Vlaamsche Arbeid. Jaargang 6

[p. 271]

Vlaamsche Arbeid

Vlaanderen's Kunstdag. - Gent 16 Juli 1911.

Vlaanderen vierde hoogtij dien dag in de aloude stede van Gent.

En de mannen kwamen uit Vlaanderen en Brabant, uit Antwerpen en Limburg, om te gare feest te vieren en hun geestdrift uit te zingen den mannen ten eere, die dragen in hun zondoorlichte hoofd de fijnste schatten, de essentie zelf van hun rijk gemeenschappelijk wezen.

Van in den vroegen morgen toog een opgetogen menigte door de stad en we waren innerlijk zeer aangedaan ons gansch volk, ons blij, feest-vierend volk, met vreugdig gelaat en de vlam der verwachting in de lachende oogen, bewust van haar streven naar eigen beschaving, voorbereid te zien tot een heerlijk, Vlaamsch feest.

Ten negen hield de Vereeniging van Letterkundigen een zitting in het Hôtel Ganda en er werden ernstige dingen besproken onder het voorzitterschap van den feestelijk-gestemden August Vermeylen.

Bazuinblazers in middeneeuwsche dracht bliezen ten tienen op 's Gravensteen en aan de stadspoorten den feestdag in.

De maatschappijen en gilden stroomden toe en in het zonnegoud leefden hun bannieren als kleurige vuren boven het machtige schallen hunner Vlaamsche marschen en liederen.

Krachtige stemmen roepen alhier, aldaar: Vliegt de Blauwvoet, en 't stormt ten antwoord uit duizende borsten: Storm op zee! De straten zien zwart van 't opgetogen volk.

We waren gelukkig dit alles aan te zien en glimlachten tegen elkaar; we ademden vrijer en ruimer en genoten zeer van den jonge, stijgende levens-vloed.

In het Muzeum, 's Gravensteen en St-Baafsabdij houden bevoegde mannen wandelvoordrachten en spraken de bezoekers geestdriftig toe over de te bewonderen kunstschatten.

Ten elf zou de plechtige zitting geopend worden in den Grooten Schouwburg. Op het tooneel zitten de feestcommissie en de volkvertegenwoordigers.

[p. 272]

In de hoeken staan thoope de bonte vlaggen der deelnemende maatschappijen. Wat zijn die schoon onze Vlaamsche, kleurige vlaggen!

In de stalles zitten vereenigd al wat Vlaanderen aan kunstenaars telt en in de loges bewegen de genoodigden en toonen zich elkander Vermeylen en Streuvels, en Mortelmans, en Claus en De Sadeleer en al de andere vertegenwoordigers der bloeiende Vlaamsche kunst. Er hangt een wondere lucht in de zaal, men voelt het duidelijk en er stijgt een zucht uit de beklemde borsten nadat men deze leven-wekkende mannen lang en gedachtenvol heeft aangekeken. De zaal stroomt vol. Men spreekt gedempt. Daar verschijnen achter het tooneel vier bazuin-blazers en openen met hun klare-schetterende spel deze zitting.

Nadat voorzitter Qincke den welkomsgroet in naam der uitnoodigende Gentsche kunstenaars heeft uitgesproken, staat Max Rooses recht en beklimt het spreekgestoelte. Men zwijgt en men rilt van aandoening bij het zien van dezen grijsaard die den strijd voor 't Vlaamsche recht sedert zoovele jaren heeft medegemaakt, hij die de eerste baanbrekers onzer Vlaamsche Beweging nog gekend heeft en aan hun zijde gestreden.

Vlaanderen kon niet sterven, Vlaanderen heeft een kunst! En de ouderling vertelt ons wat Vlaanderen was in de middeleeuwen, hoe leefbaar en krachtig, vermits het heur zonen waren die in Europa de schilder- en nijverheidkunst beoefenden aan de vorstelijke paleizen. De man spreekt traag, maar zijn stem beeft en zegt ons zooveel van zijn liefde voor onze kunst, die hij over de grenzen heeft doen waardeeren. Als hij over Van Eyck te spreken komt en vraagt dat men aan de Vlaamsche Hoogeschool een leeraarstoel scheppen zoude tot het verklaren van de goddelijke Aanbidding van het Lam Gods, zooals er aan de Italiaansche universiteiten een bestaat, gewijd alleenlijk aan Dante's Goddelijke Komedie, juichen de aanwezigen langdurig toe.

