Vlaamsche Arbeid. Jaargang 12

[p. 263]

Het inwendig leven van Paul

XI.
Paul's Bedevaart.

PAUL stond, op Nepomucenusdag te weesgegroeten aan zijn Rozenkrans bij Scherpenheuvel. De groene aarde welfde en zonk wijd achteraf; een blauwend melkgaas van zon op verre dennen, graanvelden, speelgoedachtige huisjes, opschuivende hoogten: een landschapgobelijn. Paul was in buitengewone geest-verheffing; hij begeerde immers Maria te zien: boven hem aan de gouden starren-spijkers spande reeds strak haar blauwe overmantel; haar kleine voeten waren voorzeker achter de heuvel van Sichem; over de koepelkerk van Scherpenheuvel glimlachte Maria's porcelein-helder gelaat; de aandoening van haar heilig lichaam ging Paul gedurig rakelings voorbij: een honig-lucht. Hij hoorde tusschendoor de kralen van zijn Rozenkrans klateren in zijn handen. Ook Paul bad in het Latijn zooals Sint Bernardus die veel vuriger dan hij Maria lief had. Met inwendigen zin bemerkte hij dat elk ‘Ave Maria’ telkens in een driehoekig banderol zijn mond verliet. Zoo zag Paul ook de ‘Wees-gegroeten’ opstijgen boven de koepelkerk van Scherpenheuvel: eerst scheen het hem een rook, daarna een zwerm vogeltjes, eindelijk een ontelbare hoeveelheid driehoekige banderolletjes. De Litanie van Onze-Lieve-Vrouw kon hij ook zichtbaar opmerken in de richting van Diest: een onveranderlijk groene eik. Op de groote blâren las Paul de heilige attributen van Maria's litanie; twee engelen in kleêren van zilverdraad hingen weerszijden. Beurtelings waren eveneens van achter de malsche heuvelruggen verschijningen van Maria's attributen zichtbaar: de ‘Ark des Verbonds’, de ‘Geestelijke Roos’, de ‘Toren van David’: engelen zweefden er mee langs den rand der aarde en over de aangename deuken en bulten van het land.

Paul herinnerde zich uit Psalm LXVII: ‘De berg Gods is een vette berg’ en luid bad hij uit Psalm XLIV: ‘De luister van des Konings dochter is geheel van binnen: zij is omhangen met een kleed, alom verscheiden met goud doorregen’.

Hij zag het wonder-scherp: de fijne glimlach van Onzelieve-Vrouw omvatte gansch het Scherpenheuvelsch landschap; haar vrouwelijke geestelijkheid was een zaad in de lucht, haar goddelijk moederschap maakte het land goed en innig; het onschuldig landschap had den smaak der Bethleemsche melk.

Uit een holle weg klonk met gewijde langzaamheid: bol, hard en glad: kopermuziek; een blauw vaandel, stofrook, een zwerm trage pelgrims. Het ‘Wees-gegroet’ ronkte: een wolk torren. Een zieke reuk van menschen-zweet broeide na.

[p. 264]

Paul overwoog levendig: de goedheid van God den Vader. Zonder Maria bleef de Nieuwe Wet onvolmaakt; elk mensch had behoefte aan de Hoogste Vrouw zonder wie ‘de vruchten des Vijgebooms niet zullen te voorschijn komen’.

De Heilige Maria ontnam aan Paul de hardheid des mans en de baloorigheid des gemoeds; het inwendig hart der christelijke vrouw begreep hij alleen door de minzame vrouwelijkheid van Maria. Eén ‘Ave Maria’ was revelatief: Paul ervaarde te Scherpenheuvel een zedelijke verrijking. Hij was tevens verbaasd over den gedurigen ‘Wees-gegroet’: de gong van het vrouwelijk gebed der Kerk.

