Vlaamsche Arbeid. Jaargang 9

[p. 196]

Vlaamsche Arbeid

Kunstkroniek

Aphorismen over Kunst. - 1. God, beteekent de Oneindige Macht waarvan wij het wezen noch de substantie kennen; het hoogste begrip dat wij er kunnen van hebben zou terugvoeren tot den ritmus of eenheidsbeweging, tot eene visie van kracht subtiliteit en harmonij, een visie van zaligheid. Dit is dan ook het hoogtepunt der levende menschelijkste kunst, de hoogte van waar de kunstenaar het schepsel gadeslaat en meet, of tot dewelke hij het in zijn gevrocht verheft. Het woord zal ons tot dit hoogtepunt voeren.

2. Woord, dat is de bovennatuurlijke, de boven ons begrip liggende ‘Medeelende Drang’, de Heilige Geest die uitgaat van God en tusschen ons verwijlt onder den vorm van vleesch geworden Woord Jezus Christus. 't Woord, dat is de ‘voor ons Menschgeworden Goddelijke Liefde’. - En in ons ontsteekt Zij bovennatuurlijke wederliefde, waardoor wij als vergoddelijkt deelachtig worden van het Goddelijke, en treden kunnen in de Geestelijke wereld der visie van ritmus en zaligheid, waarvan hierboven gesproken werd. Dit zijn de door God gezalfde oorden der menschelijkste kunst.

3. Kunst bootst en drukt de werkelijkheid uit; ook het menschelijke schepsel drukt zij uit in zijn psychologisch, in zijn zinnelijk, verstandelijk en zedelijk bestaan. Bovendien ziet zij de werkelijkheid in verband, of wel nog badend als in eene lichtkrans van hemelsche eenheidsritmiek. Ofwel nog verheft zij de werkelijkheid en herschept ze in 't eeuwige Ware, Goede en Schoone dezer eenheidsritmiek. In beider gevallen overigens is de kustverwezenlijking van goddelijken aard. Immers de schoonste eigenschap der kunst is dat zij evenals de ziel, aanspraak maakt op de onsterfelijkheid.

4. Het Schoone is dus de werkelijkheid of het onvolmaakte en het leelijke, indien ge wilt, weergegeven in den lichtkrans, of ook nog in betrekking tot de eenheidsritmiek. Ofwel is het Schoone de volmaking van het onvolmaakte tot het ritmisch onvergankelijke zelf. - ‘Volmaaktheid van Evenwicht’ en ‘Waarheidsschittering’ zijn in beider gevallen verwezentlijkt.

[p. 197]

5. De kunst is het type der menschelijkste talen, voortgesproten uit het begrip van de werkelijkheid en het leven, ten einde, en d'eene door d'andere, de oneindige varianten van schoonheidsbeweging te bezingen.

6. De middelen der kunst liggen dus verborgen in de werkelijkheid, en in het leven zooals het zich aan de natuurlijke en bovennatuurlijke vermogens van den zielemensch openbaart. Dien ten gevolge zou men de kunstmiddelen kunnen rangschikken volgens hunne opeenvolgende lichtheid, in zeven soorten; (ten slotte toch zijn voor den kunstenaar de laatste ook begrepen in de eerst-te-noemen.) Elk dezer soorten vormt eene wereld op zich; te samen vormen zij als zeven schitterende zonnen van verschilligen glans, waardoor het kunstwerk heerlijkheid afwerpt. Wij zonden ongeveer de zeven kunstmiddelen als volgt kunnen rangschikken:

1^o	De schepselen, de natuur en de mensch in hunnen opbouw en hunne aanschouwelijkheid weergegeven.
2^o	De verstandelijke kennis van het objectieve en het moreele.
4^o	Het emotioneel of zinnelijk aandoeningsleven.
4^o	Het geestelijke of psychische leven met zijn hooger begrip van oorzaak en effekt.
5^o	Maat Waarde en Gewicht of Veelvuldigheid en de Verscheidenheid in de Eenheid.
6^o	De Visie van het leven doorheen het beeld.
7^o	De ritmus of de hoogere visie van kracht, sultiliteit en harmonij in de bewegingen der zaligheid en der verrukking.