Sabbe komt daarna, jong en lenig het spreekgestoelte opgeklommen en in een zuivere, zingende taal, een feest van klank en muziek voor onze luisterende ooren, vertelt hij ons van de Vlaamsche Muziek. Hij verhaalt in een rythmisch proza, dat huppelt en zingt en ons allen bekoort, van eenen knaap met den doedelzak, die zong en pijpte de schoonste liedekens die ooit het gevoelige, verwende oor eener jonkvrouw hadden weten te roeren. En de knaap ging door de landen en zong overal, en bracht overal zijn blije en juichende ziel. Het was Lente toentertijd en allerwegen borrelden de beekjes en bloeide de hagedoorn. Maar de winter kwam en dekte de velden met kou en stilte en de kruidekens bloeiden niet langer en de beekskens zwegen. En o! ook de liedekens in den malschen doedelzak bevroren en de pijpen verstomden en den armen knaap die niet meer te zingen vermocht was het zeer droef te moede... Zoo ook was het met de Vlaamsche toonkunst. Wij hebben de andere volkeren het zingen geleerd. De kapelmeesters aan de vreemde vorstenhovee waren Vlamin-

[p. 273]

gen. Ten onzent was het klassieke land der toonkunst. Na 1600 verviel dat en 't wierd Winter... Maar zie, na twee volle eeuwen zwijgen wordt het volk weer wakker en streeft het naar een eigen cultuur, het wordt zich zelf bewust en uit zijn midden groeien de zangers weerom die verkonden in juichende tonen dat Vlaanderen leeft, die in hun liederen heur rijke ziel doen herleven. Ze groeiden uit het volk, onze zangers, zijn bij uitstek nationalistisch en daardoor vermogen ze het weer stem te krijgen in de toonkunst: Benoit en Waalput en Gevaert en Van Duyse en zoovele jongeren thans in Antwerpen, Brussel, Brugge en Gent. Ze maken ons bewustzijn rijp en wekken onzen Vlaamschen aard. De Winter wijkt en weer borrelen en lachen de blij-liedekens in den doedelzak van den herlevenden menestreel.

Nu is het Persijn's beurt. Hij heeft het over onze letterkunde. Het is de eerste maal dat ik Persijn aan het woord hoor. Hij spreekt kortaf, bijt toe soms en zijn taal schokt.

Heden monstert het Vlaamsche volk zijn kunst. In de middeleeuwen bloeiden onze letteren zeer en toen na 1830 het volksbewustzijn weer ontwaakte, zond Vlaanderen een bode uit om te vernemen hoe ver het met die ontwaking stond, en het volk te helpen wakker schudden ook, en dat was onze herboren letterkunde. Het was een strijd-literatuur die toen bloeien moest naar de behoeften van den dag. De literatuur was en is nog vergroeid met de Vlaamsche Beweging en het is dank daaraan dat ze nooit dor wierd maar steeds vol leven bleef. Bij ons is de poezie ‘geen macht uit hooger macht gesproten’ maar wel uit ‘lagere macht’, uit het volk zelf, opdat ze steeds den volke ten nutte zijn zou in zijn groei en bloei. Bij ons geene scholen, geen zelf-cultuur ver van het gezonde en eenig-ware leven: Vlaamsch! in merg en been! En opdat het volk nu de kunst zou kunnen genieten van heur edelste en sterkste zonen, heeft het meer kennis noodig en allereerst een Vlaamsche Hoogeschool!...

De toehoorders schokken recht in de roode zetels en de zaal davert en beeft van de luide toejuichingen.

En toen kwam Pol de Mont.

Men brengt den taaien strijder, die sedert weken erop uit was den eindelijken triomf-dag te zien aanbreken, een warme ovatie.

Hij spreekt over onze kunstenaars en ons volk.

En Pol de Mont, onze improvisator bij uitmuntendheid, heeft zijn voordracht geschreven en velen onder ons hebben hem elders beter gehoord ook...

