Vlaamsche Arbeid. Jaargang 10

[p. 210]

Snuffelaarshoeksken

Richard Dehmel

overleed op zijn landgoed bij Hamburg op zondag 8 Februari l.l.

Dehmel werd in 1863 te Hermsdorf geboren als zoon van een boschwachter, en met zijn eersten bundel ‘Erlösungen’ die in 1891 verscheen, maakte hij onmiddellijk deel uit van de algemeene beweging, die omstreeks deze jaren de Duitsche letterkunde vernieuwde.

Vóór zijn eerste bundel verscheen, studeerde Dehmel aan de Berlijnsche universiteit en promoveerde in 1887 op een proefschrift over Verzekeringswezen, dat hem een loopbaan in dit vak bezorgde. Hij gaf ze op, toen hij zich later geheel aan letterkundig werk ging wijden. Zijn meest bekende latere bundels zijn: ‘Aber die Liebe’, ‘Zwei Menschen’, ‘Lebensblätter’, enz. Hij schreef bovendien twee drama's: ‘Der Mitmensch’ en ‘Lucifer’, en een bundel kinderverzen ‘Der Kindergasten’. De eerste bundel ‘Erlösungen’ is nog al eens veroordeeld om velerlei invloeden en hol pathos en de dichter zelf hechtte er bij latere uitgave niet veel waarde meer aan. Hij is in hoofdzaak van belang voor Dehmel's grondgedachten, die later zuiverder werden ontwikkeld. Dehmel's streven ging uit naar zelfkennis en ervaring, die hem na veel strijd ook tot sociale gedichten leidde, waarvan ‘Der Arbeitsmann’, ‘Traum eines Armen’, ‘Anno Domini 1812’ en vele andere tot zijn meest verspreid werk hooren.

Naast de ‘Weltanschauungsgedichte’ vond zijn zuiverder lyrisch streven uiting in verzen, die zeker langer tot zijn bekendheid zullen bijdragen.

‘Zwei Menschen’, het hoofdwerk uit Dehmel's tweede periode, is een breedopgezette poging tot een liefdes- en levensethiek, gecompliceerd gebouwd, niet zonder belangrijke passages, maar vaak vertroebeld door grofheden en overladenheid.

Dehmel is in Duitschland de moderne ‘dichter der liefde’ geweest naast zijn beteekenis als ‘sociaal’ dichter. Een bloemlezing, die zijn beste werk vereenigde, verscheen eenige jaren geleden. Zijn houding in den oorlog waaraan hij als vrijwilliger deelnam en in een van zijn laatste werken uiting gaf, bezorgde hem vele tegenstanders.

Hij was, als strijder tegen de leuze van ‘l'art pour l'art’ en voor de idealen van 1890, een der voornaamste figuren. Naast Detlev von Liliencron wordt hij algemeen als de grootste dichter der vorige Duitsche generatie beschouwd.

Het ‘waarom’ in de literatuur.

‘Littérature’, een van de jongere Fransche tijdschriften, heeft een nieuwe rondvraag ingesteld, waarbij het een aantal letterkundigen de vraag stelde: ‘Waarom schrijft u?’ De vraag is ontstellend en waarschijnlijk heeft menig literator zich eens achter het oor gekrabd, alvorens te antwoorden.

Mme Rachilde schreef ten slotte: ‘Omdat ik van de stilte houd’. Max Jacob zeide: ‘Om beter te leeren schrijven’. André Doderet: ‘Om niet te denken.’

Jean Ajalbert antwoordde: ‘Waarom ik schrijf. Ik vraag het mezelf af?’

Paul Morand bedoelt het ironisch, misschien ook eerlijk: ‘Om rijk te worden en geacht te zijn’. Fernand Vandérem meent: ‘Om te leven, geestelijk zoo goed als lichamelijk’. De mensch, zelfs de dichter, leeft ook van brood.

Jean Bertheroy geeft diepzinnige redenen: ‘Om te trachten al het goddelijke in de menschelijke natuur uit te drukken’. Marcel Tinayre zegt eenvoudig: ‘Omdat het mij goed doet en mijn roeping is’. Ook Rosny aîné schrijft: ‘Roeping, geloof ik. Ik schreef al toen ik elf jaar was en sindsdien ben ik er niet mee uitgescheiden. Het is een ultra-chronisch ziektegeval’. Roeping wordt iets nader omschreven in het antwoord van Pierre Mille: ‘Ik schrijf, omdat ik in geen enkele andere betrekking heb kunnen slagen. Dit antwoord lijkt u misschien een malle grap, maar indien u even wilt nadenken, is het de eenige wetenschappelijke definitie die men van “roeping” geven kan’.

