Vlaamsche Arbeid. Jaargang 9

[p. 217]

Langs de Maas

Weer begon deze Septemberdag onder fijn-mistige atmosfeer.

Alles was achter eene lichte klammige nevelgordijn gedoken.

Onmogelijk was het te zeggen of het later in den dag regenen zou, ofwel de zomerwarmte de nevelen zou doen optrekken.

De Maas vloeide grootsch en statig voort, nog grootscher hier, waar de woelige wateren der Samber samen vloeien met die van den vredigen stroom, waarover zachte winden, pakken dikke atmospheer, vóor zich uitstuwden die als schimmen over het water voorbij zweefden.

Met hen vlogen mede, in zwermen, een oneindig getal kleine insecten, vliegjes, welke als voort gestuwd werden, door eene grillig gekscherende macht, nu eens traag, dan eens dwaas, dol-voortgaande om weer verder stilstaande in de lucht een weinig te verpoozen, mijmerend over den onzichtbaren heerschzuchtigen vijand.

Vele dier kleine wezentjes, als of ze geen gevaar kenden kwamen terecht op mijn beschilderd doek, waar ze geen feeënhand had kunnen redden. Met pootjes of vleugeltjes bleven ze kleven in de verf en na vruchtelooze pogingen en wentelingen met de vrije ledematen, vielen ze rustig voor altijd.

Bij zwermen trokken ze voorbij in de morgenlucht, naar eene niet te kennen bestemming, in het plechtig dagworden van dien zondag.

De stemming die mij voor eenige dagen zoo diep roerde, was nu weer zoo intens, dat ik mij onweerstaanbaar aan den arbeid had gezet.

Kalm, doch met gespannen gemoed, zag ik mijn werk vorderen. Het aangelegde doek won bij iederen borstelstreek. Met volle tevredenheid ging mijn aandacht van het doek naar het landschap, steeds vergelijkend, steeds wegend en metend de samenstellende tinten van dat zoo eeuwigschoon morgend-zijn.

Vóor mij, rechts, kwam de Samber van tusschen eene rij hooge en oude huizen aangevloeid, grijs in matte atmospheer. Ginds, links

[p. 218]

over de Maas, weerspiegelden zich de huizen in het water, welke allen purper wazig getint voorkwamen. In de verte ontwaarde men, als in een droom, de grijze eeuwenoude brug van Jambes, met hare menigvuldige weerspiegelende bogen. En boven dit alles: en stroom en rivier en stad - als eene kolossale lichtgetinte massa, doch groenachtig, blauwpaars voorkomende op de lichtere lucht, - de bergen en rotsen van de vallei der Maas, welke in de verte wegstierven achter eene gordijn van licht grijsblauw, wemelend klammig weefsel. Iets als eene bleide verwachting hing in de lucht, onzeker, onbepaald; doch iets van veelbelovende en altijd blijvende glorie.

Zilverachtige niet te beschrijven tinten vervulden de atmospheer.

Het water iets donkerder, groenachtig, liep traag geruischloos, onstoorbaar voort. Hare geheime aantrekkingskracht deed als van uit den bodem, schimmige, sylphachtige beelden in den geest opkomen, droombeelden uit eene voor menschen-oogen schuchter verscholen wereld.

Diep in het gemoed, kwam opgestegen even geheimzinnig, als de voorbijtrekkende mistige lucht, een gevoel van heimwee, heimwee snakkend naar eene wereld, waar alles is eenheid in het geluk. Naar eene wereld zeker niet verre gelegen, maar waar de nog niet gansch beklommen berg tusschen lag van het menschelijke zwakke.

Met inspanning ging ik na hoe alles gedoken was in dat geïriseerde paarlemoerachtig licht.

Onvermoeibaar, trachtte ik de hoedanigheid weer te geven van ieder kenmerkend onderdeel, van iedere tint van het landschap.

Het oneindige en onvatbare der lichtwemelingen, der weerspiegelingen, het ijlzijn en toch stevig voorkomen der stof, was iets zoo onbepaalbaar en subtiel dat de stemming in hare volledigheid weer te geven mij voorkwam als niet mogelijk en het gevoel mijner onmacht deed aangroeien, naar mate mijn werk vorderde.

De grootsche eenvoud der natuur, hield mijne bewondering staande en zette mij aan in het werk.

Niets bestond meer dan de heerlijkheid van het oogenblik, mijn doek, mijn palet. Geluiden van sprekende personen, op eenen links achter mij aan de kaai vastliggenden sleeper, stoorde mij niet meer.

Het eenig teeken van menschelijk leven zichtbaar in het landschap, was het vredig, zeker en trage heen en weer varen van het overzetbootje dat regelmatig voorbijgevaren kwam met iedere maal nieuwe personen.

