Vlaamsche Arbeid. Jaargang 8

[p. 401]

Sint Antonius en de Varkens

't Begon bij boer Dries. Op een morgen, midden in den winter, begon zijn schoon, rond, dik, vet, rozig varken, dat nog geen dag den kost had geweigerd, altoos zijn trog gulzig had leeggeslobberd, dat zonder kikken of mikken groeide als een wolk tot vreugde en trots van den boer, op een kouden, vinnigen vriesmorgen, heel vroeg nog: de zon hief juist haar gloedrooden bollen schedel boven de kale, schrale, bibberende wereld, viel het varken ijselijk aan 't huilen en schreeuwen, dat het sneed door merg en been. Zijn bloed stollend van gepaktheid, sprong boer Dries overeind achter 't haardvuur, waar hij zijn schenen zat te warmen, liet in plotse alvergetenheid zijn steenen pijp stuk vallen op den tegelen vloer en riep:

- ‘Wat is dat? Wordt 't varken vermoord?’

Maar hij wachtte 't antwoord van zijn stomgeschrokken vrouw niet af, hij liep klompklabetterend de keuken uit en de werf op. Hij ontgrendelde bevend het zwijnskot, tuurde naar binnen, maar zag geen steek voor zijn oogen:

- ‘Breng de lantaarn!’ beval hij den knecht, die hem achterop kwam, en, daar deze hem verbouwereerd aangaapte: ‘spoed u!’ snauwde hij er buiten adem bij.

Want het zwijn, het zorgvol gekweekte, kostelijke zwijn, lag erbarmelijk te kreunen en ge hoordet zijn pooten krampachtig stampen en krabben in 't stroo.

Eindelijk kwam de bollantaarn en zond haar fletsen schijn in 't nauwe, lage, stikdonker kot.

Daar lag 't arme dier met zijn snuit in den mest verwroet op d' eene zij klagelijk te stenen en vreeselijk te jaagbalgen. De boer stond er treurig op te kijken. Wat was er aan te doen? Wat scheelde er? Zoo 'n stom beest kan zijn leed niet vertellen. Hij beproefde om het wat te laven, eerst met koud water, dan met warm, maar het lustte noch 't een noch 't ander; hij poogde het op zijn pooten te zetten, rechtop, maar het tuimelde als een logge zak weer omver; hij haalde

[p. 402]

er buren bij, maar die trokken de schouders op, waren niet wijzer dan de boer zelf... Het varken lag daar en kon niet geholpen worden. Het bleef liggen op de plek waar het gevallen was bij den plotsen, geweldigen aanval der wreede onbekende ziekte, het werd van lieverlede stiller, het gejaagbalg werd matter en korter - even na den noen rekte het zich uit in een laatste stuip, rochelde, gaf den geest.

Zoo was 't begin, doch daarmede was 't niet uit. In den nacht die volgde werden drie buren uit hun slaap geschrikt door den noodkreet in hùn stallen. Ze ijlden ter hulp: ook hùn varkens lagen te krimpen en te wringen van de pijn, neergeveld door dezelfde heimelijke, ongenadig-moordende plaag. Wat ze ook deden, baden en jammerden, er was geen zalf of plaaster die hielp: hun beesten stierven, evenals dat van boer Dries.

En nog was 't daarmee niet uit. Wat het kwaad liep voort als een wind die blaast en snuistert in alle hoeken en gaten, als een woedende vlam die alles vernielt en geen halmpjen overslaat, als een booze geest, dien niets weerhoudt noch weert, die onzichtbaar-almachtig dringt door muren en wanden. Van hoeve tot hoeve vloog de besmetting. Géén die ontglipte aan 't noodlot. Overal waar een varken was, kwam de ontzettende ziekte, besprong onverhoeds het argeloos dier, smakte het neer, martelde het, doodde het. De boeren krabden in 't haar, sloegen de handen ineen, zuchtten en schreiden van klare wanhoop.

- ‘God barmhartig! wat moet er van ons geworden? als nog maar alleen de groote varkens stierven, die toch rijp zijn voor 't slachtmes, maar 't verrekt allemaal, oud en jong, tot de arme kleine biggetjes toe die nog zuigen aan de tepels. Wie helpt ons uit den nood?’

