Vlaamsche Arbeid. Jaargang 8

[p. 117]

Vlaamsche Arbeid

Kunstkroniek

Aze-Ick-Kan. - In de laatste weken zagen wij hier te Antwerpen verschillende hoogst-belangrijke tentoonstellingen.

De kunstschilders die Aze-ick-kan vereenigt vertoonden hunne werken in de groote stadsfeestzaal. Hier waren:

René Bosiers met venetiaansche zichten uit de antwerpsche dokken, hel roode en groene scheepsrompen op het regenboog-kleurige water;

Julien Celos met als in verf gemetselde doeken die stoere stadshoeken verbeelden, torens, huisblokjes en steegjes;

Aloïs de Laet met donkergroene en aschgrauwe landschappen als met nacht overtogen of blauwe maannevels waaruit hier en daar een enkel rood licht schijnt, zoo naargeestig als van oogen die lijden en bloeden in een verdoemde wereld;

Jan de Graaf met parkzichten vol wijde-gras-perspektieven waar boomen en goud-beglansde paviljoenen droomen in de spiegelingen van sierlijk aangelegde vijvers, alles met een waas van herfst-geel overtogen;

Pol Dom met meesterlijk geteekende vrouwen-koppen waarvan de kleurfactuur zoo aangenaam harmonieert met meubels, koperwerk, chineesche vaasjes en zilver-blinkende gods-penningen, in stemmig verlichte interieurs;

Emile Gastemans, met juist opgemerkte oogenblikken uit het antwerpsche volksleven, haven-tijpen, voluptueuse volksvrouwen, dol-warrelende menschenhoopen onder blauw smoor-licht van achterbuurtdanszalen, de echte weergave, in houding gebaar en oogslag, van het crapuleuse en geslachtsdriftige der antwerpsche straat;

Armand F.C. Maclot met wijd-strekkende hooge horizonnen boven geel-eenzaam treurige heidezichten, zwart-groene boom-massa's en grijs-droomende moerassen;

Tony van Os met de gehallucineerde eindeloosheden der Polders en Schelde-wateren waar de verre boomen wegdoezelen in mist of geteisterd worden door de van heel wijd aanrukkende en huilende winden;

Wiethaese met stemmige interieurs uit zijn kunstenaarswoonhuis te Edeghem en lieve kinderkens met bloemen in den hof of op het wit van een sneeuwlandschap, vol echt gevoel voor bloemen en kinderzieltjes;

[p. 118]

Alfons van Beurden met vettige vlaamsche landschappen en zee-zichten, koeien op de diepte van de meerschen, paarden op het grijs van de zee, alles juist en indrukgevend genoeg, maar met iets te weinig, ik weet niet wat, dat de voornaamheid van een werk uitmaakt en het als een mooie kostbaarheid doet aanzien;

Evert Pieters, de hollandsche meester met rijp en volledig werk, diepe zonnige landschappen met rijen van blonde kinderkopjes en een groote grijze zee waar de menschen klein en nietig voor staan als onder de bedreiging van een onvermurwbaar noodlot;

Posenaer met hel-schetterende zichten van bloem-markten, stadsparken vol kleurig volk;

Gogo... maar ik geraak niet uitgepraat.

Toch mag de kunstuiting die Aze-ick-kan ons geeft, in 't algemeen genomen niet bevredigend worden genoemd. Het landschap vooral staat hier zoo ver van de natuur. Het is alles zoo bruin en zoo donker. Dat valt des te beter in 't oog daar deze kunstenaars niet evocaties der natuur betrachten maar de werkelijke voorstelling van het landschap willen geven met ruimte licht en lucht en kleur, en in die richting zoo verre achterblijven tegenover de meesters der nieuwe tijden als een Heymans, een Edmond Verstraeten, een Emiel Claus, om terug te gaan eindelijk tot de hollandsche landschap schilders der 17^e eeuw, als het dan toch zoo onweerlegbaar vast staat dat om blijvend werk te leveren in de kunst de eerste vereischte is splinternieuwe voorstellingen van de wereldaspecten te geven en niet oude wijzen weer aan te wenden om gemakkelijk en zonder eigen zoeken en trachten een indruk te bekomen.

Lambert, die in de zaal Forst tentoonstelde, is een man die een eigen kunststijl veroverd heeft. Hij schildert wat hij ziet en op een wijze als het hem nooit werd voorgedaan. Het strand te Oostende is voor zijn aard het land van belofte geworden en hij heeft het kleurige, het gracielijke, het oppervlakkige van het mondaine leven aldaar op meesterlijke wijze weergegeven. Het is een tooverspel van lieve, lichte figuurtjes, baadsters in de zee, wandelende rijkgekleede cocotten op het zonnige strand, het schitterend gewemel van toiletten en hoeden rond de paardrennen, de verblinding van dans- en koncertzalen. Het is alles zoo juist en met omtrent niets weerggeeven. Wat penseeltrekjes links en rechts zonder aarzeling zonder bedachtzaamheid en heel de evocatie is daar: glimmende parketvloeren waarop van uit de hooge bebloemde zolderingen het goud van de electrische luchters neer plast en midden het geel licht dat de zaal vol vloeit het gracielijke beweeg van heeren in habiet en dames in kleurige subtiele stoffen in sierlijke plooien omhoog geheven binst den matig rythmeerenden dans. Het is alles zoo los, zoo zonder achterdocht

[p. 119]

voorgesteld. Iets pikant straalt uit zijn vrouwfiguurtjes, de kleeren passen om de lenden of zijn zoo bekoorlijk en verlokkelijk getrousseerd dat de fijne hakken van sierlijke schoentjes en de kleurige zijden kousjes om de braaien schalks worden ontdekt. Prachtig staan de vrouwenlichamen gemouleerd in de druipende badcostuums. Niets Ropsachtigs of gluiperigs hoor! Maar de vrouw in haar volle rijpe schoonheid van goddelijke Eva. Zooals zij staat op de diepte van de zee of ligt op de aandrijvende golfjes, zou er maar weinig moeten worden verbeterd om er waarachtige Botticelli's van te maken. Daarbij is heel de matière dezer schilderijen zoo echt en zoo pakkend dat ge bij het binnen komen in de zaal als een vlaag van zeelucht in 't gezicht krijgt.

