Vlaamsche Arbeid. Jaargang 12

[p. 98]

Het Inwendig leven van Paul

IV.
Paul's licht en duisternis.

EENS dat Paul Goethe's ‘Faust’ gelezen had, zegde hij: ‘allzu menschlich’; de dag nadien las hij ‘De Ware Wijnstok’ van Bonaventura; weêr had hij ruimte over de roode daken; een ruimte, onbeperkt uit iets dat een volle rust was; de stad werd in haar verschijning iets accidenteel: de noodzakelijkheid van materieele vormen was, zelfs in schoonheid, een hindernis; gebondenheid van het eigen inwendig wezen aan de toevalligheid van een lichaam, bleef een voortdurende verbittering; het was disharmonie; dogmatisch toch gaf hem volle overtuiging: de Erfzonde. Hij erkende zich-zelf daarvan een persoonlijk bederf-product, zooals de stad er sociaal een was. De ergernis voor hem lag in de geleidelijke voortduring, zoolang hij niet dood ging. Zijn allerstelligste hoop was in de Heilige Drieeenheid.

Paul overdacht dit en rookte traag een cigaret; hij kuierde langs de Schelde. De roestige rompen der schepen: ze waren aanklacht hunner tijdelijkheid; alleen de masten bleven aanwijzing; en hun vertrek een aandringende bekoring. Een onbekend land is mysterie en daarom had Paul de schepen lief die de bekendheid hadden der aarde; ook had hij lief het water om zijn continuiteit: het bond bekendheid met onbekendheid. Eigenlijk, toen Paul aan schepen en water dacht was de werkelijke kern zijner overweging het Verloren Paradijs.

De stroom parelmoerde; de kim was bemorst met wolken. Paul zag in de breede hand Gods de witte zon: een sacramenteele Jezus. Achter de dijken gleed een groote stoomboot zeewaarts. Hij schoof in een helder zon-vak als vóór het voetlicht van een tooneel. Paul bemerkte een duivel die de lange rook in pluizen trok: de lucht vervuilde als een zonde. Hij reciteerde het vers van Baudelaire: ‘o Mort, vieux capitaine, il est temps! Levons l'ancre! Ce pays nous ennuie, o Mort! Appareillons!’

Wanneer Paul terug op zijn kamertje was ondervond hij zich dor als papier. Zelfs niet de genade der gelijkmoedigheid; de kerk rechts had niet meer de enthousiaste trouwhartigheid des geloofs; zij lag daar in vastberaden natuurlijkheid en zeer gewoon. Christus kon nog slechts de waarde hebben eener historische verschijning met objectieve aanvaarding: het Geloof. Maar de Christus die ‘in hem leefde’ was tijdelijk uitgegaan: ‘tulerunt Dominum meum’; over den rand van zijn hart ontwaarde hij de krul-horens van de duivel en inwendig hoorde hij zijn bokspooten; ‘es wird mir so, ich weisz nicht wie’ prevelde hij. Toen onderging Paul - niettegenstaande het sacrificie van zijn natuurlijk instinct - de aankomende bekoring eener vrouw.

[p. 99]

V.
Paul's Bekoring.

In deze toestand bleef Paul drie dagen. Tegen de avond van de derde dag ontving hij een brief; in de schemer van het venster brak hij hem haastig open: het geschrift van zuster Angelina. Zijn vingers werden koud: ontroerd, ontroerd, zeer ontroerd was Paul.

‘Klooster der Dochters van de HH. Harten’ las hij in den linkerbovenhoek en verder ‘Beste Paul. De vrede van Christus wensch ik je. Vergeef me dat ik je schrijf en dat ik tegen de tucht zondig van mijn Heilige Regel. Maar de vrede die ik je wensch verlang ik voor me zelf. Ik lijd en hoop op verklaring. Ik lijd tegen mijn zin. “Qui melior sit pati: majorem tenebit pacem”; met mij niet alzoo. Ik sta in zwaar verzet tegen vele “contraria” waarvan ik de herkomst niet onderscheid. Religieuse verveling? Dan is de Satan een meerdere op mij; waarom moet het gebed een dorre kluif zijn? Ik weersta, Paul, ik weersta, alleen met den moed van gene die voorziet zijn nederlaag. Kon ik vooraf gaan weten wat de lieve Jezus met mij zinnens is. “La tâche est au fond”; zou dit waar zijn? Onder de Heilige Mis heb ik soms veraf een kwellend spiegelbeeld van je vroeger genegenheid voor mij. Verscheur deze brief a.u.b. en antwoord niet.’

Totus tibi in Christo

Zuster Angelina.

