Vlaamsche Arbeid. Jaargang 15

[p. 58]

Kronieken

Nederlandsche letterkunde.

De windzijde van het Vlaams ekspressionism.

HET rozigste blad van Vlaanderen had bij monde (juister: bij penne) van zijn alzijdige D-opsteller reeds een diagnose van het expressionism als tijdverschijnsel in Vlaanderen uitgebracht. Het gezondheidsbulletijn dat aan de straat werd uitgehangen luidde: Duitse griep!

Wij zijn van oordeel dat deze literaire medicus geen precies onderscheid maakt tussen onze polsslag en de tiktak van het ouderwets zakuurwerk dat hij in dezen had uitgetrokken, maar deze geluiden zo verwart, dat er inderdaad wel niet van Duitse griep, maar stellig van acute koorts mag worden gewaagd.

Het wijslt inderdaad op een pientere dozis doorzicht de Vlaamse expressionisten (puisqu'il faut les appeler par leur nom) lijnrecht te verbinden met overrrijnse toonaangevers. Trouwens het bleef bij een blote bewering zonder bewijsmateriaal. Want dit dient gezegd: ofschoon de handigheid van de D-opsteller hem niet onverdiend van lieverlede de spreekwoordelike faam van politieke slangenmens bezorgt, bleef hij met zijn incursie op het domein der letteren, bij gebrek aan staving van zijn krities vernuft zeer verlegen. Willy de Hous, de politieke vogelschrik van de Vlaamse minimalisten, wil zijn slagerspraktijken overbrengen op het veld der fraaie letteren. Maar of hij een subtiele kenner is laat zich betwijfelen, nu hij distels voor madeliefjes neemt.

Een aplomb die klakkeloos er op losstormt om luk of raak iemand af te maken is alleszins lofwaardig voor zijn voortvarendheid, maar blijft erg groen. Zo zeggen wij natuurlik niet duldzaam: amen, waar de Hous apodikties een gelijklijn aanlegt, tussen Duits en Vlaams expressionism, dit met een gebaar van: Basta, want ik zeg het, zonder daarbij een vertrekpunt te situeren.

Ik weet dat de literaire bagage van de Hous te sjofel is, opdat zijn uitspraak op gezag moge aanspraak maken. Want dit is het kenmerk van kritici van zijn slach: er ligt een logiese lijn in hun onverstand. Zo aarzelt de Hous niet het expressionism als uitmodies te veroordelen, maar dan is zulks veeleer omdat hij er enkel een mode in onderkent. Waaruit de konkluzie dat de Hous gewoonlik zeer onbewust feilen aanklaagt die op zijn eigen kerfstok voorkomen. Wij hadden de gelegenheid stapvoets en van zeer dichtbij de ontwikkelingsgeschiedenis van zijn prestaties te volgen, waar deze als inzet bijdragen in het studententijdschrift ‘Jonge Tijd’ (jaargang 1915-1916) begrijpen en als bekroning het vaderschap op den Scheldefeuilleton: ‘Een koninklike

[p. 59]

liefde’, inept en zouteloos produkt in macaroni-stijl, dat Vlaanderen als kulturele teerspijs wordt voorgeschoteld, met het grove doel vijf lezers te vissen. Waar voor zulke praktijk niet wordt teruggeschrikt, kan het niet anders dan de voorgenomen ‘Schelde-serie’ diskrediteren. Het ligt er, o heer, toch zo vingerdik op dat al deze elukubraties en dit geliefhebber aan Vlaanderens kulturele ontvoogding geen ander oogmerk inhouden dan de oplaag van de krant te verhogen om de winkel te doen draaien. Maar hoe veil is het niet daarbij als idealisties raddraaier op te treden! De voorwaarden waaraan wordt ingetekend zijn, kommercieel gesproken dan nog zo ongelijk gesteld, dat zij de intekenaar tot een kapitaalbelegging aanzetten, in ruil waarvan de uitgeverij zelfs de onogelikste humbug mag tegenpresteren zonder dat daarop beroep bestaat. Dies blijft de keurraad anoniem. Met dezes bevoegdheid zal het wel zo'n vaart niet lopen, want zozeer is de Hous wel geamerikaniseerd, dat hij, indien er werkelik markante persoonlikheden tot die keurraad werden aanzocht, daarover almachtig de trom zou roeren.

