Vlaamsche Arbeid. Jaargang 9

[p. 134]

Joffrouw Suzanne Roemers^(*)
Historieel Spel uit de XVI^de eeuw
in vijf bedrijven

Het stuk speelt rond 1566 op het slot van Craeyen in de gebuurte van Antwerpen.

(*) Fragment uit een tooneelspel dat kortelings verschijnt.

Eerste bedrijf

Eerste Tooneel

(Op het slot van Craeyen in een torenkelder 's nachts. Een raam staat open op de slotgracht. Eene keers brandt in een kandelaar op de plavuizen; daarnaast een tobbeken en vodden.)
Joannis-Marceel

 

Joannis

 

Hoe zoop dees vloer zijn bloed, Marceel, als had hij dorst

 

en of 't iets lekkers waar'.. 't Werd links en rechts gemorst..

 

Straks zal de maan in de onderkant van 't venster rijzen;

 

nog blijft die donkre klad.. 't Is om er meê te grijzen;

 

mijn knieën raken op; mijn hand slijt door de vod

 

en nog, zie, krabrood is 't..

 

Marceel

 

Joannis, gij zijt zot,

 

't plavuis is waterklaar.. Schei uit; wat wil dat schrobben;

 

toe, smijt 't bloedwater gauw de gracht in uit de tobbe..

 

Alzoo.. En nu strijk flus die krook uw troesbroek uit;

 

schik uw pluimhoed. Zoo koomt ge deftig voor uw bruid,..

 

Joannis, ha! Joannis!

[p. 135]

 

Joannis

 

Och, vielen op mijn kleêren

 

geen sprinkelen, Marceel? Dat was me toch een smeeren!

 

Uw cortelas ging boterzoet in 't ermelijnen voêr

 

en zonk naar 't hart; dan stak ik hem op toer

 

en 't gleufje van 't rapier vong 't bloed in 't nedergutsen

 

dat 't als een lauwe stroom over mijn hand kwam klutsen.

 

Toen hinkte hij en stoop, zonder gehuil, noch schreeuw.

 

Nu 's vast Suzanne bruid en, 't bruidschap vóór, nog weêuw.

 

Marceel

 

Stt! toch, Joannis, stt.. is dat een luidop spreken!

 

Straks hoort men 't overkants de gracht, en, loos van streken

 

zijn hier de muurs.. Reeds rekt de torenschaûw

 

wijder de gracht op en de tijd slinkt gauw;

 

beslaap nu niet uw bed maar zet in suikren plooien

 

't gezicht en loop de Joffrouw toe; gij moet u spoeien

 

al is 't dat zij ontrust vóór 't droomvol ledikant

 

vergeefs heur Jacob wacht.. Zeg haar, hij is uit 't land

 

om haastlijk eene boodschap voor Regeerderen en Staten;

 

'dat, zoo 't hem dacht, hij lang, zeer lang heur zou verlaten,

 

en, eindlijk, - houdt u bleek en klachtig, vol getraan, -

 

zoo meldt allengskens dat hem 't kwalijk is vergaan;

 

op Sint Rombouts 't stinkroer van vuil rabouden

 

liet hem, ocherme, 't leven niet behouden..

 

Joannis

 

De Heer heb zijne ziel!.. Marceel, waar vindt ge 't uit?

 

Suzanne valt mij toe?

 

Marceel

 

Suzanne is uwe bruid.

 

Joannis

 

Maar als op 't onverzienst zij 't wreed geval ging rieken?

[p. 136]

 

Marceel

 

Och toe, gij droes, om wat zal zij heur hert verzieken?

 

Joannis

 

Dat bloed nog op 't plavuis en in de heldre gracht

 

zijn lijk?

 

Marceel

 

Wat reevelt gij, Joannis, onbedacht.

 

Dat water vliet bij dagraad straf ter Schelde

 

en voert hem af..

 

Joannis

 

Wat onzin mij toch kwelde!..

 

Ik loop, Marceel, ik loop.. Doe gij dees tobbe weg;

 

straks in den boomgaard nog, dat 'k u 't weervaren zeg.

(af)
(Wind steekt op)

Tweede Tooneel

 

Marceel

 

Ha! Ha! Ha! Ha! Ha! Ha! Joannis is de fluiter

 

om 't zoete vogelken; daarvan ben ik straks buiter..

 

Wel elementen 't gaat al zacht op mijne leus;

 

ha, ha, naar zaalge wind Joannis zet zijn neus

 

en staat hij nu op 't liefst Suzanne vóór te tranten

 

hij vrijt zich zelve niet al gaf hij Gentsche kanten..

