Vlaamsche Arbeid. Jaargang 11

[p. 299]

Incipit Vita Nova

Op dit oogenblik, zegge ik naar waarheid, begon de geest des levens, die in de verborgenste kamer des harten woont, zoo sterk te beven, dat hij tot in de geringste aderen zich schrikkelijk deed gevoelen; en levende sprak hij deze woorden: ‘Ecce Deus fortior me, qui veniens dominabitur mihi’.
Dante: ‘La Vita Nuova’.

MIJN vriend, hebt ge nooit gehoord van een zeker man, Dante genaamd, een geleerde bol zoo 't schijnt, die in zijn besten tijd nogal aardige verzekens dichten kon, en vooral bekend is om zijn liefde voor Beatrice, en ook om zijn bezoek aan de hel en aan den hemel? Ik geloof dat hij nogal beroemd is, want men leest er ring-aanéén over in boeken en gazetten. Van dien eigensten persoon wil ik u verhalen; en wel: van zijn ontmoeting met die allerlieflijkste Beatrice die hem zóó ontroerde ‘als zage hij de grenzen aller zaligheden.’

Ik heb Dante eens gezien, tusschen het plantsoen langs de lijzigvlietende Nethe. Ik herkende hem seffens aan zijn fijn-gesneden gezicht door zijn vriend Giotto op een zijner fresko's gekonterfeit. - Dat moet daar gebeurd zijn, van die ontmoeting.

Het was een milde, zonnige nanoen. Geen looverke wind. Alles licht en blij en stralend. Hoog het warme blauw van de lucht. In de boomen, die roerloos te droomen stonden, hing de zon te spelen en te wriemelen vol glitserend geschitter. Op de banken, tusschen het groen, zaten de ouwe menschkens te smakken aan 't fijn weerke dat zijn zoele koestering langs hun wangen fleerde. Een pastoor las zijn brevier, en een meisje paaide een kressend kind met sussend gewiegel. Voorts niets dan zon en stilte.

Op zoo'n warmen, zaligen namiddag is het gebeurd, het heel simpele - en toch zóó groote dat jaren-nadien de beroemdste geschiedschrijvers er nog van spreken met eerbied en met een krop in de keel.

Zoo heel simpel: Dante, en Beatrice. Meer niet.

En toch zoo groot.

Nu lijkt me die dag als een wondere, gouden droom, vol licht en blijheid en warme wonne; iets dat heel teer en broos is, heel fijn

[p. 300]

en diafaan; iets dat men niet betoetsen of betasten mag met vingeren om er de goddelijke teerheid niet van te kwetsen; iets lijk zoenzachte woordjes die vlinderen van hart tot hart, of lijk het subtiele weefsel van nachtegalenzang in de stilte van den meinacht... En ik wou wel woorden vinden die enkel zingen en zinderen, heel zoet, lijk het fluweelen getokkel van een harp, louter klank en zielsontroeren.

Op zijn eentje wandelde Dante, en bezag de bloemekens bezijden den weg, en luisterde naar het kwetteren der musschen en het zachte praten der menschen, en voelde een danige rust in zijn binnenste neerbijzen. Beneden aan den oever stond een visscher te hengelen, roerloos en strak; het water vloot stillekens van de eene brug naar de andere, met lijzige kabbeling en hier-en-daar wat zongekleister. Alles was goed, en smolt weg in de milde droomstilte.

Zoo was het leven schoon en goed! Telkens, bij zoo'n vredige stilte, voelde Dante zijn neiging om te dichten weer opkomen, iets dat hem vastgreep met heftig geweld zoo dat hij er van zweeten moest: dan begonnen de woorden te dansen en te dodeinen op de mate van zijn stap, en een liedje werd geboren; 't was teeken dat hij zich overmatig kontent en blij gevoelde...

Toen kwam het opééns. Dante stond in de lommer der hooge, schoone boomen, met over hem het speelsch gewemel van zonnerondekens en lichtgewriemel, - en opééns was het daar!

Iets wit en licht. Iets dat wuifde en zinderde en zong. Iets als goud; een aureool die blonk. Als een engel die aangezweefd kwam. Of nog veel mooier en stralender: iets dat zelf licht gaf en alles rondom beglansde in stillen, warmen gloed. Te schoon en te licht en te wonder om te noemen. Alles wit; alles goudglans: dit was Beatrice.

Dante stond paf van aandoening. Alles trilde aan hem. Alles hamerde. Zijn hart dreigde te breken. Hij wist niet meer dat hij bestond, en voelde zich opeens in den hoogsten hemel, zoo zalig en blij en goddelijk - mooi zwoegde het in zijn ontroerde ziel.

- Beatrice... fluisterde hij, en dat vloeide lijk honig tusschen zijn lippen.

En zij groette, hoofsch en minzaam, en kwam bij en reikte hem de hand. Zoo een klein, warm handje. Een stukje leven van haar, dat hij vasthield en klemde. Een wonnig poezelhandje dat tintelde en klopte lijk haar hart. Zoo heel teer en innig, om te zoenen. En

[p. 301]

als zij sprak dan, - met een tintje dat ze ergens in de Kempen geleerd had, tijdens de vakantie, en dat hare woorden nog eens zoo innig en zangerig maakte, - was het louter muziek, alles goudmuziek en zingend gestreel; als het gebeier van zilveren belletjes, maar nog duizendmaal schooner. Wat ze vertelde ben ik nergens te weet gekomen. Zelfs Dante heeft het niet opgeteekend; maar het moet toch iets heel zoet en heerlijk geweest zijn, want Dante monkelde maar aldoor in blijden roes en hij scheen te smilten van verrukking. Och, hij was toch zoo vol geluk en zaligheid en al die heerlijkheden zweefden zoo mild en lavend over hem neer, dat hij wel weenen kon van overmatige weelde. Hij luisterde maar, bedwelmd... En dat duurde een eeuwigheid: niets dan goudlicht en muziek en jubelend geluk...