Wij zijn met enorm veel goede wil beslagen, en onze opperste wens is eenmaal een onderneming te helpen grondvesten die de Vlaamse jongeren een afzetgebied en publikatiemogelikheid verleent, maar de stichtelike precedenten van de Schelde-uitgaven zijn er niet naar, om ons aan te zetten, ons al te zeer op de litteraire toetsstenen van de naamloze keurraad te verlaten. (Lees: ‘de Bokkenrijders’ en ‘Dat verdoemde geld’).

In de mond van de Hous klinkt het verwijt bizonder vreemd, dat het Vlaams expressionism een puur plagiaat is op Duitse contemporaine letterkunde. Hij zou beter helemaal niet van afschrijverij gewagen want deze kon hem zelf wel worden aangevreven, ditmaal met het bewijsmateriaal ernaast, dat hij zo achteloos vergeet.

Ik denk me daarbij terug naar het tijdsgevricht 1915-1917 dat voor onze generatie een kweekbodem van talenten in volle gisting is geweest. De Hous zwaaide toen de plak in het reeds genoemd studentenorgaan ‘Jonge Tijd’ en zijn veelvormige persoonlikheid ging er schuil onder een massa deknamen. Zo opent ‘Jonge Tijd’ zijn jaargang 1915 met een stuk ‘Irialda’ door M. Van Huyze, dat een bedenkelik geval van letterkleptomanie uitmaakt als men het vroeger verschenen ‘Elooi in 't Woud’ door Hugo van Walden ernaast legt. Dit is geen onthulling, enkel een pikante bizonderheid om de geesteshouding te kenschetsen van een kritikus die mondvollen woordenkramerij uitbazelt over de onzelfstandigheid van de huidige Zuidnederlandse letterkunde. Wil de Hous zichzelf niet tot een bespotting maken, dat hij dan tekst aan tekst onze z.g. literaire zakkenrollerij bewijst. Het vonnis over de voorhoede van dit geslacht was trouwens vliegensvlug geveld; om u te dienen voilà: Wies Moens wou heel de mensheid ineens omarmen (in hoeveel maal moet de humanitaire zoethoutfabrikant van St. Gillis deze beweging dan wel uitvoeren om bij de Hous ‘persona grata’ te worden?) Paul van Ostayen was een belofte, maar hij is tans onwerkzaam. (Troost u van Ostayen. G. Gezelle heeft dertien jaar lang gezwegen).

[p. 60]

Eindelik Victor J. Ja die is te kortademig om de ‘hoge ut’ te zingen. (Heer de Hous wil mij verklaren: wat is de ‘hoge ut’?)

De lezer zal merken dat deze kritiek er zich met betrekkelik platte gemeenplaatsen vanaf maakt, om ons een beentje te lichten. Wie verstoppertje speelt achter zulke transparante nonsens, doet het stellig om onvindbaar te blijven. Vraag in dezen naar geen maatstaf, geen methode. Het blijft beweenlik bekrompen en boordevol kwade trouw, de potsierlike misgrepen natuurlik niet te vergeten. Want kijk: het schiftingswerk van deze kritici gebeurt zo zorgeloos, dat zij sereen en met volle plichtsbetrachting kaf voor koren aan de man brengen. Een staaltjen. De nieuwlichters worden koud gemaakt): van Ostayen, Moens en tutti quanti, dat zijn gewone ganeffen, maar Seuphor mijnheren (voor het nageslacht: Seuphor, ex-kwekeling van maëstro de Mont) ziedaar een waardig vertegenwoordiger van het dadaïsm. Immers Burssens kreeg van de Hous op zijn brood wijl hij Seuphor bral, larie en apekool noemde. Zo is de redenering van de kritiek: iemand die bij de Mont de muze mocht aanschouwen, kan verwaaien naar alle winden, hem werden toch de onvergankelike grondbeginselen van de letterconste ingeprent. En daar beleef je het schouwspel: de kritiek zou vasthoudisties zijn? Hier toont ze zich ‘plus catholique que le Pape’, en zij belijdt de stelling: de man die het verste staat is de sterkste.