 

Hé! 'k stel mij middernachts nu in het boomgaardgroen

 

en wacht den goeden snul met lachjes en fatsoen;

 

zal hij Suzanne voorts met ongeduurs begeeren,

 

ik zweer 't, zijn ledikant ziet hem niet wederkeeren!

(af)
(In de verte zingt eene vrouwestem bij klavecimbel)

[p. 137]

Derde Tooneel

(Uit den duisteren keldermuur een Dominicaner treedt omzichtig)

 

Vader Gijsbert

 

Mijn God, wat kwade maâr doorsloop dees zware muur!

 

Ay mij, kan het wel zijn of was 't hier spokensuur..

 

Och zie, de vloer geurt bloed en klaart van natte kladden..

 

Dat 's anders wat dan slijm van slek en kelderpadden..

 

Hier stortte een mensch zijn bloed.. Hier werd een mensch gekeeld!

 

Door wie? Voor wat? Waarom?.. Dees muur heeft meegespeeld

 

want nauw, als scheen het vér, kon ik uit 't reevlen, 't razen

 

onthouden 't boos gekal van twee gemeene dwazen,

 

het klassen van een nat en 't sloffen eener dweil,

 

ja, 't sloven van een lijf..

(Hij buigt zich uit 't kelderraam)

 

Bij God, die gracht is steil..

 

O! O! 'k zie in de schemerige grazen rekken

 

een aardig ding waarop de watermaan aan 't lekken..

 

't is vast 't vermoorde lijf.. Dominicus, sta bij!

 

Dat ik niet slibbre omneêr in mijn grofgreinen pij..

(Hij kruipt uitwaarts en is gauw terug al torschend een loom lichaam)

 

Een manslijf is 't!.. Is reeds, mijn God, de ziel ontdragen

 

een vroom gebed en 't Absolutio zal ik wagen.

(Hij bidt en kruisteekent hem)

 

Van 't bloed d'haarkrollen staan verwerzeld, dik en stijf..

 

Wat 's toch de reden van dat fantastijk bedrijf?

 

De steek zocht hem aan 't hart.. Hé! 'k zag zijn lijf aan 't trillen..

 

Als 't maar geen doodsbui is en voorbo van 't verkillen..

 

Neen! Neen! Hij kreunt en krocht.. Kom, Gijsbert, flus van hier

 

met hem, en, raakt hij recht dan lijdt het aan géen zier

 

of Antwerp's Schout zal ijlings rede weten

 

waarom in Joffrouws slot, bij nacht en ongekreten,

 

geboeft zich hier verstak en eenen man versloeg..

(Door den muur, met het lichaam, af)

Einde van Eerste Bedrijf.

[p. 138]

Tweede bedrijf

Eerste Tooneel

(Eene binnenkamer op het slot van Craeyen; Joffrouw Suzanne Roemers in gedachten het clavecimbel aangezeten; eene oude Dweene naait aan 't venster.)

 

Joffrouw Suzanne

 

Zeg, Anna, is 't al laat?

 

Anna

 

Och, Joffrouw, laat en vroeg.

 

Reeds schuilt de maan en smoort in 't bosch zijn veege kruinen.

 

't Zal waaien dezen nacht want 't stof stuift in de tuinen;

 

daar zwelt een bui..

 

Joffrouw Suzanne

(zij staat op en nadert hét venster)

 

Was gauw mijn Jacob hier,

 

Anna, ik had geen vrees, maar zie, ik haal geen zwier

 

in 't lied dat ik wou zingen; iets komt leefdig klagen

 

bij mij en 't zijn geruste en ongeruste vlagen..

 

Anna

 

Mijn Joffrouw, ei, wat kal! Dat 's d'honger van uw min.

 

Joffrouw Suzanne

 

't Is waar dat liefde kreunt als zij niet krijgt heur zin,

 

maar, God, 't is anders wat; een zeg kan hier niet passen

 

en steeds blijft de ongerustheid mijn vreemd hart opwassen..

 

Toe, Anna, geef 't samaar; ik zin op oud brocaat

 

dat altijd lief op zijde en bruine panne staat.

 

Hoe vindt gij dezen kant? Festoenen zou 'k borduren;

 

mij dunkt hun bloem en fruit vermildert deze vuren...

[p. 139]

(een rukwind aan het venster)

 

Och, Anna, wat 'n weêr! Daar snorren langs de maan

 

reeds buien gauw en wild of zij uit boeten gaan..

 

Mijn Jacob..

