Vlaamsche Arbeid. Jaargang 8

[p. 447]

Op Reis

Jongens, nu naar Londen!

Goed, maar dat was eer gezeid dan gedaan. Wel stond er een trein vlak voor hun neus zoohaast ze den steiger af- en de zeepoort doorkwamen, maar hoe ze met hun drieën ook den trein langs liepen, van den kop naar den staart en van den staart naar den kop, verwonderd nagekeken en vragend nageroepen door chef en kondukteurs die haast hadden met 't vertrek, ze vonden geen passenden wagen want ze konden geen wagen ontdekken met een III op. Eindelijk kreeg een kondukteur ze te pakken en vroeg hun wat ze zochten.

- 3^e klasse, zei Jakob.

- Is er niet, zei de kondukteur, maar tegen bijbetaling kunt ge mee.

- Wat vertelt hij? vroeg Isaak.

- Als we 7 of 8 frank bijbetalen mogen we op kussens naar Londen.

- Loop naar den weerlicht, vloekte Isaak, laat de rijke menschen maar vooroprijden, wij hebben tijd.

De portieren gingen dicht, de trein floot en ons driemanschap keek hem na.

- Wat gemeene afzetters! zei Bram, ze spekuleeren op onze zee... vermoeienis om ons erin te laten loopen, maar 't zal hun tegenvallen. Maar met dat al, wannéer kunnen we nu van hier weg? Jakob!...

Jacob zag al uit naar een statiebediende, maar eer hij d'r een in 't vizier kreeg werd hij aangeklampt door een minzamen heer die hen dadelijk en volledig terecht wees.

- U hebt een trein te 4.45 u., heeren, een bommeltrein, maar die vertrekt niet van hier, die vertrekt uit een ander station. Ik ga

[p. 448]

juist dien kant uit, als u 't permitteert, zal ik u den weg wijzen. Komt maar mee.

Ze konnen niet misdoen met te volgen en al gaande gaf meneer ongevraagd bescheid over vele dingen, eerst in 't engelsch en dan in 't duitsch, maar omdat hem dacht dat een paar heeren van zijn geleide hem en malkander met onbegrijpende gezichten aangaapten, beproefde hij het in 't fransch en toen klaarden de gezichten op en Bram begon een belangstellend vraaggesprek tot groote ergernis van Jakob die hem, omdat hij na zijn ondervinding te gemakkelijk lont gerook, een welsprekenden elleboogstomp in de zijde gaf.

- Haal hem niet aan, Bram, vezelde hij in 't vlaamsch, die kerel is op centen uit.

En waarachtig, zoohaast ze aan 't station kwamen waar ze wezen moesten, betoogde de meneer dat hij met zijn vrouw en kinderen niet leven kon van rozengeur en maneschijn, waarop Jakob korte metten makend, hem een frank in de handen stopte, waarop de meneer meesmuilend klaagde: ‘Máár zooveel van drie heeren!’ waarop Isaak zich kwaad maakte en zei: ‘Ik heb nooit zooveel verdiend met een wandeling van drie minuten’ en met wijde schreden op de stationsdeur toeging.

In de wachtkamer toetste Jacob zijn engelsch aan 't begrip van de buffetmiss en klaarblijkelijk met goed gevolg, want de kopjes thee, die hij bestelde, verschenen verkwikkelijk warm voor hen op tafel en de inlichtingen omtrent den trein, door den wegwijzer verstrekt, werden hem reeds na de eerste vraag bevestigd. Althans, hij nam het antwoord voor een bevestiging aan, want de miss scheen hém beter te verstaan, dan hij haar - maar, om zijn eer op te houden, wachtte hij zich wèl zijn twijfel aan zijn makkers te verraden.

- We kunnen niet mis, dacht hij, de eerste trein die voor komt staan, zal wel een trein voor Londen wezen, Dover is immers 't einde van Engeland.

En zoo was het ook: te zijner tijd kwam de bommel voor en reed met hen het land in.

Ze hadden plaats genoeg, een coupé voor hen alleen, en nadat ze al de berichten en opschriften ontcijferd hadden die aan de wanden te lezen waren zetten ze zich zoo gemakkelijk mogelijk. Maar Jakob rilde van kou, hij was nog eenigszins nat van de zee. Maar hij was ook wijsgeer en wist dus dat redeneeren verwarmt. Daarom nam hij het woord en sprak:

- Heeren, ge gaat nu naar Londen om kunst te studeeren, maar hebt ge met u zelven al uitgemaakt wat kunst eigenlijk is?