Toen luidde de herder van Mollebroek de klok en riep zijn geteisterde parochianen samen naar de kerk. Hij beklom den kansel, die vrome grijze man, en sprak:

- ‘Lieve Cristenen, wanhoopt niet, wanhoop is zonde, maar vertrouwt en luistert naar wat ik u zeg. Ik zeg u dat de redding nabij is. Te Musscheveld berust de relikwie van Sint Antonius, den heiligen kluizenaar uit de woestijn, die door den duivel, onder de gedaante van een varken, schromelijk bekoord en beproefd werd, maar hij bad, weerstond en overwon. Overmorgen valt zijn jaarlijksche feestdag. Doet boete, biecht en gaat te Onzen Heere, dan trekken we samen in plechtigen stoet naar Musscheveld, zingen er de hoogmis, verkondigen er den lof van den Heilige. Doet dat en ik

[p. 403]

verzeker u: Sint Antoon keert de helsche plaag die uw stallen verwoest.’

- ‘Ja, dat zullen we doen’, zeiden de boeren, ‘Sint Antonius zal ons helpen.’

En ze belegerden den biechtstoel van hun herder, beleden rouwmoedig hun zonden en gingen te Onzen Heere. En als de feestdag rees in 't Oosten, stapten ze stoetsgewijs, biddend, Mollebroek uit met het kruis voorop, en ook de koster ging mee en de misdienders en de zangers der kerk. En toen ze te Musscheveld kwamen, offerden ze een kaars als een mast voor het beeld van den Heilige, kusten vroom het heilig gebeente en gingen driemaal, biddend, met de pet tusschen de vingeren, rond het heiligdom; en hun herder zong de hoogmis en preekte van Antonius' macht en goedheid, en hun koster speelde 't orgel terwijl hun zangers zongen en de misdienders de kerk volzwaaiden met wolken wierooks. 't Was waarlijk schoon en stichtelijk: de lieden van Musscheveld waren ontroerd en boden de pelgrims spijs en drank, maar de pelgrims weigerden en zegden: Nu niet, een andermaal! We vasten tot we thuis komen.

En ziet, hun bedevaart werd gezegend: van dien dag af hield de ziekte op, en de varkens, de oude en de nieuwe, groeiden en gedijden als nooit te voren. Uit dankbaarheid beloofden ze plechtig hun bedetocht ten eeuwigen dagen elk jaar te hernieuwen, en die belofte hielden ze.

Ze hielden die belofte zoolang ze leefden en ook hun zonen hielden ze, maar met hun kleinzonen liep het spaak. Die hadden de ramp niet bijgewoond, kenden ze alleen nog uit vage verhalen die malkander tegenspraken en waarover ze ongeloovig het hoofd schudden. Oudemenschenpraat! spotten ze. Sprookjes om kinderen in slaap te lullen! Wie heeft het gezien?

Zóó vermetel werden ze op den duur, dat ze de heele geschiedenis voor leugen scholden en de bedevaart dan ook maar afschaften.

Maar dat bekwam hun slecht. Want Sint Antoon is geen heilige, die zich voor den gek laat houden. Almeteens kwam de plaag terug en waarde door de stallen lijk een alverdelgend oordeel. 't Was een geschreeuw en gekrijsch of de wereld verging: de doodskreten der dieren en 't gejammer der boeren weergalmden van hoeve tot hoeve. Ze gisten niet lang naar de oorzaak van 't onheil.

- ‘'t Is een straffe des hemels!’ klaagden ze ootmoedig en klopten op hun schuldige borsten. ‘Sint Antonius, vergeef het ons, 't zal nooit weer gebeuren. Van nu af tot het einde der eeuwen

[p. 404]

doen we ieder jaar de bedevaart, we beloven het plechtig voor ons, onze kinderen en kindskinderen tot in 't verste nageslacht, zoolang er een Mollebroek bestaat.’

