Vlaamsche Arbeid. Jaargang 10

[p. 44]

Van Sint-Marten en de barones

Er was eens een barones en die woonde op een kasteel dat stond in een park. 't Was een schoon kasteel. 't Droeg een groote schaliën peperbus op elken hoek en midden uit de nok rees er een torentje, op welks spits een gouden haan stak met den bek naar den wind. De vensters waren hoog en vele en rondgeboogd, en met hun glimmerende ruiten leken ze wel oogen die u strak en dreigend wegkeken. Geen gewoon sterveling die 't hart had om de arduinen trappen te beklimmen en zich te gaan verwonderen over de heerlijkheden die geborgen zaten in de donkere zalen achter de breede dichte gordijnen. Daar liep men op mollige kleeden tusschen eikenhouten tafels, diepe zetels en blinkende spiegels, daar snoof men den geur van de lekkere spijzen die braadden en sisten op 't vuur in de keuken; en boven lokten u wonderlijk besneden ledikanten met donzige bedden onder witte kanten hemels.

't Was een lust om in dat kasteel te leven, maar 't was nog heerlijker om in 't park te wandelen.

Want, ziet ge, er gaat toch niets boven Gods vrije natuur, met de lavende lucht en de zeilende wolken en de stralende zon. Vooral als ge dan kronkelende grintpaden en groene grasvelden hebt om over te loopen, en kamperfoeliepriëelen met banken om er op te zitten, en breedgekruinde boomen en rijkgetinte heesterboschjes en bontgekleurde bloemenperken om naar te kijken. En dan spreek ik nog niet van het veeltonig gezang der vogelen, van het dartele gestoei der vlinders en van het gespartel der visschen in den zonneblikkerenden vijver. Nee maar, zoo'n kasteel en zoo'n warande, dat was een klein paradijs. Gij en ik hadden daar dolgraag willen wonen. Maar, zoo waar als ik het zeg, de barones, die daar woonde, verveelde zich. Ze had maling aan haar mooie meubels, het lekkerste eten smaakte haar niet, ze woelde rusteloos in haar troonbed, ze was doof voor de nachtegalen en blind voor bloemen en zonneschijn. Maar ze was me dan ook de barones! Een waar spook. Een akelig portret. Een beroerd perceel. Een boek lezen deed ze niet, daarvoor was ze te dom; aan werken dacht ze niet, daarvoor was ze te lui; armen bezoeken, zieken troosten... pah! ze trok den neus op voor boeren en ambachtslui, dat gespuis dat woekerde in gore krotten en vieze huisjes. Haar adellijke zenuwen en zuiverblauw

[p. 45]

bloed gruwden van dat laagstaand, grove, ruwgezond ploeterzoodje. Ze had maar één goeden dag in de week en dat was de Zondag. Dan trok ze haar beste kleeren aan, liet de twee paarden voor 't rijtuig spannen en reed in gestrekten draf naar de Hoogmis. Stijf en recht als een standbeeld zat ze achter den stijven rug en den hoogen hoed van den koetsier en monsterde uit de hoogte de boeren en boerinnen die eerbiedig naar de zijpaden weken. Wee den pachter, die zijn pet niet afnam. Dien had ze in de gaten door haar gouden kijkglas en die wist naderhand van wanten. Ze zwol van trots wanneer ze bemerkte hoe de boeren onderdanig groetten, hoe de vrouwen verlegen haar gesprekken staakten, hoe zelfs de kinderen een oogenblik hun spel in den steek lieten. En hoe statig stapte ze de kerke in, met den baanmakenden suisse voor haar uit, en bezette ze haar voorbehouden bekussend gestoelte in het hooge koor. En wanneer dan de pastoor haar bij 't Asperges beleefd neigend den wijwaterkwast toestak, dan wist ze wel dat ze niet meer kreeg dan wat haar van waardigheidswege toekwam. Van den verkropten haat en de gefluisterde verwenschingen der dorpers wist ze niets, en had ze er van geweten, ze had er om gelachen: wie kon haar deren? Ze betreurde alleen dat er in 't jaar maar twee-en-vijftig Zondagen kwamen. Voor haar deel mocht elke dag een Zondag wezen, dan was elke dag een dag van bewierookte grootheid en genoten zegepraal.

Doch de almanak was nu eenmaal knoeiwerk, niet te herstellen, en daarom zon ze vlijtig op andere middelen om haar heerschzucht den kost te geven. En dat ging wel, want de duivel, die booze geest, kwam haar te hulp. Die lachte in zijn vuist en dacht: ‘Wacht maar, kreng, ik vang je wel in de val, met je hoogmoed!’ En hij blies haar een plan in dat haar hart deed poppelen van vreugd.

Hoort wat ze deed.

Dwars door haar park, als de evenaar door de wereldkaart, liep er een prachtige laan van bruine en groene beuken. 't Eene eind raakte den grooten straatweg en 't andere kwam dicht bij de kerk, en aan ieder eind was er een hek. De barones brak de hekken af, verzuimde opzettelijk palen te planten met de waarschuwing: ‘Verboden doorgang’ en wachtte, inwendig grinnikend, op wat nu gebeuren zou. Evenwel, de dorpelingen roken lont, die kenden de valsche streken van hun bazin en pasten op dat ze geen voet zetten op het gevaarlijk terrein. Maar de argelooze pelgrims...