[p. 449]

Zonder klare beginselen, zonder een helder inzicht in 't diepste wezen van de kunst belandt ge nergens. Dan kunt ge net zoo goed aan den noodrem trekken, den trein doen stoppen en terugkuieren naar Dover om met de eerste boot terug te varen naar huis.

- Allemaal larie, vermeende Bram, ik kan wel een goed schilderij maken zonder een goed schilderij te kunnen bepalen. 't Zit hem alles in 't gevoel en 't gevoel wordt u aangeboren.

Jakob grommelde iets van ‘parels voor de varkens’ en ging voor 't raampje zitten kijken naar de voorbij ijlende heuvelen en dalen, huizen en hovingen, maar Isaak riep hem terug:

- Spreek op, Jaak, laat uw licht schijnen in onze duisternis.

- Kunst, betoogde Jakob, is levensopenbaring.

- Met uw verlof, zei Isaak, kunst is schoonheidsopenbaring.

- Goed, maar wat is schoonheid?

- Wat bij waarneming behaagt.

- Zoo zegt Sint Thomas, maar ik zeg duidelijker: schoonheid is leven, en schoonheid scheppen is leven scheppen, en leven scheppen is, per slot van rekening, zichzelf openbaren, uiting geven aan zijn persoonlijkheid; want een kunstenaar heeft geen ander leven te geven dan zijn eigen persoonlijk leven, al wat er roert en beweegt in zijn ziel, in zijn geest, zijn hart, zijn wil, zijn geweten, zijn gevoel, zijn verbeelding, en 't zij hij het rechtstreeks uit zooals in de lyriek, of onrechtstreeks doordien hij andere menschen, dieren of dingen bezielt, steeds is het alleen zijn innig, oereigen leven dat hij uitstort. Alles Vergängliche ist ein Gleichnis. En of Potgieter nu zegt: ‘Onsterflijk maakt de oorspronklijkheid’, of Kloos spreekt van ‘allerindividuëelste emotie’ of Van Deyssel ‘houdt van het proza, dat als een man op hem toekomt’ ze bedoelen met verschillende woorden hetzelfde: kunst scheppen is zijn eigen leven op bekwame wijze overstorten in anderen. De stof waaraan het eigen leven waarneembaar gemaakt wordt, is geen hoofdzaak, is niet het wezenlijke; het zoogenaamd leelijke: een hoop steengruis, een mestvaalt, een pad wordt schoon als het drager wordt van menschelijk zieleleven. Maar des te meer komt er aan op het gehalte van het geuite zieleleven zelf, op den aard en de waarde van de zich openbarende persoonlijkheid. Een kleine persoonlijkheid schept geen groote kunst en een goddelooze, zedelooze persoonlijkheid schept goddelooze, zedelooze kunst, hoewel toch kunst. Hoe volmaakter persoonlijkheid, hoe grooter kunst - wel te verstaan, indien de uiting ook volmaakt is, dat is, volmaakt opneembaar door den bestemmeling. Jezus, het Vleeschgeworden Woord, is 't grootste kunstgewrocht dat

[p. 450]

bestaat, want het is de volmaaktste uiting van de volmaaktste persoonlijkheid. Het Woord bestond van in der eeuwigheid, volmaakte uiting van den eeuwigen Spreker, maar was alleen genietbaar voor den Spreker zelf: de Geest is die genieting in persoon. Om opneembaar, bereikbaar, genietbaar te worden voor de menschen moest het Woord menschengedaante aannemen. Christus, hoogste meesterstuk, is de hoogste persoonlijkheid, en hoe meer een kunstenaaar zijn eigen persoonlijkheid op die van Christus doet gelijken, hoe meer kans hij krijgt om een groot kunstenaar te worden. Want, weet wel, een persoonlijkheid is opvoedbaar, al is ze in aanleg aangeboren. Het Woord is neergedaald tot en voor het gánsche menschdom, maar het werd vleesch uit een joodsche vrouw, in het joodsche land, handelde en wandelde naar joodschen trant en manieren.

- Jakob! Jakob! waar wilt ge heen? Mijn hoofd duizelt als bij 't Sint Jans Evangelie...

- Wel, ik wilde betoogen, dat een kunstenaar, ook al wil hij wereldkunstenaar worden, 't best doet met, naar 't voorbeeld van den Oppersten Schepper, zijn zieleleven te openbaren in de taal, de menschen en de natuur van het land dat hem naar geboorte en opvoeding het naaste is, zijn vaderland.

