Vlaamsche Arbeid. Jaargang 12

[p. 243]

[Nummer 8]

Langendonckiana

IN oude papieren schommelend, vind ik nog twee brieven van wijlen Prosper van Langendonck, die me wel het drukken waard lijken, omdat ze licht werpen op 's mans houding als katholiek en tevens op zijn verhouding tot de Vlaamsche letterkunde van ‘Van Nu en Straks’ en - later. Ge zult u, met eenige inspanning, misschien wel herinneren, dat ik vele jaren geleden, in mijn onstuimige jeugd, óók eens een tijdschrift heb opgericht, de ‘Groene Linde’ verdorder gedachtenis. Ik had ook Prosper van Langendonck uitgenoodigd om onder de kruin van dien boom, als mederedakteur, te komen dichten en redeneeren. En ziehier wat hij mij d.d. 27 Maart 1908, onder andere, antwoordde:

‘Tegen de door u voorgestelde lijst van redaktieleden heb ik niets in te brengen; allen, zonder uitzondering, zijn mij zeer sympathiek. Nochtans moet ik u zeggen, dat ik tot heden heb samengewerkt met mijne boezemvrienden Vermeylen, de Bom en Hegenscheidt - en ik ken geen eerlijker, alleszins vertrouwbaarder mannen dan dezen - en ook met Herman Teirlinck, van wien ik ook in den laatsten tijd heel wat vriendschap en toewijding heb genoten, en het zou mij eenigszins wroegen die zoo maar ineens over boord te werpen zonder te weten welke hunne verdere inzichten zijn. Ondanks den val van “Vlaanderen” blijft de groep bestaan zonder oneenigheid op literair gebied, met dezelfde vrije strekking en dezelfde kunstidealen als vroeger, en het is niet zoo onmogelijk dat zij van plan zou zijn een nieuw orgaan te stichten in den zin van 't vroegere “Van Nu en Straks”. Ik moet u dus oorlof vragen om mij over de inzichten mijner strijdmakkers van sinds 1893 te vergewissen en ze van eene mogelijke medewerking, zonder hen, aan “De Linde” te verwittigen’...

‘Ik had zoowat het voornemen een tijdschrift te stichten of te helpen stichten, dat eene idealistische strekking zou hebben, waarin de Geest meer tot zijn recht zou komen, maar ik verstond dat in dezen zin, dat al de gore, plat-naturalistische bijdragen, die thans de pest onzer letterkunde zijn, ze tot eene lompe-boeren- en straatloopersliteratuur stempelen, zouden worden geweerd en dat alleen de werken met een zuiver, schoon gevoel, met eene edele gedachte, zouden opgenomen worden. Maar onder deze rekende ik bijdragen als “De Wandelende Jood” en de kritische opstellen van Vermeylen, “Starkadd” van Alfred Hegenscheidt, de Serjanszoonvertellingen, de “Vurige Droom” en menige andere stukken van Herman Teirlinck, en bijna al wat door de Bom werd geschreven; daartoe ook de sociale bijdragen van Lodewijk de Raedt.’

‘Welnu, gij zegt dat het te stichten tijdschrift niets zou mogen opnemen dat kwetsend is voor het katholiek geweten.

[p. 244]

Maar wanneer wordt dat gekwetst? Waar is de scheidslijn? Kwetsen, volgens u, de voormelde werken het katholiek geweten? Dat geweten is een zeer subjectief iets en zal meestal afhangen van den min of meerderen graad van ontwikkeling van eenieder in 't bijzonder. Zoo werd veler katholiek geweten gekwetst door sommige stukken van den katholieken Streuvels, van den katholieken v.d. Woestijne, misschien ook wel van den katholieken Van Langendonck.’

‘Mijne bedoeling was eene poging te doen in den zin der edelheid, der verhevenheid, van “das Geistige”. Ik neem heel goed aan dat men tendentieuse anti-katholieke (in “Vlaanderen” werden die ook geweigerd), zelfs zooveel mogelijk alle bijdragen weigert, waar de tendenz te veel op den voorgrond treedt, - maar wanneer het werken geldt waarin een kunstenaar, in volle oprechtheid, lucht geeft aan een verheven, edel of fijn gevoel of idem gedachte, al zijn die dan niet altijd zoo orthodox, moeten die afgewezen worden?’

‘Indien ik de kwestie zoo kategoriek stel is 't om later misverstand te vermijden. Misschien zouden we de zaak wel eens met ons beiden kunnen bepraten: in den grond lacht zij mij zeer toe omdat er middel zou zijn door eene voorzichtige, wijze, niet al te confessionneele leiding onze gansche letterkunde eenen meer ideëelen weg op te stuwen, er wat meer eene “littérature de bonne compagnie” van te maken, iets wat ook wel de meening is van Vermeylen, Hegenscheidt, De Bom en Teirlinck.’

Tot een mondelinge bespreking kwam het ondertusschen niet, maar, een paar dagen later, 1 April, schreef van Langendonck me een tweeden brief, waarin het o.a. heet:

‘Al schijnt, na uw laatsten brief, de zaak van De Linde bepaald afgehandeld, acht ik mij genoodzaakt er toch op terug te komen, deels om mogelijk misverstand uit den weg te ruimen, deels ook om de kwestie duidelijker te stellen.’

