Vlaamsche Arbeid. Jaargang 7

[p. 81]

Vlaamsche Arbeid

Vlaamsch Leven

Het Davidsfonds en zijne Boekenuitgave. - Het Davidsfonds heeft ons sinds lang gewoon gemaakt aan de klassieke uitgaaf zijner boeken. Van uit Frans de Potter's tijd reeds waren wij er op gesteld ieder jaar ‘pünktlich’ zijne zware bundels papier op onze tafel te zien neervallen, wat ons gedurig aanzette allen eene hooge boekplank op te steken die, van jaar tot jaar, meer en meer doorboog onder het gewicht van wel zekers eene halve eeuw vlaamsche letterkundige vlijt?.. ‘A la bonheur’ overtuigde iedereen zich-zelve, ‘dat Davidsfonds werkt ten minste’, en ze telden op hun vingeren na het bilan der uitgaven... Honderd-vijf-en-zeventig boeken! ‘Een echte bloeitijd’, meenden vol oprechtheid alle Davidsfondsers; eene volledige vlaamsche letterkunde ‘zei er een oude propagandist; ‘een tegenhanger der hollandsche Wereldbibliotheek,’ giste een der jongste leden. Maar Mijnheer Ryffranck zei: ‘Alla na, jongens, zijt ge serieus of niet? Bijkans allemaal prullaria, niks minder of meer, prullen en nog prullen uwe boeken!..’

Beste lezer, aan den arm van den heer Ryffrank, hoofdopsteller van de ‘Eecloonaar,’ ziet ge mij op het Vlaamsche-Arbeid-podium een knikje van instemming geven. Ja, ja, de heer Ryffrank heeft gelijk! Op het laatste Kongres van het Davidsfonds te St. Nikolaas heeft hij daaromtrent menig illusietje doodgeknepen en menig ‘everzwijntje’ doen tegenknorren. Links en rechts verdrietige en verstoorde gezichten, ernstig-verzakte kinnen en ontstemde oogen... Want Mijnheer Ryffranck zei: ‘Onze boeken zijn, weeral o.i., te conservatief, te oude trantachtig en te oude tantachtig. De oude dame echt nog te veel prijs aan hare met zorg platgewaterde haarbles, hare diamanten slingers en haar stijfstaand zijden kleed.’ En verder: ‘Onze afdeelingen zijn immers samengesteld uit allerlei leken; vele nog uit brave menschen naar den ouden stempel; sommige zelfs uit begijntjes, maseurkens en geestelijke dochters, die meer een goed werk meenen te doen met ons te steunen dan de moedertaal te bevorderen en de nieuwe gedachten te dienen, en van onze boeken verwachten dat zij noch hunne schuchterheid, noch hunne murwe godsdienst-

[p. 82]

gevoeligheid verschrikken.... De tijd der kinderverhalen van Kannunnik Schmidt, van het “Duifje uit de Steenrots,” van “Ourson en Valentyn” ligt ons verre van de hand.’ En Mijnheer Ryffrank voegde er nog aan toe: ‘Wat de uiterlijkheid onzer uitgaven betreft deze liet tot heden tamelijk te wenschen over. Onze boeken steken in te simpelen omslag en waren te simpel gedrukt. Dit beneemt van hunne waarde.’

Zie zoo. De heer Ryffranck heeft vòor ons gesproken. Wij doen hem hierover geen verwijt, wél integendeel. Het is zelfs beter dat een conservatieve Davidsfondser de mond opent over zulke keukenkwesties dan jonge aankomelingen-der-eerste-broek die we voor velen zijn. Want ik wed er om dat de Davidsfondsers ons voor ruzerig, dwars en onverantwoordelijk zouden uitmaken hadden wij vol oprechtheid het eerst de snikken en grimlachjes van Mijnheer Ryffranck op Vlaamsch-Arbeid-papier gezet.