Paul was niet onmiddelijk onder de volle bewustheid van den inhoud; hij opende het venster: hij ondervond de wellust der aarde die uitrustte in de beide handen van God den Vader; de gewaarwording der sacramenteele aanwezigheid van Jezus langs de gansche aarde gaf hem blijdschap; plots kwam nu het inzicht, niet Werther-sentimenteel maar met strenge catholiciteit: de gevaarlijke verhouding van twee zielen, gedoopt in denzelfden Christus.

Paul keek met hartstocht naar de kerk rechts; hij stak de saamgevouwen handen uit en bad: ‘Domine, vim patior, responde pro me’.

Hij verscheurde gelijkmoedig den brief: de lange snippers lagen dien nacht doelloos in de dakgoot onder het onverschillig licht der maan.

VI.
Paul's godsdienstig naturisme.

Paul's hoofd was de volgende dagen een kaartspel: een ongeluks-kaart midden een gunstige kaartenwaaier. En dan die sterke, felle aandacht onafwendbaar daarop. Zuster Angelina

[p. 100]

had verkeerde attenties. Paul verstrooide zich op God, bad voor haar en ondernam de lezing van Theresia's ‘Kasteel der Ziel’.

Een namiddag had hij tyrannische behoefte aan inwendige Godsconcentratie; hij zou het ‘wereld-gezwel’ met cesaristisch geloofsmes uitsnijden; een uiterste vereenvoudiging had hij noodig; achter zijn hart ondervond hij drang naar muziek; tevens ondervond hij zich ontsteld door een onverklaarbare afkeer van liturgisch-kerkelijke muziek die hij nochtans experimenteel erkende als het zuiverste bindsnoer van God met de ziel. De eenvoudige, kinderlijke uitweg? Paul besloot dien avond de uitvoering van Haydn's ‘Schöpfung’ bij te wonen om God den Vader als kern-vast Wezen dadelijker te ervaren; want Paul zocht God langs elken weg; de vele woningen des Vaders konden slechts langs diverse wegen te bereiken zijn. Het godsdienstig naturisme van Haydn moest hem directe aanschouwing geven van een persoonlijken Schepper. Hij had alleen scrupules dat de godsdienstige ervaring on-kerkelijk werd, misschien zelf niet voldoende christelijk, tenzij aan Christus voorafgaandelijk door een soort Bybelsch naturisme waarin God den Vader het esoterisch middenpunt bleef.

Toen Paul de heete concert-zaal binnentrad overdacht hij: ‘Sis devotis et quietis’: hij zonderde zich af in een duistere loge. De electrische gloor schilferde suizend: verouderd zonlicht. Haydn verhaalde als het Gewijde Testament; hij was vriendelijk; hij was eerbiedig; hij was vroom. Toen Haydn in blijdschap zong: ‘Und eine neue Welt entspring auf Gottes Wort’ zag Paul de kleine Haydn: een kind dat vroom huppelde op een ronde aarde overgoten door de formidabele Scheppings-zon uit den Bijbel. Paul zag de leeuwerik verward in het blauw onderkleed van God den Vader, wiens Voet een scheppend zweet druppelde op den bollen aard-buik; af en toe kwamen vrome plaatjes en verzen van Jan Luyken hem voor den geest.

Paul werd dien nacht op zijn mansarde-kamertje wakker en noteerde haastig op zijn manchet: ‘O Haydn, gij hebt mij betooverd met het zwierig festoen uwer muziek, met de guirlande van uw klank, met het bloemprieel van uw zang. Gabriël verhaalt dien verschen dag: het arcadisch landschap glooit wijd onder schuw licht; de ochtend stil en frisch over elke wei; heldere dauw drupt van ooft en blad: een honig; langs de rotsen waast een verblauwend bosch; een heldere beek ruischt tusschen bemoste steenen, vinnige vogels tjuiken in de gele kruin der oranjeboomen, waarin de gouden vruchten: verbijsterd na den zilveren maan-nacht. O Haydn, hoe zijt gij uitbundig, vriendelijk, idylisch, schilderachtig; gij jubelt: een kind; gij hebt de blijdschap: een kind; gij hebt de godsvrucht: een kind.’

[p. 101]

De avond nadien was deze stemming bij Paul niet geweken: hij kuierde langs de gracht en overzag den sterrenhemel: Paul ondervond zich een zeer eenvoudig kind dat het Scheppings-prentje zijner Gewijde Geschiedenis bekijkt; hij bemerkte links van de scherpe half-maan op een bolle wolk God den Vader en zijn breede Hand strooide de sterren door de lucht als zilvermunt.

Paul zag ook de scheppende adem boven den witten baard van God den Vader uitgaan naar de aarde: twee stralen warme rook.

Karel van den Oever.