Vlaamsche Arbeid. Jaargang 12

[p. 91]

Bouwkunst tusschen Maas en Moezel

Heribert Reiners und Wilhelm Ewald: Kunstdenkmäler zwischen Maas und Mosel. München 1921. F. Bruckmann, A.G.

IN sommige kringen spreekt men nog heel druk over wat de Duitschers op gebied van monumentenverwoesting hebben aangericht. Het ligt niet in onze bedoeling die daden, ingegeven door een niet te verantwoorden militarisme, eenigszins goed te praten, maar we willen er toch bij deze gelegenheid even op wijzen dat wanneer een bijzonder mooi kunstgewrocht, zooals de collegiaalkerk van Saint-Quentin of de kerk van Péronne onder het geschutvuur der geallieerden lag, deze evenmin werd geschoond. Daartegenover staat het feit dat de bezetting van vreemde gewesten voor vele kunsthistorici van het Rijk eene welkomen gelegenheid was om over de monumenten dezer landen boekwerken uit te geven welke de inheemsche litteratuur vaak in de schaduw stelden. Zoo verscheen onder leiding van Prof. Paul Clemen en Prof. Wilhelm Gurlitt een prachtwerk over de oude Cistercienzerabdijen in België. Gurlitt schreef ook een boek over de Barokkunst te Warschau uit de dagen der Saksische koningen. Professor Kehrer behandelde onze Vlaamsche beeldhouwer Quelllinus en Häntig het oude woonhuis in Vlaanderen. We laten verder onverlet de talrijke vulgarisatiewerkjes welke over Noord-Frankrijk, België, Polen, Lithauen, Bulgarije en Roemenië verschenen.

Dit door ieder objectief denkend intellectueel te waardeeren werk wordt schitterend bekroond door het hier behandelde boekdeel, gewijd aan de kunstgebouwen der streek tusschen Maas en Moezel, d.i. het Noordelijk gedeelte van Fransch-Lotharingen, een gewest welke tot nog toe heel weinig de aandacht der Fransche deskundigen tot zich heeft weten te trekken. Na een historische inleiding, waarin hij eerst verhaalt door welke wisselvalligheden heen deze landen stuk voor stuk van het Duitsche rijk werden losgescheurd om geleidelijk onder Fransche heerschappij te komen en daarna een beknopt overzicht geeft van de kunstgeschiedenis der streek, behandelt Heribert Reiners beurtelings de voornaamste Romaansche gebouwen: de kerken van Olley, Mont-Saint-Martin, Sainte-Marie-au-Bois en Mont-devant-Sassey. Hij legt vooral nadruk op het nauw verband dat er bestaat tusschen hoogergenoemde bouwwerken en deze uit de stad Trier en hare omgeving. In de kerk van Olley (midden XI^e eeuw, begin XII^e eeuw omgebouwd en overwelfd) herinneren de lisenen boven de peilers o.m. aan Sint-Mathias te Trier. Mont-Saint-Martin, op het einde der XI^e eeuw aangelegd, maar in zijn tegenwoordigen toestand grootendeels uit het midden der XII^e

[p. 92]

eeuw, is een hallekerk met kruisribbengewelf over het middenschip. De ribben dezer gewelven zijn versierd, evenals de dwarsbogen van het koor, deze versiering, de motieven waaruit ze is samengesteld, ook de beren aan de absida, den voor- en zijgevel, wijzen op connexies met het Triersche romaansch. De fel gehavende abdijkerk van Sainte-Marie-au-Bois, uit de eerste helft der XII^e eeuw, werd omstreeks 1450 met kruisribbengewelven overdekt (die van het koor is echter uit de XII^e eeuw). In de ordonantie van den gevel bemerkt men Triersche invloed, ook in het gewelf van het koor en in de versiering. Van de kerk van Mont-devant-Sassey behooren de beuken nog gedeeltelijk tot een vlakgedekte basiliek uit de XI^e eeuw. Uit het midden der XII^e eeuw dagteekenen koor en kruisbreuk; daarna werd beurtelings het middenschip verbouwd, de zijbeuken vernieuwd, de middenbeuk gewelfd (de gewelven werden evenwel in 1667 opnieuw gemetseld). Dit laatste gebeurde in de XIII^e eeuw samen met den aanbouw van het rijke portaal. De voorhalle voor het portaal is echter maar een toevoegsel uit het einde der XVII^e eeuw. In de XIV^e eeuw kwam de toren tot stand. Weinig gelukkig was de restauratie in de XIX^e eeuw, waarbij veel oorspronkelijks vernietigd werd. Het koor der kerk van Mont vertoont een opvallende gelijkenis met het Oostelijk koor der cathedraal van Verdun (1136-1147). Beide bouwwerken hebben het Oostelijk koor van den Trierer dom geïnspireerd (± 1160).