Eugène Montfort geeft toch een an-

[p. 211]

dere: ‘Waarom ik schrijf? Omdat het me in 't bloed zit’.

En de redactie besluit: ‘de liefde is een ziekte; de liefde voor de letteren zal er ook wel een zijn, ernstiger, innerlijker en ongeneeselijker’.

Jong-Duitschland.

Een wellicht welkom overzicht over het streven der jongere Duitschers vindt men, in beknopten vorm, in de reeks ‘Tribüne der Kunst und Zeit’, een uitgave van Erich Reiss te Berlijn, bezorgd door Kasimir Edschmid.

De eerste deelen bevatten: Schichele, Der neunte November; Wolfradt, Neue Plastik; Bonn, Das moderne Ich; Hiller, Geist weide Herr; Mierendorff, Hätte ich das Kino; Hartlaub, Die Graphik in der neuen Kunst; Edschmid, Uber den Expressionismus in der Literatur; Däubler, Im Kampfe um die moderne Kunst; Bekker, Neue Musik; Hausenstein, Uber Expressionismus in der Malerei; Müller Wulckow, Aufbau-Architectur; Krell, Uber neue Prosa; Goll, Die drei guten Geister Frankreichs.

Literatuur en Levensonderhoud.

In Groot-Nederland (Februari 1920) verscheen een zeker belangrijk opstel over Literatuur en Levensonderhoud. De vergelijking van den toestand der Nederl. schrijvers met die der Skandinavische auteurs geeft hem daarbij het volgende in de pen:

‘De Skandinavische schrijvers kunnen dus rekenen op een veel talrijker publiek, dat hun werken in de oorspronkelijke taal kan genieten. Het gelukkige gevolg is, dat zij, wanneer de aard van hun genie, of van hun tegenwoordig vooral in bloei staand talent het meebrengt, wat zeker niet altijd het geval is, binnen korter of langer tijd beschikken over een veel wijder lezerskring, dan de Nederlandsche auteur. Voor een leven van jammeren geboren, dat hij meestal het hoofd biedt met een goed humeur een betere zaak waardig, komt deze, zelfs in zijn eerzuchtigste droomen, voor zulk een succes hoop te kort. Het eerste gevolg is, dat de Skandinavische uitgevers den auteur meer kunnen betalen, dan de Nederlandsche uitgevers het den schrijvers doen, die door hun onverzwakten ijver om hem aan het werk te houden een zoo verdienstelijk werk verrichten zonder dat hun eigen verdiensten er in dubbelen zin veel baat bij vinden.

Het komt hier op neer: literaire kunstenaars van talent kunnen in de drie Skandinavische landen van hun geestelijken arbeid althans leven, zonder weelde, maar toch met de weelde van voor vele chose superflue, mais absolument nécessaire, een huwelijksleven, indien zij dit willen, zelfs met een spaarzaam verblijf in het buitenland. Zij zijn dus niet, zooals negen tienden van de literaire kunstenaars in ons land, afhankelijk van andere inkomsten, welke moeten gezocht worden in een betrekking of arbeid buiten hun kunst om, in een financieel goed huwelijk of, reeds gevonden, in hun erfrecht, of in gelukkige speculatiën in winstgevende fondsen. Zij zijn kunstenaars en niets anders, terwijl de Nederlandsche auteurs slechts bourgeois zijn, min of meer satisfaits - velen eer min, dan meer: ik erken het - en enkel in de oogenblikken, waarin zij zich geheel kunnen wijden aan de verlustiging hunner ziel, artisten.

Ongetwijfeld, om het zoover te brengen in Skandinavië, evenals in de grootere landen, moet er door den jongen dichter - ieder auteur begint met het moeilijkste: het dichterschap - veel strijds gestreden zijn, en wat daarop volgt. Eer hij een uitgever vindt; eer de oomes in de kritiek hem gunstig bespreken; eer het publiek zijn naam kent en vooraf reeds geneigd is een nieuw werk van hem te lezen, heeft hij honderd maal in buien van twijfel en kleinmoedigheid zich zelf afgevraagd, of het wel zou gaan? Maar wanneer hij eenmaal zoo ver is, dan bezit hij althans iets waarop hij maatschappelijk kan steunen. Hij behoort tot de arrivés, op wie de jongeren en de zich miskend rekenenden zoo puntig kunnen schelden’.

