het best in die godsdienstige stukken waar Christus wordt omwoeld door het wraakgeroep van een bloeddorstige menigte van Joden en Pharizeeërs, op een tocht naar den Calvarieberg.

Wie van Ost spreekt, moet ook van zijn paarden spreken. Het zijn telkens heroïsche stukken. Die paarden trekken ontzaglijke lasten, alle spieren staan gespannen, de oogen puilen uit, zij draven op zwaar beslagen hoeven, met schonkige lijven of staan uitgeput langs den weg, ontvleeschde, armzalige knollen, het ontroerend beeld van de afgebeulde lijdzaamheid

Landschappen zijn mij van dezen schilder niet bekend maar hij heeft een reeks stemmingsvolle teekeningen en schilderingen gemaakt naar straten en pleinen van Amsterdam, het stille ‘Begijnenhof’, de vele grachten en vlieten en de oude torens. Hier bereikt hij nochtans niet dat eigenaardige, dat alleen, van Ost is, en wij

[p. 403]

slechts in zijn ietwat karikaturale figuren en massa-voorstellingen kunnen terugvinden.

Van Ghirlandajo wordt verhaald dat hij het betreurde de vestingmuren van zijn stad Florence niet te zijner beschikking te hebben om ze over heel hunne uitgestrektheid met schilderingen te kunnen bedekken. Zoo groot was de drang tot vormen en kleuren in hem steeds aanwezig.

Ost moet het ook wel betreuren dat hem de muren van volkshuizen. stationsgebouwen. wachtzalen, fabrieken. schouwburgen niet worden toevertrouwd want in hem ook is de scheppingsdrang zoo groot dat hij enkel om zich te verlossen van een wereld van beelden die gedurig in hem woelt, de opdracht zou aanvaarden. En hij zou volkskunst geven die het volk zou veredelen, waar het volk zichzelf zou in erkennen met zijn grootheid, zijn adel en zijn kracht.

Ost schildert geen eigenlijke onderwerpen maar, vervuld van het volk waarmee hij leeft, teekent hij en kleurt hij als in een soort van slaapwandel en zie: de vormen ‘woekeren’ over het papier en het doek, langs heel den vlakken muurwand, zij zetten uit en zij groeien als de ijsbloemen op een winkelraam. zij overweldigen al wat hij te zijner beschikking heeft... een postkaart, of een koepelgewelf en wanneer hij de afgedane taak weer overziet dan staat daar die duizend hoofdige massa van menschen, het trouwe levensblijde beeld van een heel volk.

Jozef Muls.