Uit dit onderzoek der romaansche kerken besluit schrijver tot het bestaan van een Triersch-Lotharingische bouwgroep, welke bij de Germaansche school aansluit en welke evenals trouwens heel de Rhijnlandsche architectuur uit dien tijd Lombardische invloeden heeft ondergaan. Reiners reageert hier - en wel ten rechte - tegen het standpunt door Durand in zijn ‘Eglises Romanes des Vosges’ ingenomen. Deze Fransche archeoloog beschouwde de romaansche architectuur van het in dien tijd Duitsche Lotharingen te zeer als van Frankrijk afhangend. Reiners laat hier den Duitschen invloed zijn recht wedervaren, maar vergeet ook weer een weinig met de Fransche romaansche bouwscholen rekening te houden, o.m. met de Burgondische, wier invloed zich laat vaststellen mogelijk te Mont-Saint-Martin en zeker in den opstand der kerk van Olley. Ofschoon het beeldhouwwerk van het mooie portaal van Mont-devant-Sassey er veeleer Duitsch dan Fransch uitziet, is voor het overige de Fransche invloed in de Lotharingische vroeggothiek overheerschend. Dit blijkt uit de beschrijvingen welke Reiners ons geeft der stiftskerk van Longuyon en der abdijkerk van Mouzon. Eerstgenoemd bouwwerk, op het einde der XII^e eeuw begonnen, werd in 1207 gewijd. Tot model moet de naburige niet veel oudere Cintercienzer Abdijkerk van Orval gediend hebben. De tweede, het belangrijkste monument van de geheele streek, werd om-

[p. 93]

DE KERK TE MONT-DEVANT-SASSEY.

[p. 94]

MIDDENBEUK VAN DE KERK TE LONGUYON.

[p. 95]

DE VIERING IN HET LANGSCHIP VAN DE KERK VAN MOUZON.

[p. 96]

NOORDZIJDE DER BASILIKA TE AVIOTH.

[p. 97]

streeks 1186 begonnen en was op de torens na in 1250 voltooid. Tot model diende de cathedraal van Laon; alleen stelde men zich te Mouzon met twee torens aan den Westergevel tevreden, terwijl te Loan nog vijf torens op en om de viering prijkten. De torens van Mouzon kwamen daarbij maar eerst omstreeks het midden der XV^e eeuw klaar.

Een laatste kapittel wijdt Reiners aan de kasteelen der streek. Hij rept eerst enkele woorden over het XV^e-eeuwsch slot van Landreville en van de vesting Jametz in 1673 door Lodewijk XIV verwoest. Daarna behandelt hij beurtelings de renaissance kasteelen van Tassigny (einde XVI^e eeuw), van Const. Lagrandaille (1174 begonnen), eindelijk dat van Louppy (omstreeks 1632). Al deze renaissancegebouwen hebben een zuiver Fransch karakter.

Volgen dan, ditmaal van de hand van Wilhelm Ewald, beschrijvingen van het stadje Marville en van de bedevaartplaats Aviath. Marville bezit naast enkele merkwaardige laat-gothische en renaissance privaatwoningen twee merkwaardige kerken. De parochiekerk is een hallekerk waarvan het koor uit de eerste helft der XIII^e en de beuk uit de XIV^e eeuw dagteekent. In de XV^e eeuw werden er bovendien nog zijkapellen aan toegevoegd. De oude parochiekerk uit de XII^e eeuw dient thans tot kerkhofkapel. Men ziet er boven een der zijaltaren een heel interessant steenen ciborium uit de XIV^e eeuw, voorts bevat dit kerkje evenals het omliggende kerkhof een eenig interessante serie grafmonumenten uit de gothiek en uit de renaissance.

Aviath was eens de belangrijkste bedevaartplaats van Luxemburg. Van dien vroegeren luister getuigt nog zijn kerk of ‘basiliek’ in drie verschillende campagnes gebouwd: de eerste van 1260 tot 1310; de andere van 1340 tot 1365; de vierde van 1375 tot 1400.

Betrekkelijk veel heeft deze kerk van haar middeneeuwsche stoffeering weten te bewaren, o.m. het hoogaltaar, het tabernakel, de sedilia, de Maria-troon, de kant voor den Paaschkandelaar. De renaisance preekstoel is mogelijk Mechelsch werk. Interesant is verder de Rece vrune, een open kapel op het kerkhof, uit de XV^e eeuw.

Een overvloedig en keurig illustratiemateriaal verduidelijkt al deze heel degelijke beschrijvingen. Jammer dat men in de meeste plattegronden geen onderscheid heeft gemaakt tusschen de oudere en jongere deelen der bouwwerken. Ook zijn hier en daar de beschrijvingen zelf wat al te bondig.

C. Leurs.