Vlaamsche Arbeid. Jaargang 14

[p. 75]

Leon de Smeth

TOEN Leon de Smeth nog te St. Martens Laethem woonde was hij reeds belust op weeldedingen. De kamerhoeken van zijn huisje aan de Leye waren de onderwerpen van zijn schilderijen. Het wandpapier, een oud meubeltje, een oostersche shawl op een stoel of bank, oost-indische kers of goudsbloemen in een kristalen bokaal op een wit tafelkleed, een raamkozijn met roode garaniums in het vensterlicht, al die bescheiden weeldedingen had hij tot stemmige stillevens bij elkaar gebracht.

Hij schilderde bloemen en interieurs en die interieurs waren als bloemen. Daar buiten was de rijkdom der bloeiende boomgaarden en hij schilderde bouquetten van witte bloesems in het blijde lentelicht.

Hij is te Londen gaan wonen, ver van de natuur, en hij heeft door de eindelooze woestenij van steenen huizen, bruggen, fabrieksgebouwen en stations, verloren in mist en roet, zijn weg gevonden naar de warme kamers met gerucht-smorende tapijten, divans en bibelots en er de serre-bloemen ontdekt van dezen over-beschaafden, koelen, zich-zelf beheerschenden tijd: de naakte vrouw in haar interieur.

Het is een nieuwe en nog niet gekende voorstelling van het naakt-vrouwelijke geworden.

De Venus van Botticelli was zwaarmoedig en als verzonken in mystieke mijmering. Zij was verlegen met haar naaktheid. Van uit hare treurende oogen gleed als het ware een melancholisch naberouw over een zondig leven. Het was werk van een angstvallig, twijfelmoedig man die niet langer meer met reine oogen de Grieksche godinnen kon bezien sinds hij, in den dom van Florence, de boetpredicaties van den somberen Savonarola had gehoord.

Correggio is de buitensporige reactie tegen dat ascetisme. Zijn Antiope uit het Louvre-museum ligt warm-week en smachtend in liefdedroomen op een heuvelhoogte; zijn Leda ontvangt koket met een wellustig lachen de Jupiter-zwaan in haren schoot; de schilder van Parma is een voorlooper der rokkoko-boudoirkunst van Fragonard.

Giorgione, de verliefde zwerver, wekt rond zijn naakten een herderlijke atmosfeer. Wij zijn in idyllisch Arcadia waar de liefde argeloos is en kinderlijk. De kudden loopen daar rond te grazen, er wordt muziek gespeeld. Het landschap is een liefdetuin. Venus heeft een verdroomde moeheid in haar kalme rust na 't lange minnespel.

[p. 76]

Bij Titiaan is alles gewijde ernst. Hij nadert de vrouw met de onbevangenheid der Grieken. Zij moge heeten Antiope, Ariadne, Danaë, Diana of Venus, hij schildert ze van uit een patriarchale gelatenheid in hare ongenaakbare majesteit. Zonder schaamte heeft hij heroïsch-machtige vrouwen-lichamen op praalbedden uitgestrekt, passieloos in hiëratische tempelachtige rust.

De Vlaamsche en de Duitsche primitieven hadden nooit of zelden een naakte vrouw gezien. Van Eyck schilderde Eva van uit zijn gemoed. Cranach fantaseerde vrouwen en met een rijke verbeelding maakte hij zijn slanke sierlijke popjes vol paradijsachtige onschuld.

Rubens is de eeuwenlange bedwongen verzuchting naar het vleesch, die zich eindelijk op overdadige wijze uitviert. Hij schildert de stralende pracht van het menschenlichaam. Zijn vrouwen hebben zware, van warm bloed doorstroomde lijven, met forsche beenen, zwellende heupen en ruggen waarover de stroom der goudgele haren valt. Hij stelt ze voor niet meer in de hiëratische rust van Titiaan maar in strijd en beweging, amazonen der levensvreugd en der gezonde zinnelijkheid.

De naakten van Rembrandt zijn intieme stukken geschilderd voor eigen genot. Zij heeten Suzanna in het bad of Danaë; maar het is Saskia en hij heeft haar lichaam omstreeld en omkoesterd met licht. De gouden huid is tot een glanzende kostbaarheid geworden, waarin het warme, zachte en beminde leven ademt. Wanneer hij, ouder van jaren, de Badende Vrouw uit de National Gallery of de Bathseba uit het Louvre-museum schildert dan is het Hendrickje Stoffels die wij te zien krijgen; maar het lichaam is zoo met licht geboetseerd, dat het schier beeldhouwwerk is geworden. Deze vrouwen hebben zoo weinig van modellen. Zij weten niet dat ze bekeken of geschilderd worden. Het zijn verdroomde wezens die in eenzaamheid de eigen mijmerende gepeinzen volgen, die de liefde verwachten of de zorgen dragen.