- Dus: wees Vlaamsch om Europeesch, en Christen om groot te zijn.

- Ja, zei Jakob, en daarbij ken uwen stiel en beheersch uw alam.

- O zoo, zei Bram, ik dacht al dat dát niet noodig was. Maar zeg, Jakob, uwe kunstbespiegeling zult ge mij moeten op een briefje schrijven, anders kan ik ze niet onthouden, hoor.

- Dat hoeft niet, Bram, ge zijt onbewust op den goeden weg... Maar, als ik me niet bedrieg, zijn we hier al in 't voorgeborgte van Londen. Mannen, maakt u klaar, we moeten straks uitstappen.

De mannen maakten zich klaar, maar met het uitstappen moesten ze nog een heele poos wachten. Wel reed de trein immer voort tusschen al maar huizen, huizen, huizen, wel stopte hij nu en dan en Bram en Isaak vroegen ieder keer: Jakob is 't hier? Nee, zei Jaak, als ge hoort roepen, of ievers leest: Charing Cross Station, daar is 't. Evenwel, ten lange laatste, stopte de trein en dat wel voorgoed, want de portieren werden opengegooid en 't was: alleman uitstappen, maar 't gebeurde niet in Charing Cross, 't gebeurde in Victoria Station.

- Dat is me nu een grap, zei Jakob, wat nu gedaan? Van hier uit weet ik den weg niet, en 't is avond en 't begint te regenen.

- We nemen een taxi, zei Isaak, wien 't geld in zijn bil beet.

[p. 451]

- Spreek eens een politieagent aan, raadde Bram, die een vage herinnering had van een krantartikel over de alwetendheid en gedienstigheid der Londensche politie.

Maar plots ontdekte Jaak in den wirwar van rijtuigen op 't stationsplein een omnibus waarop Russel square stond.

- Mannen, daar zie, Russel square, dat is in de buurt van onzen square, gauw, d'r op.

Hij holde voor en een minuut later zaten ze alle drie binnenin de kast en sjokten straat in straat uit. 't Was onmogelijk iets van de straat te zien en den weg te volgen: de ruiten waren nat en bedompt; zoo dikwijls de bus stopte spitste Jakob bei zijn ooren naar wat de kondukteur de passagiers toeriep; maar telkens, ontelbare malen, was 't hebreeuwsch voor hem, en hij begon al te vreezen dat ze er nooit zouden komen of reeds hun doel voorbij waren, maar eindelijk was 't wel: Russel square, klaar en duidelijk. Er viel een pak van zijn hart. Ze sprongen uit, de omnibus reed verder, en daar stonden ze op een groot asfalten plein.

- Langs waar is 't nu? vroegen Bram en Isaak tegelijk.

- Langs hier, denk ik, zei Jaak na eenig aarzelen, volgens 't plan is 't maar een minuut ver.

En ze gingen moedig het plein over en een straat in. Maar aan 't eind van de straat kwamen ze niet op een plein maar aan een kruispunt. Jaak raakte uit zijn lood maar zei niks. - We moeten alleszins links, redeneerde hij met het plan in zijn hoofd, en hij sloeg links in. Maar na een kwartier loopens, werd het zijn kameraden te bar.

- Die minuut duurt lang, Jaak. Is dat een Londensche minuut?

- We zijn uit den koers, bekende Jaak, stilstaand, we moeten den weg zien te vragen.

Den eersten meneer den besten hielden ze tegen. De meneer bedacht zich een oogenblik, wees met den arm een straat aan en gaf een overvloed van aanduidingen waarin het kletterhagelde van right's, left's en straight down's, en waarvan ze alleen begrepen dat ze moesten gaan in de richting van meneers arm. Dat deden ze dan ook en als ze dat een wijl gedaan hadden, spraken ze een werkman aan die hen een endje liet meeloopen en dan voor zijn aanwijzingen met genoegen een fooi aanvaardde; daarna zwierven ze nog een poos en toen gaven ze zich over aan de leiding van een straatjongen, die ze op den duur voor de deur van 't onvindbaar boarding-hause bracht en zich den koning te rijk achtte met de paar pence die hij kreeg voor zijn loon.

[p. 452]

Aldus na een half uur dolens en voor den prijs van een shilling bereikten ze van uit de Russel square hun tijdelijk tehuis op den Torrington square. 't Hing in hun beenen. Ook, nadat ze geavondmaald hadden, zochten ze hun respektieve bedden op, om eerst na een verkwikkelijken slaap, kennis te maken met het huis en de stad.

J. De Cock