 

Anna

 

Wél, Joffrouw, hem zal 't geen angstjes kosten.

 

Hij snoept aan zoo een wind; dat stormen maar begosten

 

hij waar er beter thuis; 't getapisseerd salet

 

is hem eer pijn..

 

Joffrouw Suzanne

 

Zelfs dan wanneer een Joffrouw 't bed

 

vergeet om zijnen kus?

 

Anna

 

Ja, trouwigheid doet haasten,

 

maar, Joffrouw, ongeweert is 't niet dat hem verbaast, en,

 

dat een dulle wind de slip zijns mantels krult

 

't waar onzin voor een man bleef 't lijf hem niet omhuld.

 

Joffrouw Suzanne

 

Och, snapster voor uw vaak!

 

Anna

 

Omzonst is 't pijn te kroppen

 

nu Mijn Heer Jacob vast straks aan de deur gaat kloppen.

 

Joffrouw Suzanne

 

'k Wou dat ge waarheid zint.., och, Anna, Anna, toch..

 

Dees nacht had ik een droom.. Hij doet me killen, och..

 

De maan had ijlings in 't bosschaadje zich verslapen

 

als daar mijn deur zoetzacht op eene kier gaat gapen

 

en kreupel een gestalt voor 't ledikant rondwaart.

 

Een bloed drupte op 't wambuis en bolde in zijn baard

[p. 140]

 

wijl de oogen heet van min en flauw van bloed en tranen

 

mij teederlijk verzochten.. God, och God, nog wanen

 

dit was bedrog.. Hij was 't, mijn Jacob, hij, die zwaar

 

van bloed er stond...

(zij schreit)

 

Anna

 

Mijn eedle Joffrouw wat misbaar

 

om eenen kreuplen droom! Ei, toe, gaf ooit een Roemer

 

beslag om eenen droom?

 

Joffrouw Suzanne

(heftig)

 

Die droom is mijn verdoemer;

(zacht)

 

Och, Anna, geef mij peis.

 

Anna

 

Uw Jacob gaf hem al,

 

Mijn Joffrouw, gisteren nog zijn kus was feestgeschal.

 

Joffrouw Suzanne

 

Hoe vochtig bleef die kus; 't was bloed heel rood aan 't branden..

 

Anna

 

Neen, Joffrouw, 't was een kus vol wonderbare panden!

 

Joffrouw Suzanne

 

'k Zing hem een vriendlijk lied.. Dat 's vreedzaam als de maan

 

duikt onder 't zwaar geboomt en wilt naar ondergaan..

(Zij nadert het clavecimbel en zingt, hare oogen in het maanlicht gekeerd)

 

o Maantje die mijn nachten

 

met zilver hebt verguld

 

zie nader op mijn klachten,

 

ay, heb geduld..

[p. 141]

 

Schuilt gij uw blanke kaken

 

in 't lommer van mijn bosch,

 

Toe, blijf de lucht doorwaken

 

met bleeken blos;

 

 

 

Schouw leefdig door de kruinen

 

waar toch langs hei en veen,

 

mijn Jacob, door Gods duinen

 

ging naar mij heen..

(zij staat op en gaat droomerig terug naar het venster)

 

Zoo, Anna, ben 'k getroost!.. Moog God, door bosch en heide

 

langs heldren wegel, hem mijn armen binnenleiden..

 

Geef nog eens dien samaar..

(Een vertwijfeld geklop op de deur)

 

Eene stem

 

Hé, hé, mijn Joffrouw, op!

 

Joffrouw Suzanne

 

Ha! Jacob, Jacob is 't!

 

Anna

 

Dat hoor ik aan zijn klop..

(De dweene Anna loopt de deur te openen; Jonkheer Joannis treedt onzeker en als benauwd binnen.)

Tweede Tooneel

Joffrouw Suzanne, Dweene Anna, Jonkheer Joannis

 

Joffrouw Suzanne

(ontzet)

 

Joannis! Gij! Wat is 't?

 

Jonkheer Joannis

 

Mijn welgeboorne vrouwe,

 

ontstel u niet; goedaardig is de mare en zonder grouwen.

[p. 142]

 

Joffrouw Suzanne

 

Ach, haast uw luie tong! Is 't van mijn Jacob, zeg?

 

Joannis

 

Hij zond mij straks, Joffrouw, naar 't slot van Craeyen weg.

 

Joffrouw Suzanne

 

Mijn Jezus liefsten dank! Zoo staat hij nog in 't leven!

 

Joannis

 

Hij liet U haastelijk een felle tijding geven..