XII.
Paul en de Heilige Communie.

Het gebeurde telkens bij een vol-maan-avond dat Paul op zijn mansarde voor het venster stond en het nachtelijk werk Gods bewonderde; de wereld daarbuiten: een groot en geheimzinnig vertrek, blauw en zilver behangen, verlicht door een groene luchter die hing aan de hand des Vaders.

Paul was er verbaasd over dat wanneer hij op zijn mansardekamer in Gods tegenwoordigheid bad, God de Vader hier evenveel zijn gebed hoorde als in Australië of elders: niets meer en ook niets minder; zijn gebed was bij Jezus' Vader even sterk hoorbaar in de Pampas als in de Siberische Steppen, tot voorbij al de sterren, ja voorbij de ruimte, buiten welke God steeds evenveel aanwezig bleef.

Zoo was Paul gelijk de Psalmist zegt, ‘des 's nachts in bedenking met zijn hart’ en hij smachtte naar de omhelzing Gods. Morgen ochtend zou hij de Heilige Communie ontvangen; hij wilde altijd onmiddellijker denken: Jezus, de levende Zoon Gods zelf. Zooals allerlei fijne vruchten, in suiker geconfijt, aldus werd de ziel van Paul telkens door de Heilige Eucharistie ‘ingemaakt’ en bleef hij: zonder bederf. Het viel hem elken ochtend bitter en hard het warme bed te verlaten; vooral in de koele jaargetijden was het voorafdenken aan de grafachtige verkleuming der groote kerk hem een felle hindernis; slaperig en kouwelijk kon hij soms op zijn stoel knielen, afwezig aan elke devotie, maar met den hardnekkigen geloofswil Jezus te eeren in zijn allerliefst Geheim.

Wie onder de menschen zou zijn eucharistische hartstocht begrijpen? Vreemd: Paul zelf begreep daarvan niets. De eucharistische ervaring was een omhelzing Gods; dit was Paul genoeg.

Soms onderging hij deze buitengewone omhelzing niet onder de Heilige Communie, maar dikwijls laat in den dag tijdens zeer gewone bezigheid. Zij overviel hem ook des 's nachts: de

[p. 265]

randen zijner ziel werden dan van ver aangelicht door de rijzende zon Christi.

Zijn eucharistisch verlangen was zoo fel dat hij bereidwillig elke ochtend geld zou gegeven hebben om de sacramenteele Jezus te bezitten zelfs dan wanneer hij wist daardoor de armste mensch der aarde te worden. Elke keer dat Paul de Heilige Communie ontvangen had was het de gansche dag alsof er in zijn lichaam een zachte lamp brandde die hem gansch verlichtte.

Het bijwonen der Heilige Mis zonder persoonlijke communie was hem ontoereikend: éen dag zonder beiden gaf hem een onophoudende zielspijn.

‘Percussus sum sicut foenum quia oblitus sum manducare panem meum’, zuchtte hij de H. Schrift na, zoodat hij ervaarde de eenzaame verlatenheid van een zondaar. Nooit kon Paul éen Nederlandsch woord vinden om iets uit te drukken van die geheimzinnige Tegenwoordigheid na de Heilige Communie. ‘Dominus illuminatio mea’: aan het woord ‘illuminatio’ kon hij niets bijvoegen.

De bezoeking Gods scheen: een fijne vuur-regen op zijn geest die eindelijk daarvan gloeide; zijn hart kreeg een groote uitgebreidheid; inwendig ondervond hij God als een heilig wandelaar; de blijde God overtrof in hem zijn ziel want Jezus was hooger dan de hemel, dieper dan de afgrond, langer dan de aarde, breeder dan de zee.

Paul was erg schuw deze inwendige toestand aan andere menschen te verklaren: de vernietiging van zijn ziel in het hart van God den Vader, haar ‘geheime dood’ in de duisternis Gods, haar vlammende ijver, haar geestelijke verkwijning en wegsmelting, haar geestelijke dronkenschap, haar innerlijke stilzwijgendheid; de kus des Woords, ontroering, verrukking, stilstand en vele onuitsprekelijke toestanden die als geziene voorwerpen in hem verbleven.