Kunstenaars kregen hun macht van het volk waaruit ze gesproten zijn en ze hebben het recht niet deze schatten aan hun voedster-volk te onttrekken. Kunst komt uit het volk en behoort het volk. Ons volk heeft Vlaanderen gemaakt tot wat het nu is, het heeft voor zijn aard gevochten dat het stoof, het wou zich vasthouden aan de traditie en aan zijn heerlijke taal. Doch het volk hoeft zijn zonen ook te steunen en dat doet het niet genoeg, omdat het

[p. 274]

zijn kunstenaars nog te weinig te waardeeren weet. Zoo komt het dat enkele edele talenten mismoedigd geraakten en voor de kunst verloren gingen. Ons volk heeft allereerst een volledig onderwijs noodig opdat het in staat zijn zou zijn kunstenaars te beminnen en te begrijpen, en dat zal komen als we de Vlaamsche Hoogeschool zullen hebben! Vlaanderen zal niet sterven, beschut als ze is door heur kunstenaars.

Men juicht den spreker lang toe.

Het is twee uur.

De honger nijpt. De stoet vormt zich reeds. We haasten ons.

In den Vlaamschen Schouwburg droeg de De Gruyter-troep Vlaamsch werk voor. Er was een uitgelezen publiek aanwezig, zei men mij. En toen we binnen aandachtig luisterden voerden ook de ‘Liederavenden’ van Antwerpen en Brussel onder de leiding van Candael en Dolf Clauwaert een pracht-keus van liederen uit. Er was te veel te doen dien morgen!

's Namiddags begon het leven voorgoed.

Een stoet van in de 400 maatschappijen doortrok de feestelijk bevlagde straten der stad en het dansten de zwarte leeuwen op gouden-zon-omsponnen veld boven de stralende aangezichten van het opgetogen en zingende feest-volk.

Op het stadhuis, in de groote gothische zaal, vereenigden zich de kunstenaars en daar wandelden en koutten gemoedelijk en jokten tegare al wat Vlaanderen aan gezonde kunstenaars telt. René De Clercq lei uit aan het Gentsch schepencollege de beteekenis van dezen blijden dag en de Heer Burgemeester Braun las een redevoering die merkwaardig is en zeer toegejuichd werd. De tijden veranderen zóó!... o!... het begint te dagen!

Hij dierf het aan te zeggen:

‘Gij wilt aan uw volk schenken een hoogere cultuur in zijne eigene taal. Ik aarzel geen oogenblik het hier te verklaren: dit is uw onbetwistbaar recht! Want door die cultuur wilt gij dat ook de mindere standen meer rechtstreeks zouden genieten van het vernuft uwer geleerden en van de schoonheid uwer eigene scheppingen. En ik ben ervan bewust, zoozeer als gij, dat dááruit volgen moet minder vervreemding en meer toenadering der standen, degelijker kennis en hoogere ontwikkeling, meer sympathieke voeling tusschen allen die meewerken, ieder op zijn gebied en elk naar zijn vermogen, tot den groei en den bloei van het gemeenschappelijke Vaderland.’

Velen glimlachten, inwendig plezierig, en schudden het hoofd en ze voelden hun macht, de macht van den volhardenden, koppigen Vlaming! Ze moeten mee! omdat we Vlamingen zijn!

Na den eerewijn geledigd te hebben begaven de aanwezigen zich op de pui, en de stoet trok aan ons voorbij: een eindelooze stoet met zang en muziek en wuivende hoeden onder de golvende plooien der wapperende, kleurige

[p. 275]

vlaggen. En allen die stonden op de pui juichten tegen als de vanen groetten in 't voorbij gaan. Vermeylen zwaaide zijn flambard en zijn oogen glinsterden, en Teirlinck en Hegenscheidt en Verhulst en Van de Woestijne juichten luidruchtig.

En toen de Brusselaars den stap vertraagden vòòr het stadhuis en met hun 1400 kelen plots den Vlaamschen Leeuw uitbralden als een triomf-zang van ons Vlaamsche recht, den eisch eener Vlaamsche Hoogeschool, toen rilden we en we zwegen en we voelden dat de grond onder onze voeten toch gebleven was denzelfden grond waar in de middeleeuwen de vrije, vranke gemeentenaren geleefd hadden. En we hieven de hoofden en bekeken het Belfort, hoog in de blauwe lucht, en achter ons voelden we het eerlijke verleden leven in het oude, zwarte stadhuis. Hadde Roeland kunnen luiden nu!... O!...