De tijd vlood onmerkbaar voorbij, en met ingespannen geest, werkte ik kalm voort. De diepe waardigheid van den morgenstond,

[p. 219]

vervulde mij meer en meer met een standvastig geloof in het geluk. Het gevoel van heimwee veranderde in overtuiging van den goeden gang der natuurwetten, werd zekerheid in het geloof der oneindigheid van hun doel. Ik begreep dat wanneer de waarheid eens het bewustzijn van den mensch geroerd had, zij dan ook een zalig onvergankelijk en oneindig spoor naliet in het gemoed.

Mijn gedachten gingen kalm, geleid door het werk, en aangezet door de uitstralingen der verrukte ziel.

Een vreemd geplons in het water trof mij opeens. Door het luid roepen van een paar jongens op den slijper, richtte ik mijn aandacht af en zag rechts voor mij in den stroom, gansch gekleed, nog met zijn pet op, een man die in het water bewoog. Mijn eerste gedachte sprak me van redding. Doch daar de jongens zich om den man niet schenen te ergeren, begreep ik aanstonds dat in plaats van een drenkeling het een bader was die iets verder, van een trap, in het water was gesprongen.

Ik begreep aan de goed bepaalde richting welke de zwemmer nam, dat zijn inzicht was aan den overkant aan wal te komen. Droevig deed me dit aan. Erg zelfkrenkend kwam me dit voor. Door het geroep der jongens kwam eene vrouw op het dek, welke aangedaan, den dwaas tegen den loop van den stroom zag worstelen. Van de kinderen vernam ze dat hij dronken was en zich iets verder in het water had laten vallen om over te zwemmen. Ze beweerden ook dat hij hiertoe de noodige kracht niet zou hebben. Doch evenals zij, begreep ik dat we dien man niet konden beletten zijnen dwazen wil te volgen. Was hij niet vrij? Men kon immers ook niet bewijzen dat hij in zijne poging niet zou lukken en het gewaagde van zijn plan kon hem ook niet meer getoond worden. Juist zooals niemand hem beletten kon den nacht door te brengen en zich door alcohol te bedwelmen in stinkende en eerlooze kroegen, zoo ook kon niemand hem beletten het water in te springen, den stroom over te zwemmen om den huiswaarts kerenden weg wat te verkorten. En of de man bewust of niet bewust was van het redelijke of onredelijke zijner daden, dat ging den menschen niet aan, als hij dat zóó wilde. Hier stonden wij tegenover een dier handelingen welke onverlet hunnen gang moeten gaan. Ons inzicht had geene zichtbare waarde. Het feit gebeurde. Het eenige wat nu te doen stond was te helpen wanneer onze hulp gevraagd zou worden. Was hij niet vrij.

Als stomme toeschouwers moesten wij dus laten gedijen en afwachten wat ging gebeuren.

Neerdrukkende gedachten maakten zich van ons meester. Die

[p. 220]

man ging bijna zeker eenen nietgewenschten noch gewilden dood te gemoet. Angstige gevoelens kwamen in ons op. Maar wie verzekerde ons dat hij den anderen oever niet bereiken zou. Was het niet even onredelijk zich te laten gaan daar er nog niets erg gebeurde.

Traag maar gestadig zwom de bedronken man voort. Naarmate hij dichter het midden der Maas bereikte werd ook de strooming heviger en was de strijd harder. Een eind vóor mij in het water gesprongen, had de stroom hem reeds zoover meegesleept dat ik verplicht was het hoofd te wenden om hem te zien. De boven het water uitstekende kop nog altijd bedekt met de klak, kwam me voor als eene donkere vlek, als een voorwerp dat te dobberen lag, ginder ver te midden op den diepen stroom.

Hier en daar in de verte, zag men eenige vroege voorbijgangers, benieuwd, met onrustige gebaren, blijven staan. Vrouwen op ver liggende schepen hoorde ik malkaar tegenroepen. Aan den overkant, juist tegenover mij, zag ik, een bader, niet bang voor de kille morgenlucht, zich wasschen en soms nieuwsgierig naar den dronken zwemmer opkijken.

Door het grootere getal toeschouwers wat gerustgesteld over den neteligen toestand van den dwaas, trachtte ik mij terug aan het werk te stellen en dien angstigen indruk te overmeesteren.

