Vlaamsche Arbeid. Jaargang 8

[p. 76]

Vlaamsche Arbeid

Muziekkroniek

De Missa Solemnis. - Wij leven in een tijd van ongebreidelde Beethoven-vereering, een vereering zoo onbeperkt en algemeen dat die machtige persoonlijkheid bij oogenblikken door een tint van alledaagsheid wordt overtrokken. Zijn portret, zijn bust, zijn masker vindt ge in alle woon- en studiekamers, zijn sonaten op alle piano's, zijn symphonie's worden gespeeld in al de concertzalen. Zij worden gespeeld en herspeeld, tot oververzadigings toe. Beethoven, de wereldkunstenaar bij uitnemendheid - ieder kent hem. Is die man wel te kennen? Bij de algemeene bewondering van zijn werk schijnt het soms als ware hij voor een ieder begrijpbaar en toegankelijk. Maar wanneer gevoel en verbeelding trachten en zoeken om doorheen het werk het leven te zien van hem die in dat werk zijn leven heeft gegeven is het de onmogelijkheid van dat pogen die ons plotseling brengt tot het helder besef van den mateloozen rijkdom en diepte van die Kunstenaarsnatuur. Het is Taine die in zijn ‘Voyage en Italie’ voor mij het duidelijkst heeft uitgesproken wat als het meest teekenende over Beethoven kan worden gezegd. ‘Il y a quatre hommes qui, dans les arts et dans les lettres, se sont élevés au-dessus de tous les autres, tellement au-dessus, qu'ils semblent d'une race à part: Dante, Shakespeare, Beethoven et Michel-Ange.’ - Une race à part! In al zijn onbepaaldheid is dat toch bijtend-scherp en juist.

Beethoven heeft geweend als wij en is gelukkig geweest als wij. Het leven heeft hem gebracht aan den afgrond van de wanhoop en hoeveel duizenden zijn niet langs daar geweest. Hij heeft bergen beklommen van waar hij uit een helderen hemel in berusting en vrede kon neerzien op den mensch en zijn werk. Maar vóór hem hebben anderen die toppen bestegen, die eenzame hoogten met hun barren, kalen grond, waar de lucht stil is en rein en geen wolken het uitzicht belemmeren. Hij heeft daar overal de voetstappen gevonden van de velen die er vòòr hem geweest zijn. Wellicht heeft hij ze niet gezien, maar ze stonden er diep in den grond geprent. Naar uiterlijke omstandigheden biedt het leven van Beethoven niets buitengewoons. Wat

[p. 77]

hinder en ergernis, ziekte, miskenning en teleurstelling, veel droefheid en bij poozen uren van geluk en verlangloozen vrede, vormt dat alles niet, hetzij dan hier wat fijner geboetseerd, daar wat grover gehouwen, het leven van iedere hoogere persoonlijkheid? Maar waar Beethoven toch zedelijk sterker was en beter dan de meesten onzer daar is zijn werk de uiting van een gemoedsleven dat doet denken aan een samenstelling van geheel eigendommelijken en schier buitensporigen aard. De gevoelsdiepte en gevoelskracht van Beethoven zijn iets geweldigs en toch blijft hij in zijn werk zuiver en waar. Zuiver en waar zou ik nog anders willen benoemen. Laat ik hier spreken van eenvoudig en gezond dan kan ik begrijpbaar maken hoe Beethoven in eenige opzichten nog geheel anders groot was dan dien anderen reus - Wagner. Beethoven is gezonder. Als Wagner verliefd is of, wat bij die dubbel-natuur hetzelfde is, geheel objectief liefde weergeeft met den drang van de hartstochtelijkste persoonlijkheid, daar is hij bij oogenblikken half razend. Zoo is er iets buiten-menschelijks in de spanning van zijn voorspel Tristan en Isolde. Zijn treurmarsch bij den dood van Siegfried is grauw van bitterheid en wrok. Trompetten en bazuinen doorscheuren dien mokkenden doodenzang met kreten van haat en vertwijfeling. Er dondert een oud-testamentische vervloeking doorheen de breede melodiënzwaai van alten en cello's. Het is bij oogenblikken of de aarde moet opensplijten. En in zijn vroolijkheid kent hij geen palen. Hij solt en dolt met Beckmesser als een kat met een bal en het is of hij zit te grinneken van genot wanneer hij hem bont en blauw kan laten rammelen. Dat zijn geweldenarijen waaraan Beethoven nooit heeft gedacht, maar niet omdat de kern van die uitingen, omdat de gevoelens hem onbekend waren. Hij kende ze allen en met hun sterkste stuwkracht. De rijkdom van zijn aandoeningen is bijna nooit ge-evenaard. Dat men eens goed naga hoe de stemming van scherts hem bekend was. Er zou uit zijn werken een opklimmende reeks kunnen worden samengesteld te beginnen met de koddigste boert als in de ‘Pastorale’ om zich te verfijnen tot den meest uitgezochten humor als in het Scherzo van zijn zevende sonate voor viool en piano. En dergelijke reeksen, dergelijke gamma's kunnen worden samengesteld waarschijnlijk in al de gevoelens die aan zijn toondichten het aanzijn hebben gegeven. 't Is daarom dat ik de uitdrukking van Taine zoo juist vind. Beethoven heeft al de menschelijke aandoeningen gekend, ze weergegeven in alle denkbare vormen en daarbij heeft hij ze allen geadeld. Men zou gaan denken dat Nietzsche blind is geweest toen hij fantasieën schreef over de waarde en het wezen van den Ubermensch der toekomst.