Want ge moet weten, Sint Marten was de patroon van de parochie. Boven de kerkdeur stond zijn beeld in een nis: hij zat op zijn paard en met zijn zwaard kapte hij zijn kostelijken mantel in tweeën en schonk de helft aan een halfnaakten bedelaar. Van heinde en verre

[p. 46]

kwamen de vromen opzetten om den heilige te vereeren en zijn bescherming af te smeeken. Ingetogen en biddend stapten ze over den grooten landweg, maar wanneer ze kwamen aan 't park en aan den open ingang der mooie beukenlaan, stonden ze stil en bedachten zich. Hoe nu? Moesten ze met hun moede beenen den omweg maken om het park heen, zooals de landweg deed, of moesten ze de dreef inslaan die blijkbaar rechtuit naar het dorp liep? Natuurlijk lieten ze zich verleiden door den schoonen korten weg, en schreden welgemoed onder de beukenkruinen door. Ze vermoedden niet eens dat ze langs een kasteel zouden loopen, dat ontdekten ze pas als ze halverwege de warande waren. Maar de barones zag hen naderen. Als een spin in haar webkuiltje zat ze op loer in haar slim verscholen koepeltje en lachte haar venijnigen glimlach. Ze trad niet op bij de aankomst der pelgrims, maar wachtte tot ze hun godsvrucht voldaan hadden en rustig denzelfden weg terugliepen. Dan stond ze plots achter hen en riep: ‘halt!’ met een kwade commandostem. De wandelaars keken geschrokken om en stonden sprakeloos bij den aanblik van de gestrenge barones. Ze rees daar op als een gekwetste majesteit, een toornwolk verdonkerde haar voorhoofd, en uit haar oogen schoten vernielende bliksems.

Eindelijk sprak ze:

- Wie heeft u de toelating gegeven om door mijn park te gaan?

De misdadigers stamelden verontschuldigingen, zeiden dat ze niet geweten hadden dat de doorgang verboden was, dat er immers nergens een waarschuwing te lezen stond, en dat ze al bij hun komst ongehinderd door 't park gekomen waren. Maar de barones verwaardigde zich niet daar naar te luisteren.

- Daar is de weg! zei ze en wees met haar kijkglas naar den uitgang - en laat het geen tweeden keer gebeuren.

En toen moesten de bedevaartgangers den omweg maken om de warande heen.

Dat waren kostelijke stonden voor de barones van Ganzendonck. Telkens ze zoo'n groepje pelgrims had beetgenomen, was ze in haar nopjes voor heel den dag.

Maar de kruik gaat te water tot ze breekt. Sint Marten is wel een barmhartig man, maar hij is ook soldaat en op den duur verdriet het hem wel eens dat er met zijn vrienden zoo gesold wordt. Hij greep niet naar zijn zwaard: ‘wie 't zwaard bemint, zal door 't zwaard vergaan’, had de Heiland gezegd, maar op een nacht bezocht hij de barones in haar droom en beval haar kort en goed: ‘Sta op en volg mij.’ De barones begreep dat ze haar meester gevonden had en gehoorzaamde zonder pruttelen. Ze dacht er zelfs niet aan zich beter te kleeden, heur haar op te steken of haar kijkglas

[p. 47]

mee te nemen, ze volgde sint Marten zooals ze in haar bed gelegen had. Ze sidderde van angst.

‘Waar voert hij me heen? Wat wil hij toch van mij?’ dacht ze, maar sint Marten gaf geen uitleg. Hij daalde vlug de stoep af van 't kasteel en schreed voorop door het maanbeschenen park. Hij liep de beukenlaan ten eind, wandelde door het dorp waar alle huizen gesloten en doodstil sliepen, en opende het kerkhofhek dat even knarste op zijn hengsels. Voor het kerkportaal hield hij stil, maar hij ging niet binnen, hij keerde den rug naar de deur en wees op een grafterp daar dichtbij. Die terp was zeer verwaarloosd, dekte waarschijnlijk een doode zonder magen of vrienden die aan hem dachten: zóó was ze heelemaal begroeid met hooge brandnetels.

- Ziet ge dat graf? vroeg sint Marten en hij keek haar doorborend aan.

De barones sloeg de oogen neer, had duizendmaal liever naar iets anders gekeken, maar ze durfde niet en zuchtte nauw hoorbaar: Ja.

- Wel, mevrouw, sprak plechtig de Sant, gedenk dan mijne woorden: nu waakt ge nijdig op het alleengebruik van 't lapje grond dat ge toevallig door geboorterecht bezit en doet alsof ge iets meer waart dan Gods pachteres, maar weet dat er een dag komt dat ge u moet vergenoegen met vijf voet aarde, evenals 't geringste menschenkind, en dat ge zult moeten dulden dat de boeren achteloos uw graf vertrappelen, als ze 's Zondags naar de Hoogmis komen - en wellicht willen de lieden dat niet eens en laten ze de netels welig tieren boven uw lijk, als sprekende teekens en getuigen van uw boosheid en hun verachting.