Ik kon niet meer in de gewenschte stemming komen. Onwillekeurig zag ik om. Mijne voorgevoelens kwelden mij. Hoe verre was hij? Mij scheen dat hij bijna niet meer vorderde. De groep nieuwsgierigen werd grooter. Mijn werk trok mij niet meer aan. Teleurgesteld door dien man in het water, kon ik mij niet meer hervatten. Er was iets gebroken tusschen het schoone van het oogenblik en mij. Het kleinere, het netelige van den toestand, waarin een schepsel zich bevond trok me meer aan. De onrust, het luide roepen en spreken van nieuwsgierigen drukte en woog op mijn gemoed. Niets meer was vredig, alleen de kalme natuur bleef onverschillig in het plechtig opkomen van den dag. Het kort te voren genoten geluk maakte mijn gevoel van vertwijfeling, van onzekerheid nog scherper. De koortsige verwachting der menschen vervulde de lucht en nijpende angst hield iedereen nu stom.

Ik zag den zwemmer bijna niet meer. Verder nog had de vloed hem medegenomen en zelfs scheen hij de Maas nog voor de helft niet over. Verwonderd begreep ik niet hoe een bedronken lichaam zoolang weerstand bieden kon, en aan de doordringende kilte van het water en aan de vermoeienis welke zijn uitgeput lichaan bevangen moest. Een zwart stipje was al wat ik nog zien kon.

[p. 221]

Diep medelijden, een droef gevoel voor den man ginds, te midden van den breeden waterloop, beving mij.

Erbarmelijk kwam het mij voor, hoe de mensch zich zelf vrijwillig, in stoffelijke en zedelijke vermindering stellen kan. Deerniswekkend was het, ginds, boven de diepte der wateren, eenzaam dien man te zien strijden tegen den dood; door den aard zijner daad zelf iedereens hulp verstootende.

Hoe ijdel en kinderachtig kwam het voor zich zoo aan niet beredeneerd willen over te geven. Hoe verminkend, vertoonde zich een onbezonnen leven, hier te midden dier grootsche en schoone natuur!

Ginds in de woelige stad kan zulk een leven zoo verminderend niet voorkomen. Het kan zelf een schijn van meerderheid hebben te midden van het gekunsteld maatschappelijk leven. Maar hier in het licht van het dagworden, wanneer alles spreekt van frisschheid en geluk in het herleven na de nachtelijke rust, hier te midden dier rotsen en bergen, en bij dien zoo statig voorkomenden waterloop met ginds in de verte de eeuwenoude brug die getuigt van bewust weten en willen, hier kwam dat ijdel doen van niet beredeneerd handelen zoo erbarmelijk voor, dat mijn diepste en innigste ikheid geroerd, nu nog eens luide sprak van het Eeuwige en onvergankelijke; van zelfbeheersching, van bewuste en glorieuze verrukking voor het oneindig diepe levende Mysterie.

Doch zie! Doch hoor! Een lamme terugvallende arm heeft zich boven het water gestoken. Een klagend hulpgeroep zonder kracht, treft ieders oor, beantwoord door 't hulpgeroep van de op de schepen staande vrouwen. Nog een roep en een droef gebaar van den drenkeling. Nog een en zie van alle kanten schieten bootjes door koortsige riemslagen vooruit, in het water.

Zoo er ooit stijgende spanning en medelijdende gevoelens waren, was het wel hier. De stonden waren gemeten. Op het oogenblik der redding zou de drenkeling misschien machteloos in de diepte verdwijnen. Kon men, al was het een oogenblik maar, het onwrikbare der werkende natuurkrachten staande houden om dien armen dwaas het leven te redden.

Roeiende armen joegen de sloepen vooruit, spieren en gemoed waren in spanning. De bader met zijn bootje was vooruit. Met krachtig en goed gemeten riemslagen, vloed af, gleed hij als door het water, zich omwendend, bij iederen slag om de richting te houden. Een droef en klagend hulpgeroep vuurde hem nog meer aan.

De bootjes naderden allen even vlug, allen naar een zelfde punt,

[p. 222]

goed gericht, zenuwachtig, wakker, om een uitgeput en zielloos wezen te redden, dat machteloos dom de vernietigende werking van het water ging ondergaan. Dat hij zinken zou op het oogenblik der redding was iedereens vermoeden.

Nog een riemslag, nog een, en zie, daar springt de roeier recht, de drenkeling verdwijnt achter het bootje. Zoekend en met vlugge bewegingen zag men den redder zich rekkend onvoorzichtig over het bijna omkantelend bootje buigen... Als een zak, lam en uitgeput, werd de dronkaard uit het water gesleurd en verdween op den bodem van het schuitje.

Gerust, doch diep geschokt volgden de toeschouwers het naar wal keerende bootje. Hier en daar, de eene na den andere, zag men de nieuwsgierigen hunnen weg voortzetten.

Een dunne stofregen begon te vallen.

Alles werd er nog mistiger en schimmiger door.

In de verte aan den overkant zag ik den zwijmelenden drenkeling huiswaarts trekken.

December 1912

R. de la Haye