7. Alles is in alles, en alles draagt in zich de mogelijkheid om de volmaaktheid, de eenheidsbewegingen uit te drukken. Bijzonder toch in het eeuwig aanschouwelijke van Gods natuur zooals het zich aan ons oog voordoet in vorm en licht, en stof en kleur, heeft de kunstenaar spoedig het geheim gevonden waardoor het in de weergave der dingen, gebracht kan worden tot zijne oorspronkelijke uitdrukking of eenheidsbeweging, tot eene ‘op zijn punt zetting’; in overeenkomst als het ware, met de afmetingen eener goddelijke géometrie. Alle afmetingen der verscheidenheid worden door de ware kunstmiddelen in verhouding tot de eenheidsafmetingen of ritmiek uitgedrukt.

De kunstenaar dus, bezit in hem den geestelijken weg langswaar hij zijne kunstmiddelen uit de natuur en het leven ontnomen, zal weten te verheffen, te vergeestelijken, tot openbaring van diepste en hoogste en verscheidenste taalaccenten, of taalritmiek van kracht subtiliteit en harmonij.

Doch de helft slechts van 't groote werk der kunst is hiermee bedoeld. De kunsttaal ontwikkelt zich terzelfdertijd als het leven of het bewustworden in den kunstenaar van het natuurlijker, waarder, hooger en dieper leven, natuurleven, zedelijk leven, geestelijk en bovennatuurlijk, religieus leven.

[p. 198]

8. De drang tot het in bezit treden der kunsttaal of eenheids en schoonheidstaal, maakt van zelf den geestelijken levensstrijd in ons wakker: De kunst is middel van opperste heiligmaking; zij ontwikkelt zich gelijkmatig met de stijging van ons dieper geestesleven in opvaart tot de Eenheid: Heiligheid en kunstenaarschap zetten zich wederzijds aan.

De zang der kunst gaat in hoogte en schoonheid gepaard, naar gelang de zuiverheid en de kracht onzer liefde, ijverigheid, ja heiligheid, vermits deze ons zooveel te diepere inzichten geeft op de schepping, waaruit wij onze kunstmiddelen putten.

9. Het leven maakt dus de tweede helft uit van 't kunstgewrocht, het leven of de ontvangenis. - Het eerste element der kunst, het beeld of het teeken, kan nogthans uit ons of uit de natuur, voor ons plotselijk oprijzen als eene volledige kunstontvangenis, wanneer het in zijne aanschouwelijkheid den stempel draagt van de levens-af de schoonheidsritmiek.

10. De ontvangenis en het teeken moeten klaar bepaald staan voor den kunstenaar. Zekerheid en kennis zijn de voorwaarden van het hoogere schilderstalent. Het is slechts door beschouwingen of bespiegelingen dat de kunstenaar de ware hoogten der kunst zal bereiken, want slechts door hen komen wij er toe, van het geheel tot het einddoel of God, de Eenheidsbeweging zelf.

11. In werkelijkheid versta ik door ontvangenis, de visie van het Universeel of God-menschelijk begrip van de wereld, in dewelke de kunstenaar zijne tweede ontvangenis, de visie van het beeld of het teeken, terugkaatst.

12. Hetgeen zooveel handigheid, zooveel kracht en macht geeft aan de oude schilders is de opperste ontwikkeling waartoe zij gekomen waren, ontvangenis en teeken te kunnen bijeenbrengen en te kunnen versmelten. Zij hadden de visie, d.i.t.z. dat voor hen teeken en uitdrukking zich raakten, en dat hunne kunst als de levensglinster is die uit die aanraking schiet. Zij hadden de totale kennis, en vandaar hunne macht en hunne zekerheid, en van daar ook hun stijl. Want hunne kennissen waren teruggebracht tot het geheele van het bestaan, zij waren synthetiek.

13. Indien de kunstenaar de volle kennis bezit, welke hij opdoet door werken en door eene ten minste evenbelangrijke meditatie en bespiegeling, wordt hij weleens gewaar dat de echte kennis de eindkennis of zijn scheppingsgedacht slechts door de verwezenlijking zelf van zijn werk wordt bereikt. Alsdan wordt het werken zelf, meditatie en bespiegeling.... opperste beschouwing die schept en verwezentlijkt hetgeen zij behandelt. De macht van de geestelijke bespiegeling vermenigvuldigt zich op bovennatuurlijke wijze op het oogenblik der verwezentlijking, welke overigens in geestesverrukking geschiedt.

