Vlaamsche Arbeid. Jaargang 11

[p. 253]

In memoriam Herman Baccaert

TOEN op een zomeravond van het jaar 1911, - de ruiters van de Apocalypse waren nog niet op den bloedrooden horizont boven den aardbol verschenen, de menschen leefden nog in vrede, - toen op dien avond de groote dichter Emile Verhaeren naar Mechelen kwam om Denyn te zien in zijn klokkenhuis op S^t Romboutstoren en naar zijn beiaardspel te luisteren, toen werd hij niet ontvangen door den Kardinaal of den burgemeester van de stad maar door een jong vlaamsch schrijver van 28 jaar, met zwarte kroezelharen rond een bleek gelaat, die dat bezoek voor hem belegd had.

Die jonge man was D^r Herman Baccaert, de eenige die Verhaeren kende in Mechelen.

Toen na den wapenstilstand, ter zale van het Parlementsgebouw, in 't bijzijn van beide Kamers, van den Koning en de Koningin en de Prinsen, den Kardinaal Aartsbisschop van Mechelen en dichter Henri de Régnier, als vertegenwoordiger der Académie Française, de tijdens den oorlog te Rouen doodgereden Emile Verhaeren gehuldigd werd zooals nooit dichter in ons land gehuldigd was geweest, toen zat Herman Baccaert in de cel van een gevang, vergeten van de menschen, ja zelfs van het gerecht dat hem deed aanhouden, omdat hij tijdens den bloedigen strijd rond de vesting van Verdun een oogenblik getwijfeld had aan het weerstandsvermogen van Frankrijk en dien twijfel in een treincoupé had durven uiten.

Hij zal, toen hij in de kranten het relaas las van den uitzonderlijken triomf die aan den hoogen doode, zijn vriend, te beurt viel, wel met weemoed teruggedacht hebben aan dien gulden zomeravond wanneer hij met hem kuierde door de stille oude stad, langs de schilderachtige werven op de boorden van de Dijle, de vreedzame begijnhofhoekjes, het paleis van Margaretha van Burgondië, de karteling der puntgevels op de Groote Markt, tot voor het massieve torendeurtje onderaan de sombere massa van den naar den sterrenhemel opbonkenden S^t Romboutstoren.

Want Herman Baccaert heeft over dit bezoek een stuk geschreven dat in Vlaamsche Arbeid werd gepubliceerd en dat tot de schoonste bladzijden behoort die van hem bekend zijn. Ik heb deze feiten in hunne aangrijpende tegenstelling hier willen herinneren als een

[p. 254]

typisch voorbeeld van het Noodlot dat zoo vele Vlamingen, die in een beter-georganiseerden Staat tot roem en eer zouden gekomen zijn, in het verderf heeft gestort. Het voorbeeld van Herman Baccaert is er een van de meest sprekende, de geweldigst ontroerende. Want het is de kerker die den kanker in zijn jong en krachtig lichaam heeft doen woekeren en hem schier van de gevangenisbank op de baar heeft geworpen.

Die man was geen misdadiger en verdiende niet dat lot. Op hetzelfde oogenblik dat de rechters hem veroordeelden voor defaitisme verscheen zijn laatste boek Peter Benoit dat een nobele daad is van nationale verheerlijking. Dat hebben zijn rechters niet geweten. Maar dat alleen moesten zij weten. Wat hij al of niet gezegd heeft over den val van Verdun was van geen belang maar wel het werk van een heel leven waarmee hij, naar zijn beste kracht, het Vaderland gediend had en over het graf nog dient.

_* * _*

D^r Herman Baccaert was mijn vriend, niet een vriend van elken dag, wien men alles toevertrouwt, van wien men alles weet. Neen wij zagen elkaar maar zelden, maar ik kende hem en hij kende mij, ik wist hem te leven en wanneer wij leven denken wij onbewust dat het voor eeuwig is en wij ervaren pas bij den dood dat wij elkaar meer hadden moeten zien en meer dingen hadden moeten zeggen. Maar het is te laat en wij hebben niets meer dan de herinnering van de enkele stonden der zeldzame ontmoetingen.