De barones kromp ineen bij deze voorspelling en zocht naar woorden van verbidding. Maar de heilige wenkte:

- Zwijg nog, gebood hij, we zijn nog niet klaar.

Daarop wendde hij zich om en ontsloot de kerkdeur. 't Was donker in 't portaal. Evenwel, sint Marten was thuis in zijn kerk: zonder aarzelen of struikelen beklom hij de nauwe torentrap en betrad de orgelkamer. De maan scheen door een venster en verlichtte het oude bestoven menschengeraamte, dat daar met grijnzenden doodskop en opgeheven knokenarm waakte om de uren te hameren op de klok. De barones voelde hoe haar het angstzweet uitbrak. Honderden malen had zij het rif vanaf haar eereplaats in 't koor gezien en ook den band met het vermanende opschrift: ‘Gedenk, mensch, dat ge sterven zult,’ maar toen was ze niet bang geweest. Toen was het dag, toen was ze machtig en rijk, toen leefde ze in het onverkorte zalige genot van haar heerschappij over de dorpers. Nu pas, in de nachtelijke stilte en het spookachtig maanlicht, zag ze 't geraamte in zijn vreeselijke griezeligheid, voelde ze

[p. 48]

zich klein onder zijn ontzettende dreiging. Ze hoorde het geheimzinnig getikkel van het rustelooze raderwerk, in de halve duisternis schimde het regelmatig beweeg van den tragen slinger, en de barones meende dat ze zou bezwijmen van schrik als nu opeens de klok moest gaan slaan, al de wielen en kettingen zouden gaan roeren met vervaarlijk gerucht en het ijselijk geraamte wakker schieten om te hameren met zijn beenderarm en na elken slag te schudden met zijn grijnzend bekkeneel.

Sint Marten stuitte haar gepeins.

- Ziet ge dat geraamte, mevrouw?

Maar hij wachttte niet lang op antwoord, hij merkte wel dat haar knieën knikten, en sprak voort.

- Eens, mevrouw, zal dit geraamte vermolmd en versleten zijn en krijgt het zijn welverdiende rust op het kerkhof. Maar dan wordt het vervangen door een nieuw en mogelijk wordt uw eigen trotsch gebeente dan opgedolven om op zijn beurt de geloovigen te herinneren aan de vergankelijkheid des tijds en de vluchtigheid van 't leven... Spreek nog niet, maar volg me, ik wil u nog iets anders toonen.

Sint Marten daalde de torentrap weer af en begaf zich nu naar den linker zijbeuk der kerk.

- Kijk omhoog, sprak hij tot de barones, en wees naar een gebrandschilderd kerkraam waarop door den lichten zomernacht de figuren zwak maar duidelijk te zien waren. Het venster verbeeldde het festijn der gelukzaligen in den hemel. Midden in een rijkversierde zaal, stond een lange rechthoekige tafel, en daaromheen zaten, op schoone stoelen, de blijde gasten. Ze deden zich te goed aan hooge glazen vol schuimenden wijn, aan fruit en gebak verlokkelijk prijkend op zilveren schalen. De barones herkende de dischgezellen wel. Hier zat Xavier met een handvol krieken, ginder Jef smullend aan een sappige pruim, daar met een brok taart de mevrouw van om den hoek, verder Marieke glunder nippend van een wijnglas, o, en vele anderen meer, allemaal menschen van Ganzendonck, woonachtig in de welbekende straten en huizen, menschen die ze gepest en getreiterd had zooveel ze kon. Het dacht haar dat ze met een glimlach van leedvermaak op haar neerzagen. Maar ze vergiste zich: dat doen gelukzaligen niet. En opeens schoot het haar te binnen, dat die menschen noch dood noch begraven waren. Ze wist ze te leven, gaaf en gezond, ze had ze Zondag nog gezien. Dit raam leek wel een voorspellend vizioen. God, ja, dat was het. En met koortsigen ijver ging ze nu zoeken naar haar eigen portret. Maar hoe ze ook zocht en de gasten telde, kop voor kop, ze vond haar beeltenis niet. Nergens was ze te ontdekken, zelfs niet onder de dienende meiden.

[p. 49]

Was ze dan uit den hemel gesloten? Was ze verdoemd? O! o! o!... Ze keerde zich om en met verbijsterden, wanhopigen blik staarde ze haar geleider aan. Haar trots brak, ze wrong haar handen, viel op de knieën en weende bitterlijk.

- Nu? - vroeg sint Marten, en ze hoorde dat zijn stem bemoedigend en medelijdend klonk.

Toen bad ze ootmoedig om vergiffenis, beloofde dat ze voortaan menschlievend zou wezen en dat ze haar park zou maken tot een wandeltuin voor de dorpelingen en een rustoord voor de pelgrims.

De heilige was tevreden, hij richtte haar op en bracht haar terug naar 't kasteel.

Jozef de Cock.