Graag zou ik nu uit het voorgaande een en ander in verband willen brengen met een bespreking van de Missa Solemnis en het zou mij een lief ding waard zijn als ik dat kon doen. Ik ben echter nog altijd niet in zekerheid

[p. 78]

over de waarde van dat werk. Ik kan bij de Missa Solemnis den draad niet goed volgen. Ik heb daar aangrijpende fragmenten in doorvoeld en genoten maar als geheel schenkt het werk mij geen voldoening. Zoo is, nader bepaald, de solo voor viool mij altijd een teleurstelling geweest. Een solo voor viool in een werk van zoo verheven karakter wekt de verwachting aan een lied van de hoogste schoonheid, aan iets onovertrefbaars maar aan die verwachting wordt niet voldaan. Het vioolconcert is veel aangrijpender en doet mij dan ook veel meer genieten. Zoo zijn ook de groote fuga's die in het werk voorkomen wel uiterst boeiend maar werkelijk ontroeren doen zijt niet. Wat de vorm van het geheel betreft raakt Beethoven hier, in tegenstelling met Wagner, aan Benoit. Dat klinkt veel paradoxaler dan het inderdaad is. Ziehier de bedoeling. Ontdoet een opera van het decor en de handeling, breng een mis in de concertzaal en in beide gevallen hebt ge een Oratorium - een werk geschreven voor orkest, solisten en koor. Nu heeft Wagner aan de muziek van zijn opera's door zijn leidmotieven een eenheid weten te geven die de vaste samenhang van de symphonie nabij komt. Door aan iederen persoon en aan iedere gedachte van beteekenis uit zijn werken een thema vast te knoopen kon ieder thema in de meest afwisselende toestanden opnieuw worden gebruikt en volgens de omstandigheden worden bewerk. Zoo zijn die hernemingen altijd te rechtvaardigen en de meest afwisselende toestanden staan nergens orde en vastheid van bouw in den weg. Zulk een eenheid is bij Benoit nagenoeg niet te vinden. Wel bezigt hij eenige hoofdmotieven maar een groot deel van zijn werk bestaat uit aaneengevoegde tafereelen zonder thematische samenhang. Toch bewonder ik in Benoit een groote eenheid maar die is niet te vinden op de partituur en kan ook niet in noten worden geschetst. Voor mij is de eenheid van Benoit een eenheid van gevoel. Zijn prachtige lyriek laat u geen oogenblik los. Bij de grootste afwisseling ontroert hij gestadig en dat is ook een eenheid al kan zij niet als voorbeeld in een leerboek worden gesteld. Nu geeft ook Beethoven in de M.S. een gestadige wenteling van beelden en gevoelens die zich niet laten samenvoegen in de vaste omlijning van een symphonie of een sonate maar mij nooit hebben vastgehouden met den band van uitstroomend lyrisme. Van tijd tot tijd worden aandacht en ontroering gewekt maar de spanning houdt geen stand.

Toch is het moeilijk tot een juiste waardeering van de M.S. te komen volgens de uitvoeringen die hier door de Maatschappij der Concerten van gewijde Muziek zijn tot stand gebracht. Die uitvoeringen zijn altijd zeer middelmatig, wat oprecht moet worden betreurd want die maatschappij beschikt over zulk uitmuntend materiaal dat wellicht modeluitvoeringen zouden kunnen worden bereikt.

De algemeene leiding is echter in zeer slechte handen. Waar hij de herhalingen bestuurt van een koor is mijnheer Ontrop volkomen op zijn plaats

[p. 79]

maar voor het orkest is zijn leiding waardeloos en mist hij ook alle gezag. Het orkestwerk is dan ook altijd ruw. Van beschaving, van verfijning is nergens eenig spoor te ontdekken. Waar de M.S. mij dan ook steeds heeft teleurgesteld durf ik die teleurstelling niet grifweg toeschrijven aan gebreken van het werk. De indrukken die ik er van heb opgedaan zouden mogelijkerwijze geheel worden vernietigd als ik de M.S. eens kon hooren, uitgevoerd onder de leiding van iemand die waarlijk dirigent is. Maar er valt vooreerst niet aan te denken dat ons in Antwerpen die gelegenheid zal worden geboden.