Vòòr het portaal van Sint-Baafskerk was het spreekgestoelte opgetimmerd en een vrije ruimte is aan de genoodigden voorbehouden. We klimmen op onzen stoel en overzien de massa, samengepakt op het Sint-Baafsplein, tusschen de Lakenhalle en de Hoofdkerk. Het ziet zwart van menschen tot aan Sint-Niklaas kerk; op de Korenmarkt, op Sint-Michielsbrug krielt het dooreen. Dat hadden we nooit durven denken! zoo 'n volk!... En immer stroomen er nog maatschappijen bij en klinken hun zangen nog als Franck reeds een heele tijd op het spreekgestoelte staat en met levende stem de menigte gelukwenscht om 't eindelijk herwonnen zelf-bewustzijn. Want hij die dat volk op dien dag gezien heeft, kan niet meer twijfelen!...

Achter hem wapperen de bonte vanen en 't is een feest van kleuren voor ons oog en in oogenblikken van verademing turen we op naar Sint-Baafstoren, een geweld van bogen en pinakels, hoog in de blauwe lucht waar witte wolkjes zeilen. We duizelen erbij.

Men zingt het Willems-lied en elkeen keert zich naar het witte standbeeld van den vader der Vlaamsche Beweging, dat rijst te midden van het plein tusschen het fijne loof van jonge accacias.

Huysmans beklimt het gestoelte. Ons volk heeft Vlaanderen gemaakt wat het nu is, en omdat zijn land de vrucht is van eigen, taaien arbeid heeft het zijn welige vlakten zòò hartstochtelijk lief. En de kunstenaars in Vlaanderen hebben dat gemeen met de massa en daarom is hun kunst zòò schoon omdat ze enkel Liefde is. De kunst ten onzent is niet een schat van een aristocratie zooals in andere landen - of liever van een mediocratie dan! - maar is een gemeenschappelijk goed.

Op de laagste gaanderij van den toren schallen de bazuinen en 't breekt los als een donder, het fiere, krachtige:

Het Vlaamsche heir staat immer pal!
Daar 't winnen of daar 't sterven zal!...

[p. 276]

Ik was heesch toen het gezongen was. Jef van Hoof zat naast mij. Hij had de tranen in de oogen en was zeer bleek.

En nadien kwam Van Cauwelaert.

Het roerde ons diep de bewogen en trillende stem van dezen jongen, grooten man in heilige stilte te aanhooren! Hij zong in klare woorden zijn blijdschap uit om de zegepraal van ons beminde volk en we luisterden aangedaan en bedwelmden onze herten aan zijn jubel-zang, die vlamde en leefde boven de menigte en met haar in aller harte zijpelen liet een stukje van zijn groote en edele ziel. Het daghet! En hij hief en strekte de armen ten hemel en riep: Laat het! Laat het licht worden!... Hij was zeer aangedaan. Zijn baard beefde en zijn oogen waren beneveld.

Wij rilden ook en bogen de koppen. Dat was het schoonste en innigste oogenblik van den dag: Van Cauwelaert!

Pol de Mont improviseerde nadien over de Guldensporenfeesten en maande het volk aan krachtdadig te blijven! Het zal klaren over Vlaanderen...

Men zong Mestdaghs huppelende Blijlied en ook de Vlaamschen Leeuw en de feestelijke menigte verspreidde zich in den roze-doorlichten na-dag in de stad.

Buysse's automobiel versierd met vlaamsche vlaggetjes ronkte aan ons voorbij. Hij was ook overal tegenwoordig.

Een volksbanket in de Beurs zou dezen heugelijken dag besluiten, maar ik ben met mijn vrienden langs de avondlijke Leie gaan wandelen om in mijn geestdrift-dronken hert de heerlijke aandoeningen van dezen dag te laten bezinken tot een blijvende schat van het puurste leven.

F. Thiry