 

Nog stond hij beugelreê aan 't peerd, gauw opgetoomd,

 

wanneer ik van hem ging door 's Wolvenbosch geboomt..

 

Joffrouw Suzanne

 

Och, haast u! Kwaad of goed?

 

Joannes

 

Ik schroom mij hier te haasten,

 

want kwaad is 't niet.. noch goed.. Hij trok van nacht naar Naesten

 

bij Parma's order om dat Geuzen regiment

 

uiteen te strijden.. Och, 't moog goed gaan op het end.

 

Joffrouw Suzanne

 

Wat! Gaat het Jacob slecht?

 

Joannis

 

Dat zei ik niet, Joffrouwe..

 

Joffrouw Suzanne

 

Gij gaaft mij daar op 't laatst zoo luttel een vertrouwen..

 

Gij zijt ontsteld,.. Joannis, ach toe, spreek, spreek, spreek..

 

Gij zwijgt een kwade maâr.. uw lippen zijn van streek..

[p. 143]

 

Joannis

 

Joffrouwe, blijf getroost!

 

Joffrouw Suzanne

 

God, is 't een droef weervaren

 

dat troost hier noodig zij?.. Joannis, zeg uw mare..

 

Joannis

(met onzekere en laffe stem)

 

Joffrouwe, laat mij toe dat 't hart een asem haal..

 

Gij kermt en 'k heb geen keel voor 't deerlijke verhaal.

 

Wat toch er tranen uwe oogen dik bespringen

 

gij moet ze kroppen en uw hertzeer koud bedwingen..

 

Joffrouw Suzanne

 

Och, Anna,..

 

Anna

 

Blijf u sterk, Joffrouwe, zonder schroom..

 

Joannis

 

Wij reden midnachts uit langs Scaldis duistren stroom..

 

Blauwgarendijk omtrent Sint Philips bijgelegen

 

Heer Jacobs vendel reed Treslong's rabauden tegen,

 

als daar op Sint Marie een tar-ton krulde in vlam

 

dat bloedschijn op de baren en de speren kwam..

 

De maan zat laag, verkropen in verlichte buien

 

en nauw kwam zij eens gloren op 's dijks vochte kruien,

 

wanneer opeens 't gestruik der elzen, zwart geboscht

 

den dijk van langs, aan 't klaatren ging.. Een stinkroer werd gelost;

 

dan nog een, en een ander.. 't Spouwde vier en walmen

 

de dijkschuinte uit.. Tot Eeckren ging 't weergalmen..

 

Jacob, mijn Heer, was koel en, 't paard op, zat hij groot.

 

Zijn hakebusschers krakten roers af naar de sloot

 

wijl de andre soudeniers in 's dijks bosschaadje renden

 

dat straks door 't Polderland wegwervelden de benden..

 

Ei laas! Ach, Joffrouw, laas! Hier raakt mijn mond te kort.

 

Nog werd een scheut gepuft.. Mijn Heer zag 'k neer gestort..

[p. 144]

 

Joffrouw Suzanne

 

Och, Hemel, wat geval!.. Och.. God...

 

Anna

 

Wat groot verdrieten!

 

Joffrouw Suzanne

 

Zeg, zeg, Joannis, zeg.. Och, laat mij niet verschieten!

 

Verzeerde Jacob zich?..

 

Joannis

(Hij verbergt zijn hoofd achter de handen)

 

Laas, Joffrouw, gave 't God!

 

Nog zei hij u vaarwel en.. stierf.. korts na het schot.

 

Joffrouw Suzanne

 

Ach, arme, arme, mij... Wel, hemel, hel en starren,

 

mijn Jacob, hij is dood?.. Hij, dood? O, o, wat marren!...

 

Toe, Jacob, zeg het mij.. Gij leeft, niet waar, gij leeft?

 

Maar spreek dan toch, maar spreek... Ooooo, Anna, hoe gij beeft...

 

Wat is die kamer groot!.. De maan gaat binnenduiken..

 

Toe, sluit het venster toe; sluit 't venster en de luiken..

 

Wat duistre man staat ginds?... Een bloed druipt in zijn haar..

 

Och, Anna, doe hem weg.. 't Is Jacobs moordenaar;

 

zijn vingren lekken bloed,.. zijn bloed..

 

God, 'k sta aan 't razen..

 

Joannis, laat me alleen,.. God helpt mij uit 't verdwazen.

(Zij valt krachtloos op eene bidbank voor een Kruis, het hoofd beweegloos in 't bidkussen geprangd.)

Einde Tweede Bedrijf.

Karel van den Oever