Ik gedenk nu weer den tijd dat hij nog college liep te Leuven. Ik zie hem nog met zijn wilden kroeskop, waarop geen hoed in evenwicht kon blijven, door de straat hollen naar het station toe om na de lessen toch zijn trein voor Mechelen niet te missen. Want hij reisde elken dag heen en weer. De panden van zijn open jas vlogen hem achterna. Hij droeg zijn boeken onder den arm in een versleten wasdoeken porte-feuille en was gewoonlijk omstuwd door een bende Mechelaars, zijn kameraden, die soms wel, als in een wedren met hindernissen eene stoepvagende meid over 't lijf liepen. Het was de tijd dat hij aan zijn proefschrift werkte: Emanuel Hiel, zijn leven en zijn werk, waarmee hij als doctor in de germaansche philologie promoveerde en dat in 1909 door de Nederlandsche Boekhandel werd uitgegeven.

Ik gedenk nu ook weer een dag dat ik, student nog, sprak op

[p. 255]

eene vlaamschgezinde vergadering te Dendermonde. Over de honderden hoofden heen in de met tabaksrook vervulde zaal had ik het zijne erkend met de hoogopstaande kuif, de glimmende brilglazen en de zwarte neerhangende snor, naast de vaalbleeke figuur met de lange sluikharen van den liedjesdichter en landschapschilder, Herman Broeckaert. Hij rookte uit een groote meerschuimen pijp met langen steel en zei af en toe wat tot zijn vriend. Heel den duur van mijn betoog bleef mijn oog op hem gevestigd alsof ik voor hem alleen hadde gesproken en zijne instemming alleen verwachtte. Hij was eene verschijning die uitstak boven den drom.

Wanneer ik hem laatst zag te Antwerpen op de vergadering der Vereeniging van Vlaamsche Letterkundigen die hij, als secretaris, nog bijeengeroepen had, voelde ik zijn hand klam en kil van koorts-zweet in de mijne. Toen hij neer zat op het podium tusschen de andere literatoren, Em. de Bom, Lode Baekelmans, Jules Persyn, Alfons Sevens, Hubert Melis, was zijn was-bleek gelaat als dat van een spookverschijning die niet meer onder de levenden hoort. De dood had hem reeds geteekend voor de laatste reis, maar het was bijna sinister om aan te zien hoe hij tegen het onoverkomelijke vocht en nog met vaste stem zijn verslag over de lange oorlogsjaren voorlas.

_* * _*

Het is geen louter toeval dat Herman Baccaert zich met die romantische figuren uit de Sturm und Drang periode der vlaamsche beweging, Em. Hiel en Peter Benoit heeft bezig gehouden. Hij voelde zich door aard en afkomst, meer dan iemand anders in Vlaanderen, geestelijk verwant met dat verouderd geslacht. In zijn uiterlijke verschijning ook had hij iets van het onverzorgde dier vroegere artiesten. Het modieuse en cosmopolitische van de jongeren was hem vreemd gebleven.

Maar een daad van piëteit mag het heeten dat deze hooger begaafde, deze akademisch gevormde zich bezig hield met het ruwe werk van een voorganger zonder opvoeding, zonder verfijning, die als een bard uit oude tijden de elementen bezong of als een teergevoelige rederijker schwärmde met de Lente, de sterren, de zon, de nachtegalen en de schoone meisjes. De figuur van Emanuel Hiel heeft hij op haar plaats gezet in onze letterkundige ontwikkeling en hare juiste waarde bepaald. Het is eene afgedane taak in den grooten arbeid onzer cultureele geschiedenis.