Met die ontzaggelijke aanwezigheid Gods in hem bleef Paul naar buiten staren voor het klein en duister vensterraam zijner mansarde; nogmaals overzag hij den arbeid Gods in het groot en geheimzinnig vertrek der wereld waarin de groene luchter brandde en hij bad: ‘Van waar komt zoo groot een genade dat mijn Heer mij bezoekt?’

Hij keek, vereerend God's Schepping, naar de zilveren damasceering der sterren op den blauwen wand van den nacht; de vier hoeken van het stille wereld-vertrek waren ernstig en ademloos. Paul zag beneden hem op den grooten vloer een onnoembare rommel neergestort: ‘de stad’.

Een vleermuis schreef over de melk-reine daken haar zwarte arabesken die Paul beangstigden. Waarom? Was hij niet de gele zon-bloem steeds zijn God toegewend? Moest hij iets vree-

[p. 266]

zen? De vleermuis fladderde langs de vol-maan: een zwarte zonde. Meteen werd Paul zich bewust van de groote ontsteltenis die hij bijwijlen onderging vóór de Heilige Communie; de wijde, verre angst die hem soms uit onherkenbare richtingen aanwaaide; door roode pijlen uit een onbekende duisternis werd hij aangeschoten; de zwarte tegenstand in en rond zijn hersens deed hem zuchten uit benauwdheid dat God op hem vertoornd was. Paul herinnerde zich zijn groote afkeer die hij dikwijls had van den priester die hem de Heilige Communie uitreikte, de vreeselijke vloeken die hij inwendig hoorde toen hij op de Communiebank aanzat, ook het naakte meisje dat achter de Heilige Kelk te voorschijn kwam zoodat Paul gruwelijk verward werd. ‘Ik geloof, Heer, help mijn ongeloof’, bad hij vurig.

Toen ondervond Paul de aanwezigheid van zijn Engelbewaarder die uit Isaias hem toesprak: ‘De Heer zal U altijd rust geven en uwe ziel vervullen met een klaren schijn’.

Paul keek met groote vroomheid zijwaarts naar de kerk, rechts. Een smaragdgloor hing als een damp over het kerk-dak; meteen ervaarde hij de sacramenteele blijdschap die hij soms na de Heilige Communie onderging.

Er gleed een vale wolk over de vol-maan en op al de daken der stad kwam weer de oude, zwarte nacht; slechts de smaragd-gloor bleef boven het kerk-dak gloeden. Paul begreep fel dat de zaligmakende liefde van den Zoon Gods een voortzetting is in de kerken van de scheppende liefde van God den Vader die elke dag zon en maan over den ronden aardbol opheft. ‘Herzliebster Jezu’, fluisterde hij Bach na; Paul boog eerbiedig in de richting der kerk, rechts.

XIII.
Paul belijdt.

Dag en nacht was Paul bezorgd om zijn liefde tot Jezus; hij wenschte: de weeke, jonge kriek te blijven en vreesde de verharding door sleur en gewoonte; hij vreesde ook de schaduwen der buien die ‘verkoeling’ brachten. Jezus! Paul's lippen werden telkens bleek en strak als hij de Zoete Naam uitsprak; zijn energie werd als verteerd door de brandende bezorgdheid in zijn hart om Jezus onbeschadigd in zich te behouden; zijn innerlijke dispositie tot Jezus ondervond hij als een voortdurend gebed; hij las slechts dan het gewoon gebedsformulier wanneer zijn geest lauw en zijn hart koel was. Daarbij kwam een doordringende zonde-bewustheid en hij ondervond zich: een beslijmde slak. De oude koorts van een afgedankt leven benauwde zijn bloed dat slechts door het innerlijk gebed afgekoeld werd; zijn betrachting tot Jezus erkende hij als ge-