Het is jammer dat Seuphor zijn poëtiese kraambedden zo vlug achter elkaar doormaakt, anders zou de kritiek in dit geval misschien even naar het vaderschap zoeken. Laat ons hopen met goed gevolg. Welk is het kenmerk van ‘Vrijheid en Geus’ en ‘Parijs in Trombe’? Impressionisties kortschrift. Daarbij narratief in uitbeelding en zintuigelik inplaats vizioenair. Dichtkunst was altoos een voertuig om de indrukken van den schepper naar buiten te keren. Als daaraan evenwel een ordeningsfaktor ontbreekt (die daarom niet met de Rede en haar schakeling oorzaak en gevolg moet saamvallen) dan ontaardt dichtkunst in een stijlloze mengelmoes, een soldenhuis van beelden. Zo Seuphor. De kurve van zijn poëties ervaren slingert tussen zigzags allerhande, dan als het zijn kon een rank ekwilibrism op de gerokken zenuwen van het sensitieve.

Hij heeft daarbij de boze engel van het bizarre feestelik bij hem ingehaald, inplaats van zijn komst te bezweren, en zo zijn pomperijen te ontgaan. Het opzet in zijn spontaneïteit leidt trouwens heel de verswending naar dit éne richtsnoer: kokasserie, karpelsprongen. Men leest zijn werk met de spijtige zekerheid over een mislukte truc. Hulde aan de alchimist die zijn ingredienten zo vermengt dat men hem voor een goudmaker verslijt, maar wee de gochelaar die vergat een valse bodem in zijn hoge hoed te steken. Hem vergaat het falikant.

Seuphors ‘Kindeken Jezus’ heet Bébé Cadum. Het grootstadsbeweeg wordt door hem heel aan het oppervlak ervaren. Dichtkunst is hem de afdruk van een vermogen dat de omwereld zuiver reseptief waarneemt, en er zich niet met motoriese kracht in beweegt. Dichtkunst ontstaat niet als de Leidse fles wordt bevoorraad, wel bij haar

[p. 61]

ontlading, niet als de wirrelwarrel van kaleidoscopiese indrukken zich in de gezichtskegel afwentelt, wel waar een vizioenaire achtergrond doorbreekt. De boekjes van Berckelaers bevatten het ruwerts dat nog tot kleinood is aan te slijpen. Maar niet het inzamelen van dit materiaal kan functioneel dichtkunst worden, wel de slijperij. Wij gruwen van het gild der literaire voddenrapers.

Juist de verwerpelike schakkering van Dada vindt in Berckelaers een suppoost. Men kent de vleugels Picabia en Tzara. Deze laatste is Seuphor een meester. De werkmethode van het huis is niet aanbevelenswaard alhoewel simplisties. Krantknipsels in een urn en dan tombola met blindemannetjes net als voor de trekking der Verwoeste Gewesten. De uitgekomen tekst is het toverwoord der Poëzie.

Tegenover dit procédé staat het werkelike Dada-vers dat openspat met de waaiering van een kerstnachtsurprise uit haar ontplooide huls of het paasei dat men breekt op zijn hart vol heerlikheden.

Op de Pier van Marseille werd Seuphor beetgenomen bij het Engels passespel met valse stenen. Zijn werk is een bewijs dat zijn virtuositeit in het spel er niets is op vooruitgegaan.

Het is een waarheid dat Dada uit de wirwar der sensaties kulmineert naar het bovenwerkelike. Maar Seuphor kan ons niet bekoren als trapezist in het luchtledige.

Kortzichtigen ontwaren hier wellicht slechts een schakkering waar het grondverschil integendeel zo diep werd gegraven. En het is geen bewijs van scherp doorzicht als door de D-opsteller van de ‘Schelde’ deze fumist werd onder de arm genomen terwijl hij de staf breekt over anderen die onmiskenbare raskunst hebben gepresteerd. Daarom staat deze D-opsteller aan de windzijde van het Vlaams expressionism, stand die zeer noodlottig verkeren kan als een tornada opsteekt rond kulturele pluimgewichten.

Victor J. Brunclair.