[p. 256]

Het aanzienlijke boekdeel dat hij aan Peter Benoit gewijd heeft is meer van documentarischen dan van esthetischen aard. Ten koste van onvermoeibare opzoekingen heeft hij hier het volledig materiaal verzameld dat de bron zal blijven voor al wie tot het diepere kunstenaarswezen van den grooten Vlaamschen musicus wil doordringen. Het is een taak voor Lodewijk Ontrop om het werk van Herman Baccaert op esthetisch gebied voort te zetten. Niet dat hij zelf daartoe onbevoegd zou geweest zijn: hij was muzikaal geschoold. Hij studeerde onder Fontaine op het Antwerpsch Conservatorium en onder Tinel en Desmet op het Lemmensgesticht te Mechelen. Zijn prachtig bariton-orgaan gaf hij mild ten beste op de liederavonden voor 't volk over heel het Vlaamsche land. Hetgeen hij schreef in D.W. en B. over Onze Vlaamsche Volksliederen bewijst dat hij den grondslag kende der nationaal-vlaamsche muziek. Maar de tijd is hem te kort geschoten en wat hij deed voor de nagedachtenis van den Vlaamschen meester heeft den weg gebaand tot de meer verleidelijke taak zijner schoonheidsbepaling.

_* * _*

Ondanks zijne romantische verwantschap stond Herman Baccaert toch met beide voeten in den nieuwen tijd. In 1913 publiceerde hij in dit tijdschrift in samenwerking met Cam. Poupeye een grondige studie die hij, zeer bescheiden, noemde Enkele beschouwingen over Moderne Kunst. Hij had toen reeds een juisten kijk op de desorganisatie en de anarchie in de kunstvoortbrengst der xix^e eeuw en op het doodgeboren werk van kopiisten en archeologen. Hij zag hoe de vernieuwing aarzelend nog gebeurde langs den weg der kleinkunsten en den rol dien Ruskin en William Moris in die richting speelden, tot schier in alle landen van Europa een streven waar te nemen viel om uit de begane paden te geraken en een nieuwen stijl te verwezenlijken. In België wees hij op het belang van mannen als Hankar, Horta, Henri van de Velde; in Holland op architecten als Berlage, Jos. Cuypers, Walenkamp en den decorateur Thorn Prikker, op moderne nijverheidsinrichtingen als 't Binnenhuis, de Woning, 't Modelhuis; in Engeland op den nieuwen cottagebouw van Baillie Scott, Voisey en Mackintosh. Hij kende het werk van Richardson, Lafarge, Tiffany in Amerika, van Gerhard Munthe in Noorwegen, van Nyrop in Denemarken, van Gesellins Lindgren, Saarmen in Zweden en Finland.

[p. 257]

Herman Baccaert was niet alleen criticus maar ook dichter en zelfscheppend kunstenaar. In de verzen en prozaverhalen die van hem verspreid liggen in Vlaamsche Arbeid en andere tijdschriften leeren wij den licht ontroerbaren mensch kennen die week werd ‘bij 't dalen van de eerste lentegoedheid’. Veel van wat hij bedroomde bleef onverwezenlijkt of fragmentarisch zooals de verzameling schetsen ‘op armbezoek’ waarvan alleen Het Jubelfeest in dit tijdschrift verscheen. Het zou kunst geweest zijn ten behoeve van het volk en gesproten uit het volk zelf. Het eenige voltooide verhaal van zijne hand verscheen in D.W. en B. onder den naam Onweerbaren en werd in 1911 onder den titel van Langs den Waterkant door de Nederl. Boekhandel uitgegeven. Het is een verhaal uit het leven der speldenwerksters. Er leeft eene eigenaardige Mechelsche stemming in dat boekje.

Toen wij dezen jongen schrijver op 22 Juli l.l. naar het kerkhof droegen langs het paleis van Margaretha van Burgondië, den weelderigen renaissance gevel van S^t Pieterkerk, en de verbrokkelde zwart-gele steenen van S^t Romboutscollege, waar hij studeerde, terwijl daarginder boven de huizen de Sint Romboutstoren uitstak en met zijn beiaard onverschillig een liedje zong, toen dacht ik op al het moois dat hij nog had kunnen maken met die stad van zijn hart waarvan hij het volk en de steenen kende en de aardige wending van het minste kleine straatje.

Sedert 1909 was hij redacteur van dit tijdschrift. De geestelijke gemeenschap die hier sedert 1905, dat is nu bijna zestien jaren, aan het woord is en steeds in voeling bleef met alles wat er met den dag leeft en roert in Vlaanderen, zal dezen edelen arbeider die vòòr den tijd het werk moest laten liggen niet vergeten en zijn taak voortzetten.

Jozef Muls.