De heilige liet zich vermurwen - hij weet wel dat men zevenmaal zeventig keer vergeven moet - maar 't leek toch of hij de oprechtheid der belofte op de proef wilde stellen. Immers, drie dagen voor zijn feest begon het te sneeuwen zooals het sedert menschengeheugenis niet meer gesneeuwd had. Dag en nacht sneeuwde het door, zonder ophouden. Of liever, het werd geen dag, zóó dik, zóó zon- en lichtverduisterend dwarrelden de zware vlokken gestadig neer uit den hemel. Het was of de sneeuwengelen hun heelen voorraad, genoeg voor tien jaar, op eenmaal uitschudden over de wereld. De aardbol kreeg een ander uitzicht, vreemd en onkennelijk. Zelfs de stokoude menschen, ter plaatse gewonnen en geboren, zochten met verbijsterde oogen over de witte effen vlakte en herkenden met moeite de ligging van lang bekende woningen, bosschen en wegen. Al wat uitstak en oprees, daken en kruinen en struiken, 't lag alles bedekt, bemutst en bemanteld met dikke wittigheid, vervormd en vermomd tot vreemde gedrochten. Wee! wee! hoe zouden ze nu naar Musscheveld? Want als ze buiten traden zonken ze weg tot over hun knieën. Hoe moest hun pastoor daar door, die oude duts die sukkelde op een stoksken? Maar het moest, het moest. Hier hielp geen zuchten of kermen, ze hadden beloofd te gaan en ze zouden gaan. En ze gingen ook. Ze stopten hun broek in hun laarzen, grepen hun schoppen en spuugden in hun handen. En allen tegelijk, rap als kabouters en sterk als reuzen, vielen ze aan 't steken en scheppen en hoozen naar links en naar rechts, vorend door den sneeuw als de ploeg door 't veld, zwoegend dat 't zweet van hun kaken bolde, maar openend een pad voor zichzelf en hun herder, voor hun koster en zangers en misdienders, tot vóór 't portaal van Musscheveld-kerk. Dat was een karwei! Om nooit te vergeten! Maar ze werden ook treffelijk beloond: de plaag verliet hun parochie.

Jaar volgde nu op jaar en eeuw volgde nu op eeuw, en elken winter ging de bedevaart van Mollebroek naar Musscheveld. De vaders gaven 't vrome voorbeeld, de zonen volgden het slapjes na, maar de kleinzonen lieten het weer zitten. Altijd die kleinzonen! Niet dat ze thuis bleven, jeemenis nee, dat had ze verveeld. Maar hoe deden ze?

- ‘Gaat gij maar voorop’, zeien ze tegen den pastoor en den koster en de zangers en de misdienders, ‘wij komen wel na.’

En de pastoor met zijn helpers toog voorop, en zij, te velen

[p. 405]

althans, kwamen na op hun zeven gemakken, met de handen in de zakken en de zakken vol geld. Was de hoogmis niet uit en de kerk niet stampvol, nu, dan staken ze nog even den kop binnen en bleven tot 't kruisken. Kwam 't volk al uit den dienst, ook goed, dan stapten ze maar mee de herberg in en kwakten een borrel achter den kraag om zich te verwarmen. En dan trokken ze naar een andere herberg en dronken een glas bier, immers: koud bier maakt warm bloed. En van daar naar een derde herberg, want er waren veel herbergen in Musscheveld, haast elk huis was er één, en overal zopen ze borrels of pinten. En 's middags kermis, varkenskermis: ze waren de gasten der Musscheveldenaars en voor ieder Musschevelds mennegat was een brandplek te zien, want daar was een zwijn gekeeld en gewalmd, en op Antonius' feestdag werd dat opgedischt voor de overkomst. En na den noen herbegon de ronde van herberg tot herberg, en de harmonica's speelden en de muzikanten en de orgels, en er waren springgrage deerns voor 't grijpen, en er werd gewalst, gepolkaad en gemazurkaad dat de ruiten dreunden. Leve Sint Antonius! Ze zwierden en tierden en wallebakten den heelen nacht door en 's morgens vierden ze met slense gezichten en schorre strotten het feest van Antonius' varken, vierden het zoo grondig en degelijk dat ze aldra als echte varkensbeesten onder tafels en banken te snorken lagen...

Sint Antonius zag het aan, maar maakte zich niet boos. Hij zond ook geen straffende, alverwoestende plagen meer: dat wilde hij niet, zoolang de herder van Mollebroek elk jaar zijn hoogmis zong en zijn lof verkondigde. Maar wanneer er toevallig een Mollebroeksch varken ziek werd, dan haalde hij de schouders op en zei:

- ‘Laat ze den veearts roepen, ik doe er mijn hand af.’

J. De Cock