Vlaamsche Arbeid. Jaargang 14

[p. 321]

Bibliographie

Cyriel Verschaeve: ‘Jakob van Artevelde’. (Drukkerij ‘Excelsior’, Brugge.)

Er voert een huiver u door 't lijf als ge dit werk leest. Dezelfde forsche strooming, de golfslag die door een ‘Gudrun’ breken, stuwen ook hier de gedachte sterk hooger langs fel-dramatische lijn. Na Rodenbach heeft Vlaanderen, Godlof, zijn Verschaeve nog! We hebben mooi in extase te staan voor wat de moderne dramaturgie ons ten tooneele voert, in Verschaeve's werk klinkt steeds de echo van 't wrochtende land aan Leie en Schelde:

‘O, wouden, velden, duinen, heilige zee!
Hebt gij den ouden wapenkreet gehoord?’

En daar vergeet ge, minstens momenteel, veel andere schoonheid om, opgaand in dreun en rhythme van 't machtig woord, volgend het komen en gaan der velen die, in hun tijd, niet zóó literair maar realistischer goedendagsch aangelegd waren.

Verschaeve's taal - hij bouwt ze met arduin! - is hét materiaal voor zijn sterk-saamgeklonken dramas. Hierin ligt de oorzaak van een ontroering die vaak overgaat tot iets als bewondering voor heroïsche grootheid.

Van technisch standpunt uit kunnen we vitten op het feit dat die vijf bedrijven een te uitgebreid domein zijn voor een actie die, hoe geweldig ook, zich concentreert binnen de nauwe grenzen van 't beramen en 't uitvoeren van een moord. In I weten we, door volk en contrasten, hoe 't verloopen zal; de vier overige deelen zijn schakels die niet volstrekt noodzakelijk de keten verlengen. Desondanks blijft het een torenbouw die titanisch de lucht invaart en ons dankbaar denken doet aan hem die 't graniet te beitelen en te beheerschen wist.

Zelden krijgen we Verschaeve's werk opgevoerd. Dit ligt deels aan de groote bezetting zijner dramas, deels aan andere materieele moeilijkheden. En zelfs die andere factor: het publiek, blijkt in den schouwburg geen geestelijke veerkracht genoeg te bezitten om voldoende te reageeren op de essentieele macht van het woord.

Maar en experiment is te wagen: ‘Jakob’ geven in een atmosfeer waarin de electroden van het dramatisch conflict de polen van het slaapdronken volkshart tot vonk slaan. Of, met andere woorden: Door Verschaeve's ‘Jakob’ naar een nieuwen Artevelde... in de Kamers!

Aan de uitgeverij ‘Excelsior’ een blaam: Het omslag van dit boek is afschuwelijk.

Verzachtende omstandigheid: Het binnenwerk is ‘proper’.

A.v.d.V.

[p. 322]

Piet van Assche: ‘Sevus en de Blinde’. (Uitgave ‘Mercurius’, Roodestraat, 44, Antwerpen.) - ‘Guldentop’, zestiendeeuwsch verhaal. (Uitgave Gust Janssens, Antwerpen, 1923.)

Wij zijn volop, met deze twee boeken, in den tijd van: ‘Van Nu en Straks’ en ‘Vlaanderen’. Haarfijn détail-kunst met een precieuse bezorgdheid voor taal-techniek. Het ontleden, heel nauwkeurig, van menschelijke zwak- en dwaasheden. Want niet 's menschen adel triomfeert het meest. Zie de verhalen in ‘Sevus en de Blinde’. Ik resumeer naar de volgorde: de misdaad-gedachte, door zinnelijke liefde in een natuurlijk-goed karakter geboren, onderdrukt door godsdienstig scrupuul, maar opgezweept tot ‘idée-fixe’ en, ten laatste, leidend tot zinneloosheid; - een legende, waarvan de toon een onnoozele literatuurtoon is, en waarin een boetedoener zijn gewetensbezwaren als in een droom voorbij ziet trekken; - een drama der jaloerschheid, psychologie van één enkele drift; - het noodlot van tot ondergang gedoemde boerengrootheid, met het melodramatisch einde: de vader sterft, de zoon hangt zich op; - drie etsen sterk impressionistisch gekleurd; - een religieuse aberratie: een vader, door vreeselijke pijnen gefolterd, vraagt aan zijn zoon hem te dooden om verlost te zijn van zijn smarten; uit meelijden pleegt de zoon den moord: ‘in den naam des Vaders en des Zoons...’! - en eindelijk een symbolische vertelling waaruit spreekt de wanhoop dat de menschheid nog ooit vrede en liefde zal terug vinden.

De stijl van Piet Van Assche is er een van hooge kunstwaarde: 't klinkt mooi en zoet. Maar ge voelt soms het geforceerde om het aristocratische van Teirlinck of het getortureerde van Van de Woestyne te benaderen. Waren we niet hunkerend naar nieuwe geluiden, 't zou alleszins een ‘schoone stijl’ heeten. Maar er ontbreekt: concentratie der gedachte en daar is te veel jacht op uitzonderlijke gevallen. 't Is de vloek geweest van het realisme: ze hebben de werkelijkheid willen weergeven, en, feitelijk, is 't maar de weergave geweest van somswreede excepties. Als ze daaraan wilden ontsnappen, kregen z'het niet verder dan een kunstmatige symboliek (voorbeeld: het laatste verhaal van Van Assche: ‘Twee zwervers, een blinde en de oogen van Kristus’).

In ‘Guldentop’ treffen wij dezelfde stijlhoedanigheden aan, met daarbij iets lief-verteederends om die frissche idylle van Guldentop en Veerle. Het eerste deel heeft een pallieterschen klank; een levensblijheid zingt er waaraan we niet gewoon waren bij de tachtigers; - Guldentop is er een verre naneef van Thijl Uilenspiegel en Jan Zonder Vrees. Het tweede deel is een ophemelen van boschgeuzen. Daarin enkele meesterlijke beschrijvingen, lijk de woordkunstenaars van vroeger dat konden. Maar psychologisch wordt Guldentop hier een onverklaarbaar verschijnsel: de moed van een held en de zwakheid van een ziekelijk verliefde. Veerle is de aantrekkelijke figuur: in haar, ten minste, ligt karaktereenheid: ze lost alles op in het licht van haar liefde tot Guldentop. De beroerde tijden van het ‘bloedgerecht’ vroegen een krachtiger penseel dan dat van Piet Van Assche en meer evocatieve aanschouwelijkheid. Er moest in hem iets gekomen zijn van 't historisch invoelen van een Flaubert.

K.E.