Ruth Klop

Ongeknoopte Zemelen

Waarde Vriend, nu ik bijkans genezen ben, krijg ik eindelijk de noodige kracht en lust om antwoord te geven op uw vriendelijk en vleiend schrijven. Ik geloof dat mijn antwoord getuigen zal van voorzichtigheid en wijsheid, maar ik vrees dat het uw verwachtingen niet ten volle zal bevredigen. Jammer! Want uw aanbod is zeer bekoorlijk. Wat vraagt ge ook weer?

‘Wanneer gij zoo uw dagelijksche wandeling doet langs de vesten, waar ik u in den tijd zoo dikwijls heb ontmoet, dan kunt ge vrij over zoo vele dingen denken. Thuis gekomen, pent gij dan ter onzer intentie een en ander op een bladje papier, en gij vertelt er over al wat u lief is, over al wat u wrevelig maakt, over al wat gij ziet en hoort en leest, al naar uw lust en welbehagen.’

't Is zoo, het voorstel is verlokkelijk, en eenige jaren geleden, toen mijn bloed nog heet en mijn baard in wording was, had ik geen drie tellens weerstaan, maar voetstoots ja gezegd. Een jonge heer, die zijn neus voor 't eerst in de wereld steekt, ziet zooveel landen die hij onontdekte Amerika's waant, ruikt zooveel Augiasstallen die hij meent te moeten uitmesten, dat hij God zegent wanneer hem de gelegenheid geschonken wordt zijn opgepropt hart te luchten, en de toelating om te grijpen naar bezem en vork. Maar onder 't verloop der jaren verkoelt het bloed, verliest men den lust om over alles en iedereen zijn zeg te zeggen, vindt men het een onbegonnen werk om de menschen te verbeteren en de wereld te hervormen. In dien toestand ben ik nu. Trouwens, mijn vriend, ik wandel niet meer langs de vesten, en ik denk ook niet meer, evenmin als ik nog lees. Waartoe ook? Er is geen pleizier vast aan denken, als men 't resultaat van zijn denken niet vrij en vrank mag uitspreken. En dat mag men immers niet, vooral wanneer, wat veelal gebeurt, het denkresultaat een waarheid is onaangenaam te hooren voor de menschen. De lieden zijn met de waarheid niet gediend. Mundus vult decipi. Ze leven in schijn, in

[p. 80]

zelfbegoocheling, in leugen, en ze leven er gráág in. Beproef maar eens om den schijn te storen, de begoocheling te breken, de leugen te ontmaskeren. Zeg hun de waarheid, de werkelijkheid, geheel of ten halve. Ze zetten booze oogen, snauwen u af, maar de waarheid aanvaarden of zich bekeeren tot de werkelijkheid, dat doen ze niet. En wat hebt ge dan gewonnen? Ge hebt u vijanden gemaakt en de waarheid niet bevorderd. Nee, vriend, ik ben wijs geworden. Leve de vrede! Laat de menschen smoren in vrede! Ik ga leeren rooken en leeren wijn drinken, en laat de goede en de slechte, de verstandige en de dwaze, de schoone en de leelijke boeken dan maar verschijnen. Ik zal mij in mijn zetel zetten, met de voeten bij 't vuur, en ik zal ze allemaal beginnen te lezen: de eerste soort zal ik proeven en genieten met dankbaarheid en daarna zorgvuldig schikken op de plank; de tweede soort zal ik na de derde bladzij dicht doen, en kalmpjes, zonder spotwoorden of verwenschingen, deponeeren in mijn papiermand. Maar van 't een noch van 't ander zal de buitenwereld voortaan iets vernemen, hoeft ze iets te vernemen. Zij kan mijn meening missen en ik kan de hare missen. Zoo behouden we den vrede en zoo behoudt men zijn vrienden. Pax, pax, pax hominibus bonae voluntatis. En als ge den vrede liefhebt, mijn vriend, volg dan mijn voorbeeld en laat het volgen door anderen.

Van Masteluin

Ontvangen boeken:

Stijn Streuvels: De Werkman uitgave van Veen, Amsterdam.

J. de Cock: Uit de Reistesch, II, (Prentbrieven uit Holland).

D^r D.A. Stracke, s.j.: Was Vlaanderen altijd tweetalig als nu? uitgaven van ‘Veritas’, Ch. en H. Courtin, Antwerpen.

E. Paque, s.j.; De Vlaamsche Volksnamen der Planten uitgave van Karel Bulens, Brussel.