Tot het klokje op het begijnhof begon te klepelen; zij, lichtjes verrast en glimlachend:

- Nu moet ik weg; het wordt anders te laat...

En dan: een warm-lachend gezicht, heel innig, twee tintel-oogjes, een wuiven van wit en licht, iets dat voorbijwiekte heel luchtig en schoon... En Dante stond alleen in de groeiende schemering.

Zoo heel simpel.-

Met trage stappen trok hij weer de stad in; alles jubelde; alles stond in de klaarte zijner vreugd, en in zijn hert deinde en zwol het ontzaglijk om weg te duizelen van wilde wonne. Alsof hij stond in een gouden regen, en daar zweeft muziek van blanke engelen, en daar wierookt de bedwelmende geur van leliën. En opeens rees het klaar vóór hem: dat hij gegroeid was boven zijn jeugd, boven zijn wijsheid en zijn wetenschap, boven al het voorbije dat nu zoo futloos en armtierig scheen en heel ver in bleeke moerassen gezonken, - en hij hoog daarboven in de stralende zon der Liefde, schoon en lichtend in de genade van het al-schoone; - waar het nieuwe leven begon!

In de straten flapten de gele lantaarnlichten aan. Overal was gerel en geroep van luidelijke stemmen. Een troepje voetballers tierde en lawaaide, hun neerlaag ten spijt; in de herbergen en bierlokalen klonk dol gepraat van tafelspringers en ras-politiekers en ik-weet-beter-dan-gij, bij 't ketsend klabetteren der biljartballen; kleuterjacht en vieze gasten-op-hun-zondagsch vergaapten zich vóór schreeuwerige kino-plakkaten; op de groote markt speelde een fanfare zijn klinkklare marschen, bij 't geflakker van smokende

[p. 302]

toortsen... En de zelfgenoegzame renteniertjes, de goezakken en dikbuiken-in-witte-gilet, breed geflokt in hun koffiehuis-stoelen, genoten van de zoele avondstemming en de feestelijke kleurigheid die wemelde rondom.

Dante zag al dat taterend geroezemoes, al die menschen op zoek naar genot, en hij schuddekopte even:

- Neen, dacht hij, al die menschen zoeken verkeerd. Ik voel het nu pas zóó groot; één ding alleen is waar: liefde! Door haar krijgt het leven een zin, wordt gelouterd en stijgt boven alle wolken: zij is het, die ons arme ploeterende menschkens, schoon maakt, en goedheid en vrede legt in de harten; zij, die al het leelijke en hatelijke, al het arme en kleine, al het miezerige en kranke wegneemt en ons opleidt tot het edelste en volmaaktste...

Uit een open venster klonk piano-getokkel, en een meisjesstem zong iets van: ‘Le printemps et les fleurs, réjouissent le coeur...’ Dat was misschien de eenigste die hem begrijpen zou? - Maar, och, wat gaf hem de massa die niet wist en niet anders vroeg; hij toch droeg in zijn binnenste het beste en zoetste aller dingen. Hield hij niet, als een kristallen vaas in zijn weigerlijke handen, de heerlijkheid van zijn openbloesemend hart! Leefde daar niet, als een vizioen van opperste gracie, een sprookje van licht en blanke droom-fëerie!... Lijzekens klopte zijn joelend bloed, zijn vingeren tintelden en ergens heel diep zong de jonge vreugd een liedeke van wonne en geluk! Héél zijn ziel was één groote, gouden ontroering, en 't scheen, waar hij stapte door de avondlijke straat, dat hij verging in een ontzaglijken roes van gelukzaligheid en zoete lieflijkheden.

Toen, zoo verhaalt de kroniek, ‘werd hij door zoodanige verteedering bevangen, dat hij zich als dronken van de menigte afzonderde’, naar zijn kamer trok en daar den heelen mooien nacht bleef mijmeren en na-genieten al het roerend-zoete van dien éénigen, goddelijken lust-dag...

Zoo ongeveer, mijn vriend, moet het gebeurd zijn wat men vertelt van dien Dante. Maar het is al een tijdeken geleden, en ik zou niet durven beweren dat het precies zóó verliep; ik weet alleen nog van dat witte en reine en vol-zalige, dat van die jubelende wonne; al het andere komt van de kroniekschrijvers, geloof ik, en doet weinig ter zake. Ook weet ik niet of in het geraas van deze jachtwereld, die wirrelt van kwade hartstochten en genotzucht, nog

[p. 303]

over zoo teedere dingen mag gesproken worden; maar misschien zijn er wel, meent u ook niet, die toch even met plezier zullen vernemen van zoo groote en wonderbare liefde. En in hun hart zal vreugde bloeien...

Mijn vriend, ga liever niet langs de Nethe, in die zingende, zonnige dreef. Het is er heel schoon en jeugdig; - maar het is nu de plaats alleen van Dante...

Robert Van Passen.