Daar zit een diepere beteekenis in de voorstelling der dingen zooals die dóor Lambert wordt gegeven. Ik ben er toe gekomen dat aldus te bedenken door het beschouwen van een enkel decoratief paneel, vroeger werk van den schilder, waar engelenfiguren en apollinische jongelingen met harpen en gouden luiten opstreven in een verheerlijking van zang en vrede en hooggedacht geluk.

Maar dat was niet van de aarde!

Daar zijn veel soorten van geluk.

De verbeeldingen van zaligheid die wij vinden bij Fra-Angelico b.v. gaan zoo ver boven ons gewoon ondervonden leven dat wij ons onvast gevoelen als wij waarachtig in die hooge sferen willen bewegen.

Er is eene vreugde van de aarde: de leute van de arme menschenkinderen. Een danszaal met schetterend licht, losse gebaren, bral geluid en schreeuwende kleuren kan voor den toeziener die er met den geest boven staat, uitdrukking worden van vreugd. Wel weten wij dat dit de Hemel niet is en wij daar niet zouden kunnen mêe doen en ons deel nemen maar toch voelen wij dat het voor velen van onze arme broeders het geluk en de hemel is dien zij begrijpen.

Zoo worden de schilderijen van Lambert voorstellingen van gewone aardsche vreugde en lichtzinnigheid. De schoone vrouwen op de zee, de bloemenwagens in de zonnige parken, de kleuren van de kleeren, het parelmoer van de golfjes, het wordt alles een luidtierend vreugde-feest, een apotheose van dans en blij geluid.

Victor Hageman had een prachtige keus van zijn werken te samen gebracht in het kunstverbond. Het is dezen schilder vooral te doen het zielkundige in een mensch-gelaat te doen uitkomen. De omgeving heeft volstrekt geen belang. Hij cijfert ze soms geheel weg door zijn figuren op een gouden grond te zetten als primitieve schilders die nog de wetten van de perspektief niet kenden.

Al het belang wordt samen getrokken op de uitdrukking van de gelaten

[p. 120]

en de schilder heeft die wezens opgezocht die in zijn antwerpsche omgeving de meeste karakteristieke kenteekens vertoonen: de Semieten, de landverhuizers, de hindoesche matrozen. De joden van Hageman zijn echte joden zooals er Rembrandt gezien heeft vroeger en weergegeven. Dat ras is zoo sterk en ongeschonden door de eeuwen gegaan. Het slordige van hun verre oostersche afkomst ligt nog altijd in kleederdracht en uitzicht. De oogen, de lijnen van het wezen, de mond alles is kenteeken bij hen van een zieleleven dat buiten onze sfeer gebeurend is, van een gevoel dat spijts vrijving met alle andere volken toch altijd zijn eigen geheimzinnige wegen is blijven volgen. Is er bekoorlijker werk voor een speurende geest dan dat vreemde, onoplosbare van menschelijke verschijningen trachten weer te geven? Hageman is er volledig in gelukt. Hij geeft heel het ras: rabijnen met lange baarden en iets versteend in hun wezen en oogslag, als levende mummies uit de tijden van het aarts-vaderlijk geloof, intellectueele joden, mager en nerveus, oude vrouwen met afhangende kaken en oogbalken, negotiejoden en bedelaars, jonge vrouwen met dikke lippen, groote mat-droomende oogen, lange moeneerhangende armen en bleek-gele handen die klammig moeten zijn met iets vreemd-voluptueus en onverzaadbaars in heel hun gesloten wezen.

Een schilder die aldus het zeldzaam uitdrukkingsvolle zoekt moest aangetrokken worden ook door de russische en poolsche landverhuizers die met heele kudden jaar in jaar uit in de antwerpsche haven komen belanden. Hier is niets van al dat ingewikkelde oeroude leven der semieten. De Slaven zijn een primitief volk. Hunne gelaten zijn als de steppen van hun eindeloos land: plat open en verwilderd. Het inwendig zieleleven, met zijn stormen zijn lijden, zijn betrachten dat zoovele aangezichten van Westerlingen tot verschijningen vormt, heeft hier nog geen uitweg gevonden. De oogen stralen niet van innerlijke passie; de gelaatstrekken worden niet vervormd door het ziels gebeuren. Het individu is daar nog een zeldzaamheid. De menschen vormen een kudde die haar nooddruft te zoeken heeft over de wereld. Zoo heeft Hageman zijn landverhuizers voorgesteld: een kudde menschen, voortgestuwd door een onzichtbare macht en die bij elkaar schuilen, gedoken in de plooien van zware mantels en shals als onder de bedreiging van een onweer.

Hoe exotiek-droomerig staan daarnevens de zwart-bruine gelaten van de hindoesche matrozen! Zij zijn zoo ver, zoo ver van ons en heel dat leven dat hun tijdelijk omringt in de antwerpsche straten en aan de dokken. Dat aarzelende, dat meewarige, dat bedachtzame van hunne verschijning heeft Hageman op innemende wijze voorgesteld.

Het mag gezegd worden dat als verbeelder van uitdrukkingsvolle gestalten, als ontleder van karakters en ras typen, Victor Hageman een meester is in ons land en hooge waardeering verdient.

Jozef Muls.