Maar nu. Luister eens goed, vriend Lezer. Het Davidsfonds is - evenals het Willemsfonds voor eenige vrijzinnige burgers - zoo iets als de patronage der Vlaamsch-katholieke durch-schnitt-burgerij, die het getal langs heuren kant heeft maar de hoedanigheid mist. Het Davidsfonds treed alleen maar op in ‘slagorde’ en gewoonlijk nabij de moderne Groeningerbeek der Taal- en Volksbeweging; daar wint ze den veldtocht minder door eene keurige strategie dan door de massa van hare indrukwekkende bataljons. Ik zeg zoo iets niet om aan de Davidsfondsers onaangenaam te zijn; ik bestatig alleen een feit, zonder meer. Zijne boekenuitgaaf kan in het algemeen dan ook niet beter zijn dan de mentaliteit van zijn publiek dat, bij gelegenheid der afdeelingsfeesten, meer aan sterk-gekruide tafelkost gewoon is dan aan de innigheid van een vers van Boutens of aan de diepgevoeldheid eener poëzie van Karel Van de Woestyne... Het gebrek aan opleidingskracht bij het Hooger Bestuur heeft daaraan groote schuld; want wie b.v. de degelijkheid kent der ‘Wereldbibliotheek’ zal enkel daarvoor dank wijten aan de bevoegdheid van het paar hollandsche heeren die deze uitgave leiden en wie inschrijver is op de ‘Duimpjesuitgave’ zal moeten toegeven dat door de eenvoudige smaak van Victor Delille en eerw. Heer Aug. Cuppens dit leeuwerikje ver-uit boven den Davidsfondschen graanakker opfladdert. Op dezen tijd, nu de Franschen hunne wereldberoemde uitgave ‘Le Mercure de France’ uitgeven, Duitschland zijne ‘Reclam’ en Engeland zijne ‘Tauchnitz’ heeft, Holland door zijne ‘Nederlandsche Bibliotheek’ een voorbeeld van keur en vorm is, blijft het Davidsfonds ons nog altijd zijne onbenullige afdeelingsverslagjes als een fijne letterkost voordisschen en bekommert het zich vol scrupulen enkel over de aanwinst of het verlies van zijn ledental.

Zoo wordt het begrijpelijk dat het groote aantal onzer jonge schrijvers eene voorkeur geeft aan andere boekuitgaven en liefst niet hunne literatuur verzenden aan het ‘bloeiende Davidsfonds’ dat nu de aanvoelingskracht mist

[p. 83]

van goed werk en de smaak bijster is om een boek stoffelijk te verzorgen...

Sinds het jaar der Boerenkrijgfeesten - en zeer waarschijnlijk vroeger reeds - heeft de Davidsfondsche Boekuitgave de weinige literaire degelijkheid, die zij voorheen bijtijden bezat, verloren. De romans der gebroeders Snieders - hoe M.M. Max Rooses en Paul Fredericq daarover ook anders meenen - waren, tot dan nog, eene gelukkige lectuur en verscheidene edities van Gezelle's Dichtwerk werden eene waarborg der goede keur van het toenmalig Bestuur. Voeg hieraan toe Millecam's ‘Reus Finhard en Liederik van Buk’ Roell's ‘Vasallen van Vlaanderen’ Duclos' ‘Onze Helden van 1302’ tot zelfs Jan David's Vaderlandsche Historie’ en de beste literair-historische uitgaven van het Davidsfonds zijn opgenoemd. Ik vermeld niet de vlaamsch-wetenschappelijke vulgarisatiewerkjes, welke de Willemsfondsuitgave maar door het aantal overtrof, wat onmiddelijk den indruk geeft dat het Willemsfonds per se meer op vrijzinnig-politiek en liberaal-wetenschappelijk gebied ijverde dan op vlaamsch-letterkundig terrein, waar het Davidsfonds - tot zijne eer zij het gezegd - suopte ingenio bij gelegenheid gelukkige pogingen deed en altijd bedoelde de nationaal-vlaamsche traditie getrouw te blijven.

Oprecht, het Davidsfonds heeft indertijd ook zooveel goeds mogelijk tot stand gebracht door de centraal-methodische regelmatigheid van hare boekenuitgaven, wat tijdens Jan de Potter's leven eene uitstekende proeve van benuttiging der vlaamsch-katholieke krachten bleek. Immers nog waren toen deze krachten zoo weinig zelfstandig en gevormd dat het enkel individu geen doelmatige uitslag bereiken kon dan door de methodische vereeniging. Het bleef ons echter dikwijls eene teleurstelling - en daarin was het Willemsfonds aan het Davidsfonds niets ten achter - dat zooveel zijner flamingantische energie verbruikt werd aan ‘wenschen’, ‘dagorden’ en ‘verslagen’, aan den kleuterigen opstel van zeer onbelangrijke jaarboeken waarin Jan-en-alleman zijn dicht en ondicht uitwaterde, aan ‘besprekingen’ en ‘vergaderingen’, ‘banketten’ en ‘feesten’ die ten slotte toch maar rommelpotterij waren welke niet altijd de goede zaak, maar zekers de personnagien, vooruithielp.