Voor de Vlaamsche schrijvers is de toestand natuurlijk nog rooskleuriger! Maar de Vlaming weet wat aan zijn keuze verbonden is... hij werkt voor het dagelijksch brood en de letterkunde beoefent hij als een heilige liefhebberij. Hij mist zelfs niet eens de Vereeniging van Letterkundigen waarvan de werkzaamheden in het afgeloopen jaar

[p. 212]

zich bepaalden bij het zenden van een telegram aan een lid van het bestuur en twee brieven aan twee andere leden van het eerbaar corps.

Jan Toorop

de Hollandsche Schilder, die van een reis naar Lourdes is teruggekreed, werkt thans aan eene voorstelling van de mirakuleuse Grot met de biddende processies. Zie hier wat hijaan een onzer vrienden daarover schreef:

‘In Lourdes was 't heerlijk geweest. Ik ben daar ontzettend aangegrepen geweest en voelde mij zóó allerheerlijkst los van de wereld en van alles wat mij soms te zwaar was om te dragen, vooral als je mijn schrijftafel hier ziet. Al die bemoeiingen en correspondentiën en de toestanden der menschen enz. Ik ben aan verschillende kleine compositiën en van ‘Lourdes’ begonnen, en verlang een groot werk daarvan te maken, maar 't schijnt dat ik dat hier in den Haag tot nu toe nog niet goed ten uitvoer kon brengen. Ik zal moeten vluchten weer in de eenzaamheid voor een kort tijdje buiten. Zooals ik een paar jaren geleden aan mijne Kruiswegstatien heerlijk gearbeid heb; of ik moet steeds afwezig zijn voor de menschen en me opsluiten, maar dan stoot ik mijne voeten steeds aan die baksteenen der Haagschestraten. Ja, het was in Lourdes en de Pyreneeën heerlijk geweest en wat een prachtklimaat in October. Ik zou je er bladzijden vol van kunnen schrijven. Het gebed en het smeeken en mediteeren vóór de grot waarin Onze Lieve Vrouw voor Bernadette verschenen is, heeft mij diep aangegrepen en ik was er zelf zoo diep in, vaak (want na mijn bad en na iederen morgen de H. Mis bijgewoond en de H. Communie genuttigd te hebben) ging ik drie à vier malen per dag naar de grot, en vergat dikwerf dat ik nog in deze wereld leefde. Het is een gewaarwording, die ik nergens nog gegekregen heb. Het was overheerlijk, en ik kan niet begrijpen dat ik nu hier zoo zit: midden in mijn arbeid in alle soort gedoe in verband met al mijn werk. Het is als een droom die langzaam verdwijnt, hoewel ik het iederen avond in mij terug zie vóór ik weer onder de wol kruip. Die groote bedevaarten, vooral van die Zuid-Fransche lieden uit Toulouse en omstreken, dat was ECHT hoor, en al die duizende smekende zieken rondom op het groote plein vóór de Rosaire en de Basiliek en de kreet (3 ×) van dien dominikaner pater: ‘Sainte Vierge de Lourdes, guérissez les malades’, afgewisseld ‘par les cantiques chantés par les pèlerins ou la maîtrise du Sanctuaire (in de verten) met als achtergrond de besneeuwde toppen der Pyreneeën, en het All. Heil. Sacrament dat door den Bisschop van Tarbes vóór iederen zieke werd gedragen. Aan grijpend is alles. Ik hoor nog dat prachtige vrouwen-koor (uitstekend geoefend) uit Toulouse met heerlijke soprani. Alles is te veel om je meê te deelen. Ik was opgeruimd en zóó, zóó opgewekt teruggekomen. Vervelend was alleen al die winkels te zien in Lourdes, maar dat vergeet je weer’....

Tentoonstelling Mestrovic.

In de tuinzaal van het Stedelijk Museum te Amsterdam werd kortelings een tentoonstelling van beeldhouwwerken door Ivan Mestrovic ingericht.

De tentoonstelling bevatte vijf-en-veertig werken; van den ‘Tempel van Kossovo’ was er een model in hout; benevens de dubbele reeks caryatiden, bestemd om, in brons gegoten, den tempelingang te sieren; verschillende beelden voor het tempelruim; verder een ‘Graflegging’ in hout, Madonna's, evangelisten, heiligen; een groot aantal portretten, waaronder die van Rodin, van den kunstenaar zelven, zijn moeder, vrouw, broeder; vrouwenfiguren, enz. Alles bijeen een tentoonstelling van zeldzame belangrijkheid. Ze bleef de heele maand Februari geopend.