‘Ik vroeg u of gij er geen bezwaar in vondt dat ik er over sprak met Vermeylen, enz. om te zien of zij geene inzichten hadden. Let wel: hadden zij er geene, dan was ik bepaald vrij, wel te verstaan wat de kieschheid te hunnen opzichte betreft. Want feitelijk ben ik aan niemand of niets gebonden en ik heb hun altijd wel op het hart gedrukt. dat ik mijne gansche persoonlijke vrijheid behield. Ik vroeg u dan of desnoods bijdragen van hunne hand, in den zin dergene die ik aanhaalde, zouden opgenomen worden. Wanneer zij mijne medewerking aan De Linde met leede oogen zouden zien, kon ik hun dan zeggen: “Maar gij kunt ook meewerken, mits die en die voorwaarde”. Vonden zij echter geen bezwaar in mijne medewerking of beter: hadden zij geen plan om zelf iets op te richten dat mij beviel, dan ging ik met u mede op zuiver katholieken weg en ik mag u

[p. 245]

verzekeren: met groote vreugde, omdat ik in zulk tijdschrift al de krachten mijner ziel kon laten losgaan. In dergelijk geval ware ik volstrekt niet achteruitgeweken voor eene revue, die meer dan “zuiver letterkundig”, die algemeen katholiek ware geweest, die heel het katholieke leven en streven, zoo op maatschappelijk als wijsgeerig en apologetisch gebied zou hebben omvat, doch natuurlijk in breede, moderne richting...’

‘Laat mij toe een blik te werpen op het verleden: Hadde ik, vóór de stichting van “Van Nu en Straks”, katholieken van eenige waarde gevonden om een modern tijdschrift te stichten, nooit ware ik toen met andersdenkenden meegegaan. Er waren er, helaas! geene. En toch was er toen in onze letterkunde groot werk te verrichten. 't Was veel beter dat ik meeging dan dat ik die jongens aan hun eigen overliet: ik heb langzamerhand de verrotte fransche literatuur, de hollandsche taalverknoeiïng uit het tijdschrift geweerd, de bewondering voor Gezelle, Verriest, Rodenbach, bij de jongeren aangekweekt, enz. Daardoor heeft de groep heel gewichtige diensten bewezen en eene zeer gezonde kunstopvatting verspreid, gegroeid op de gedachten dier groote West-Vlamingen. Met spijt zag ik het anarchisme er binnendringen, doch vreesde het niet te zeer: 't was maar een mode en in “Vlaanderen” was dat geweten.’

Hier weidt van Langendonck uit over de oorzaken van den val van 't tijdschrift ‘Vlaanderen’ en vervolgt dan:

‘Maar ik wijk hier af en wil verder ingaan op mijne gedachte: wanneer ik sprak van eene “voorzichtige, wijze, niet al te confessionneele leiding”, dan blijkt uit die uitdrukkingen zelf dat die onderneming niet “onzijdig”, niet “beginselloos” ware geweest. Ik zou echter, in de veronderstelling die ik vroeger deed, d.i., mogelijke medewerking der andersdenkenden van “Vlaanderen”, wat spel hebben gelaten en dat kon dan door overwegend zuiver-katholiek werk wel goed gemaakt worden. In dien zin is het jammer dat niet meer katholieken aan “Vlaanderen” medewerkten om dat tijdschrift meer naar zuivere Christene kunst te doen overhellen.’

‘Wat gij zegt over de onverdraagzaamheid der waarheid, in de kunst zie ik dat anders in dan gij, me dunkt ruimer en hooger’... ‘Maar dit vergt eene woordelijke bespreking, want er zouden vele bladzijden noodig zijn om daarover mijne ideeën uiteen te zetten. Misschien heb ik ongelijk; ik ben dan toch ook maar een leek op dat gebied en zie dat natuurlijk maar in als eenvoudig mensch en als artiest.’

‘Wat er ook van zij, zooals gij zegt: een geringer kwaad is altijd beter dan het ergste, en in 't verleden heb ik dikwijls mijn belang, mijne rust en reputatie prijsgegeven om dat ergste kwaad te vermijden. Maar onzijdig ben ik in het geheel niet en wil ik niet zijn! Van de eerste reeks van “Van Nu en Straks”

[p. 246]

af, heb ik mijne katholieke gedachten met zooveel klem uitgedrukt als dat ooit in “Dietsche Warande en Belfort” geschiedde, doch ik heb ze, op literair gebied, zoo breed trachten te houden als ze bij Dante en Vondel zijn te vinden. 't Is zelfs de studie van den eersten dier dichters die me mijne ideeën deed ordenen. - Wanneer ik sprak van een idealistisch tijdschrift (met v.d. Woestijne was dat bedoeld) dan was het om de andersdenkenden niet aan zichzelven over te laten, en toen ik dat plan opvatte, wist ik niets van uw voornemen. Ik zie de zaak zoo in: iedereen heeft zoo eene bijzondere zending in de wereld te vervullen: misschien was het mijne plicht mijne ouwe makkers niet te laten varen om op hen een goeden invloed uit te oefenen. Gemakzucht, zielsvoldoening zouden mij eer op uwen weg drijven, zooals ik u hierboven schreef.’

‘... Het zou me pijn doen, moest gij een verkeerd denkbeeld over mijne geestesrichting hebben: daarom schrijf ik u zoo breedvoerig...’

Een nadenkend lezer heeft bij deze ontboezeming geen toelichtingen noodig.

Jozef de Cock.