Boucher heeft van de danseressen die hij vond in het corps de ballet van de Parijsche Opera pikante voorstellingen gemaakt. Met haar wel-verzorgd kapsel, een gunstig geplaatst schoonheidsvlekje, een parelsnoer rond den hals zijn het geen naakten meer maar pas ontkleede schelmsche bakvischjes.

Fragonard is de pornograaf der achttiende eeuw. Hij ontsluierde de geheimen der alkoven en maakte zijn kunst tot een ziekelijk genot voor machtelooze voyeurs.

Courbet en Renoir zijn moderne herhalingen van Rubens, zooals Ingres en Puvis de Chavennes zich aansluiten bij het Italiaansch-klassieke ideaal.

Voor Cézanne, Picasso, Lhote, Fauconnet is het naakt een gelegenheid tot vormenstudie, terwijl bij de allerjongste Russen en Duitschers het geslachtelijke meer op den voorgrond treedt.

[p. 77]

Bij Leon de Smeth, om tot hem na deze ietwat uitvoerige uitweiding terug te komen, is het heel wat anders. Geen mythologische of bijbelsche voorwendsels meer, geen symbolische gelegenheden van seizoenen of bronnen, zelfs niet meer het aannemelijke en natuurlijke gegeven van een bad of een rust op den divan. De naakten van de Smeth zijn als bloemen of bibelots. Zij zijn een sieraad meer in de rijk-versierde interieurs. Hij zet ze neer op een oranje kussen, op een stoel in rose-rooden lak bij het raam, of aan een tafel met rood-bebloemd kleed. Hij doet ze neerliggen op een divan of recht staan tegenaan een rood verlakt meubeltje met schelpen, oud porselein en kunstbloemen onder een glazen stolp.

Zij zijn als het ware gekleed met haar naaktheid, of zij dragen haar naaktheid als het meest pikante kleed, dat de nieuwste modekunst heeft uitgedacht. Zij zijn natuurlijk, onbevangen, schaamteloos. Niet alleen de grisettes, maar ook de dames. Zij kunnen receptie houden, een kopje thee aanbieden en converseeren met heeren in smocking, die haar koel naderen en correct, zelfbeheerscht, lusteloos, monocle in het onverschillig oog, het heele geval ook allernatuurlijkst opnemen. Zij zijn iets meer dan levende sieraden? Zij hebben de handen boven het hoofd samen gebracht en haar stijlvolle arabesk teekent zich af op een bontgekleurd liberty-wandpapier. Hare handen zijn bezig in het jongenskapsel en door het open raam is de zomerlucht van parelmoer; zij bezien de bloemen, lelie's, petunia's, dahlia's in de antieke vaas op den vensterrichel. Hare huid is rozig als de schelpen op het verlakte meubeltje of grijs bleek als de Perzische divan, waar tegen zij aanleunen. Zij rijzen met de slankheid van stengels uit hare sluiers of een zwart kanten shawl glijdt van haar schouders over haar schoot, en haar slank-buigende houding harmonieert met de Egytische figuurtjes in de kleurige wandbekleeding. Het zijn vrouwen van de meest verschillende rassen, een Indische mulattin met donkere huid, dikke lippen en een zware blauw-zwarte haarkroon; een mager Perzisch meisje, uit een Oostersche miniatuur, met pony-haar; fijne Engelsche vrouwen met rosse of goud-blonde jongens-kapsels; zeldzame en raadselachtige verschijningen uit het ingewikkelde leven van een wereldstad.

Als een verre en uitstervende herinnering aan Vlaanderen is daar een dorp in den avond met goudgloed achter de hooge populieren en een omdoezeld kerktorentje en op een ander stuk heeft de schilder Vlaamsche folklore-dingetjes bij elkaar gebracht: een madonna tusschen kunstbloemen in haar glazen kastje, heiligenprentjes aan den muur en oud-Vlaamsch porcelein met schelpen tot een Mei-altaar opgesteld.

Zoo zijn al de stukken, die Leon de Smeth onlangs liet zien in het Kunstverbond, kleur- en stijlvol. Het is hem alleen om een arabesk of een kleur-constructie te doen, maar merkwaardig

[p. 78]

is de wijze waarop hij het naakt daarin verwerkt heeft. Het is een speciaal moderne opvatting, geheel verschillend van alle vroegere opvattingen in de kunst, en in verband wellicht met het vertroebeld of afgestompt zedelijkheidsgevoel van dezen tijd.

Te moraliseeren over dezen tijdsgeest valt buiten het kader dezer estetische bespreking. Het lijnen-rythme van het menschelijk lichaam blijft steeds het hoogste uitdrukkingsmiddel der plastiek. Dat het leven zelf er gelegenheid toe biedt en den kunstenaar verschoont van het toch louter conventioneele van een mythologisch of bijbelsch onderwerp moet van uit een artistiek standpunt als een voordeel aanzien worden. Dat Leon de Smeth er op zoo voorname wijze wist van te profiteeren verdiende wel er iets langer aandacht aan te wijden.

Jozef Muls.