[p. 199]

14. Op het oogenblik der verwezentlijking der op zijn punt zetting is het alsof het kunstwerk heelder golven van leven schiet; in werkelijkheid ontvangt het zijne volle geestelijkheid d.i.t.z. een bovennatuurlijkere adem wordt ingeblazen. Deze verwezentlijking van het leven in het kunstwerk is de zielevonk, de openbaring der ritmische afmetingen, gedurende dewelke de kunstenaar de klare verschijning heeft van het individueele afgeteekend op het mysterie.

15. De schilder moet al de elementen, al de deelen en onderdeelen van zijn kunstwerk in zijne visie onderhouden, en dit elk afzonderlijk en ook, vergeleken of in betrekking gesteld tot het geheel. Geen enkel deel mag hem ontsnappen. Zoowel de vorm als de geest van 't kunstwerk moet hij in hunne volheid weergeven. Zoo groot de verscheidenheid of het veelvuldige, ook weze, hij moet ze omvatten kunnen en ze beheerschen onder zijnen strengen en machtigen scheppingsadem. Slechts dan alleen zal hij zijne volle kracht doen gelden.

Op het oogenblik der visie is de kunstenaar om zoo te zeggen uit zijn eigen wezen geworpen om zich te versmelten met het ontwaarde beeld. En men mag zeggen dat deze scheiding en deze versmelting, de voorwaarden zijn van de verwezentlijking, want deze kan slechts resultaat zijn eener volledig uitgestorte persoonlijkheid.

16. Het karakteristieke van het kunstwerk is dat het om zoo te zeggen opgebouwen is door eene voortdurende en wederzijdsche teruggehoudenheid en kieschheid tusschen al de elementen der verscheidenheid welke het uitmaakt, welke dan eindelijk, uit hunnen eenheidszang, doen optreden en vooruitschieten, hunne meesteresse, de muse zelf, het wezen der schoonheid, de hemelsche ritmus, het leven en het mysterie.

En het kunstwerk stijgt immer opwaarts, gelijk een hemelsch-gevolg, gelijk een zefier.... neen gelijk een engelenkoor in dankzegging tot den allerhoogsten.

Carl Itschert

Kritisch Proza

Parabelen, George P.M. Roose-Jan de Schuyter, uitgave ‘'t Pardoent’ 1913. - Dit werkje - honderd bladzij groot - van de Heeren... - hierboven staat het reeds en 't is toch zoo lang om herhalen - heeft hier en daar spreuken over genomen uit Shakespeare, La Hore, Tagore en andere grootmeesters van hoogere ethiek en die gecommenteerd in een vorm die aan 't boek zijn titel

[p. 200]

geeft. 't Schijnt dat de auteurs - hun voorwoord is uitdrukkelijk - zeer gewichtig willen doen en innig hebben gemeend eene groote zending op te nemen. Zij komen - zeggen zij zeer dikwijls zelf - om menschen te verbeteren, spijts onverschilligheid etc. ‘There is something rotten in State’ roepen zij zelfs ievers met Hamlet uit en - gekker, veel gekker dán, als dat ontroerende dolle hoofd van Elsingfors - gaan zij aan wantoestanden met dubbelzinnige theoriën helpen. ‘There is...’ beurt op beurt is het de lauwheid der menschen, de waanvrijheid der individuen, de onware schoonheid der dichters die zij bevechten - neen, neen, Don Quichotte is nog niet dood - zij willen de feilen, al de feilen, de geheele krankheden van de menschelijke onvolmaaktheid te lijve... eeuwige Rosinante van de illusievolheid onzer jeugd!!! - en schrijven, en schrijven, vergetende schrijvers te zijn: woorden en beelden te vinden!-

Ach, Heeren lief, Tolstoï, Nietzsche, Maeterlinck - met inachtneming der perspectieven - die hebben u dat voorgedaan, zòo anders, al zoo lang. Voor u vatten zij de ziel en den geest aan van de menschen, zoo geweldig, zoo diep dat er iets van gekraakt heeft in onze samenleving. En wat heeft zelfs dát geholpen. Heeft Goethe niet gezeid: ‘Op 't ende is toch alles dát wat het moest zijn’ - zooveel helpt toch verbeteren niet. En dan... verbeteren, verbeteren!!! - ‘There is something... weet u wel zeer goed of zulks niet kan bij zekere schrijvers zijn?

C.B.