En om de waarheid nog verder rechtuit te zeggen: naarmate over een tiental jaren de Van Nu en Straks-beweging de aandacht der toen opkomende jonge, katholieke en liberale, letterkundigen nagenoeg uitsluitend op haar verzette en er langzaam ook bij ons een letterkundig gevoel geboren werd, konden wij ook niet meer de werkzaamheden van het Davidsfonds, - buiten zijn traditieideaal, - en ook deze niet van het Willemsfonds, genieten. Wij verveelden ons gemakkelijk onder de lectuur van hunne papieren boeken, meenden de voordracht van de eene of andere Davids- en Willemsfondser dikwijls grappig en onbehendig, verbaasden ons altijd over de ondoelmatigheid van vele vergaderingen, glimlachten om de kleingeestigheid hunner keukenkwesties, vonden het zeer treurig dat jaarlijksch zoovele duizende franks bijna nutteloos

[p. 84]

verslonsd werden aan de uitgaaf van boeken die slechts van verre iets met Letterkunde gemeens hadden, en begrepen onmiddelijk dat het Davidsfonds de tegewoordigen katholiek letterkundige tijd verspeelde, daar zij aan de laatste stroomingen in de nederlandsche literatuur óf vreemd óf bevooroordeeld bleef. Meer en meer werd dan ook goede, oorspronkelijk-vlaamsche literatuur minder door haar gepubliceerd en moest het Davidsfonds vertaald Duitsch en Engelsch werk benuttigen. De nationaal-vlaamsche traditie die, wel-begrepen, evolueeren moest geraakte bij deze Vereeniging oubakken en conservatief wat noodlottig de jonge andersvoelende krachten verwijderde.

Het innerlijk-literair verval van het Davids- en Willemsfonds heeft daarom ook voor een groot deel zijne oorzaak in eene cultuurfout hunner Hoofdbesturen: een erg verantwoordelijk niet-op-de-hoogte-zijn van den vlaamschen tijd. De laatste tientallen jaren immers hebben alle vlaamsch-letterkundige toestanden zich buiten hen ontwikkeld, de jongste stroomingen bleven hen veraf en onbekend, de geschiedkundige namen van Streuvels en Vermeylen hebben nooit - zooals dit met de namen van Frans de Potter en Paul Fredericq het geval was - hun beider histories meegeleefd, wat in literatuur jong-katholiek en jong-vrijzinnig was heeft zich gemakkelijk zonder hen ontwikkeld; in 't kort: de waarachtige goede vlaamsche letterkunde van na 80 heeft nooit of bijzonder-zeldzaam in het teeken van Davids- en Willemsfonds gestaan. Dit verval is bij het Willemsfonds aanmerkelijker zelfs. Wat haar nog aan goede, oude elementen overblijft heeft zich doodaf terruggetrokken in ‘De Vlaamsche Gids’ als om er samen te sterven. Van het Willemsfonds mag beweerd worden dat het als een oud man slechts nog voortkreupelt in het plunje der eng-sectarische schriftuurtjes der Vuylsteke- en de Hoon-dotaties die, onder voorwendsel van vrijzinnige volksontwikkeling, alleen den grofsten confessiehaat tegen het Katholicisme aanblazen en om hun straatachtig-polemisch karakter de franc-maçonnieke Jan Van Ryswyck-pamflettery uitmuntend evenaren.

Het is nu echter eene gunst der goden dat het Davidsfonds naar den noodlottigen stand van haar gesternte opblikt en bekommerd aan hare Wijzen den uitleg vraagt van zooveel zwaarmoedige verschijnselen. Langzamerhand toch wordt zij hare vergissingen bewust en het feit dat een Mijnheer Ryffranck, hoofdopsteller van de ‘Eecloonaar’, als een orakel van Brahma geraadpleegd werd door de WelEdelgestrenge Bonzen van het Davidsfonds, doet veronderstellen dat de Nicodemussen van Israël in asch en zak loopen om den gang van het verleden.

En dat het Davidsfondsch seizoen aan 't veranderen is, geloof me. Reeds werd Streuvels' Reynaart de Vos op eene schoone manier uitgegeven, eene goede vertaling van Robert Hugh Benson's roman ‘Op welk Gezag’ werd bezorgd, Dosfel's ‘Belgische Taalwetten’ bleek eene flamingantisch-rechts-

[p. 85]

kundige aanwinst; tot zelfs de laatste jaarboeken hoe schenen zij te willen een frisch gezichtje zetten...

Wanneer nu het Davidsfonds wat minder zijn papier zal verknoeien aan ‘het bewaren en inleggen van groenten en fruit’, de beuzelachtige almanach-rommel van Kalender, Veranderlijke Feestdagen, Koninklijke Familie, enz., aan zijn laarzen lapte en ons in verwisseling een jaarboek vol solied-gekeurd werk gaf naar de manier van een hollandsch uitgever, o, maar dan... dan... Wanneer eveneens nu zijne Boekenuitgaaf vol goede goesting kon van onder de pers uitkomen en alle Segersen, Sevensen, Van Caeneghems, Muyldermansen en Iserbyters met eene hulde voor bewezen diensten werden afgedankt, we zouden blij zijn dat eindelijk het getij verloopt en het Davidsfonds zijne bakens verzet heeft.

Karel van den Oever