[p. 267]

vaarlijk-onmatig omdat dikwijls gevoel en zenuwen hem bedrogen waardoor het verstandelijk geloofsinzicht bijna opgeheven werd. Paul wist zich: een kind dat redeloos en gulzig, zonder tucht, naar de melk der moederborst verlangt. Telkens pleegde daarnaast de zonde een sterk verraad tegen zijn geest die niet steeds voorbereid was. Maar mirakel nochtans: de zonde bracht hem nooit tot zelf-vernietiging en genade-verlies; immers, de tegenstelling tusschen licht en duisternis bleef steeds zoo schril dat onmiddellijk elk zondefeit Paul als het ware opveerde tot grooter gemeenzaamheid met God; eigenlijk was het de zonde die, hem telkens verschrikkend in het schemerachtig gewelf van zijn hart, hem dadelijk God weerom deed begeeren met een diep berouw en een vast voornemen. Het gebeurde soms dat er tusschen Paul en God een langdurig afscheid voorkwam: voor Paul zelf was het nooit duidelijk wie afwezig begon te zijn: hij door zijn zonde of God om beproeving. Uit nederigheid gaf hij zich daarvan zelf de schuld; hij had daarvan inwendig groot verdriet, maar liet niets naar buiten blijken opdat de menschen niet zouden glimlachen. Jezus scheen dan als de zon uitgebluscht in een wolk totdat de wolkrand verlicht en hij straks weêr overgoten werd van het gouden zon-water.

Was God's afwezigheid voor Paul een ontzaggelijke droefheid, de constateering daarvan gebeurde steeds door een schril tekort aan het ‘welzijn des geloofs’. Hij trachtte eerst deze geloofs-onlust, die hem identificeerde aan den ‘passer solitarius’ uit te leggen door de goede ‘geloofsgewoonte’ die hij aangenomen had, zooals hij gewoon was aan zonneschijn, water en wind; maar nooit overtuigde hij zich stellig dat hij tegenover Jezus lusteloos werd door ‘gewoonte’ en des te eerder verklaarde hij steeds Gods afwezigheid door zijn zonde. Het gebrek aan rustige harmonie met God bleef hij ontdekken aan eigen zondeschuld. Goed en slecht, leelijk en schoon, vleesch en geest waren in hem aanwezig als twee personen, die om beurt of moeder of feeks waren en hem op de wang kusten hetzij met een heiligen, hetzij met een zinnelijken mond, zoodat hij geen woorden had om dezen tweestrijd uit te drukken.

De zonde was voor hem een hard oproer binnenshuis. Merkten de menschen daarbuiten wél de gloed in de vensters? Hoorden zij Paul wél om bijstand roepen uit de binnenkamers? Vooral zijn geheugen eener jeugd veroorzaakte deze pijn: geheugen aan late bier-gelagen, gesprekken met lichtzinnige vrouwen, omgang met mondaine vrienden; ja, geheugen aan plezier-nachten, aan dagen neutraal tegenover God, aan onrechtvaardig geld, aan een tijd vol verdeeldheid tusschen God en de vrouw. Paul erkende dat vooral zijn geest daardoor bedrogen werd; immers, wanneer het lichaam reeds onverschillig was aan zijn zonde, behield de geest altijd herinnering en kennis

[p. 268]

daaraan; de zielspijn kwam uit de herinnering vandaan; het treurspel ontwikkelde zich in het geheugen. Paul doorzag God's rechtvaardigheid daarin: elke dag stond hij voor eigen herinnering als voor een bleeke, waterachtige spiegel. Mephistopheles' voortdurende weerkaatsing kwelde hem; ook deze van Hille Bobbe, beenderig, spichtig, tandeloos, wier bezem afschaduwde op een roest-gloed.

Voor Paul was zulks het ‘uur der duisternis’; hij bad dan met aandrang om God's bezoek: ‘Jesu, defende me contra hostes tuos!’

Jezus kwam: Paul hoordde den strijd in de hoogste binnenkamer, het breken van een rapier en een duistere vlucht. Paul gevoelde zich daarop onmiddellijk getroost en vol blijdschap.

Karel van den Oever.