Vlaamsche Arbeid. Jaargang 6

[p. 135]

Over Ons en Anderen

Wanneer wij andersdenkenden gelooven moeten zijn zij het éerst-en-vooral die over alle mogelijke kwesties het diépst nadenken, het bréedst voelen, het algemeén-menschelijkst begrijpen.. Als ge hen over het schoenmaken of over schrijnwerkerij bezig hoort zult gij ze altijd weten verklaren dat een katholiek daar nietsmendalle van kent omdat zijn roomsch confessionalisme hem belet die zaken onbevangen na te gaan.. Volgens hen kan men niet naar behooren een sas opendraaien, eene roeispaan hanteeren, ja, zelfs een boek lezen vooraleer men zijn confessioneele overfrak uitgetrokken en deze voor altijd op den rommelzolder heeft weggehangen.. Godsbegrip en absolute zedeleer zijn dan voor hen de zeedijken die het water der algemeene menschelijkheid tegenhouden en de schepselen dezer aarde beletten de vijvers van hun gemoed met nieuw zeewater te ververschen. Het katholiek dogma is voor hen het koordeken waarover de menschelijke Rede struikelt en een bebloede neus valt; wanneer men zijne mentaliteit door eene Openbaring vervalscht heeft moet men koesjes zijn mond houden over alle soort van zaken en is het zeer ongepast hardop zijne meening te zeggen over Sociale Kunst, ethiek, sociologie en wat weet ik al meer..

Oprecht, ik begin te erkennen dat zulks voor een Katholiek onmogelijk wordt daarover nog mede te spreken; want waren het niet ‘schijn-discipelen’ van algemeen-menschelijke Heiligen als Augustinus, Franciscus, Dominicus, en wie nog al van zulke soort opzienbarende menschen, die indertijd Savonarole, Galileï en Streuvels, Ferrer en Gezelle veroordeelden en nu nog aan den Afsneeschen afgod weigeren wierook te offeren?

Katholieken zijn in den regel - op enkele uitzonderingen na - stinkende domphorens; er mag ievers geene kaars branden die smerig ruikt of de domphoren gaat er op, waardoor natuurlijk het licht op deze wereld reeds fel verminderd is.. Katholieken zijn ook wafelijzers die den deeg van het algemeen-menschelijk leven persen en bak-

[p. 136]

ken naar het systeem Lacquemant dat eventwel tot hiertoe in de meest andersdenkende middens onovertroffen is bevonden.. Katholieken zijn ransige botervaten, want daarin klutsen ze zoodanig de aangename melk van dit aardsch bestaan dat er niets anders dan ascetischzure boter uit voortkomt die nog op elken vrijzinnigen boterham uitgesmeerd ligt, zonder dat het door hen eigenlijk opgemerkt en erkend wordt..

En dan kan ik moeilijk aannemen dat andersdenkenden zouden verkeerd zijn in hunne teedere vergelijkingen tusschen Cyriel Buysse en Guido Gezelle.. Gezelle heeft immers nooit andersdenkenden door zijne gedichten gelaakt, gehaat en misprezen en Cyriel Buysse heeft dat in zijn proza oprecht ook nooit gedaan!

Wat zouden de Katholieken wel niet zeggen indien andersdenkenden op het soutaan van den eerweerden Heer Guido Gezelle gingen met drek werpen omdat hij in een persoonlijken God geloofde?

Verbeeld U dat diezelfde Katholieken den achtbaren heer Cyriel Buysse met pepernootjes onthalen, - heusch niet omdat hij vrijdenker is en zéer zéker niet omdat hij geenszins in een persoonlijken God geloofd, och neen, - maar omdat hij den godsdienstigen raszin van het vlaamsche volk caricaturaal heeft geillustreerd!..

Men moet jong zijn als een kalf en tevens pas blind geboren om niet op te merken dat de vergelijking hier zoo nauwkeurig en samenhangend is als deze tusschen haring en visch en visch en haring. ‘Omnia comparacitur claudicat’ hoor ik eene bekende stem in het néo-europeesch latijn mij tegenzeggen.

Daarom valt het moeilijk nog te eischen dat andersdenkenden een beetje precieser zouden zijn over de waardebepaling der ethiek, waarover zij zuinigjes meeklappen als kinderen aan de groote tafel.

Ze mogen dan ook tusschen het gesprek van Oom, Tante en Mama, even komen beweren dat kunst-om-de-kunst slecht is; kunst gaat - volgens hen! - om.. iets; het was onkiesch van Oom zoo gelukzalig te glimlachen over hunne ernstige bewering dat eene confessioneel-sociale kunst dan ook onmogelijk bestaan kan; want die zaak gaat om.. iets. Die leuze is toch ook nog al middeneeuwschleuk: De Kunst voor God en de Gemeenschap! Die Katholieken zijn toch enge sikeneurs..

Percies of er daar nog zoo ergens een ouwe man met grijzen baard, een gulden scepterken in zijn handen en op een troon van dikgebolde wolkskens gezeten, bij die algemeen-menschelijke zaaknoodig is om er een kunst-voor-de-gemeenschap te kunnen van maken!

Waarachtig, ik kan het dan best verdragen als eene warme stoof

[p. 137]

dat Cyriel Buysse in dien nevel van godsdienstig dogmatisme niet is blijven giegagen, waarin ten onrecht beroemde schilders als Rogier van der Weijden, Quinten Matsijs, Van Eyck, Rubens, tot zelfs Frits von Uhde heel hun leven lang vage doekjes hebben besmeerd en waarin nog-moeilijk-te-waardeeren dichters als Dante, Milton, Vondel, Racine en Gezelle zeer-vervelende poezie hebben aaneengekleuterd.. In den herfst ook heeft de nevel altijd deze troostelooze eigenaardigheid dat ze het aan andersdenkenden minder goed mogelijk maakt eene markante persoonlijkheid te ontdekken en ze van eene katholieke schijn-gestalte te onderscheiden..

Ge kunt dan ook wel begrijpen hoe eveneens geen enkel Katholiek verwaarloost, zich, naar het voorbeeld onzer beëedigde Vleeschkeurders, een stempel aan te schaffen, welke hij zéer vaag op den geest van vrijzinnige werken drukt, als een afschrikwekkend merkteeken voor jonge dienstboden en als eene aankitteling van eeuwig-algemeen-menschelijke gevoelens bij vrijzinnigen-in-den-dop en verduurde anarchisten.

Per slot van rekening moet het alleen aan andersdenkenden gegund blijven, als een glazen oog aan den éen-oogige, hartverheffende juxtaposities van ethisch-te-kort bij Streuvels, Buysse en Conscience, door de stelselmatigheid van Katholieken, te hebben waargenomen, maar op zulke eene vrijmoedige wijze - die hen natuurlijk tot eer strekt! - dat zij het Streuvels- en Conscience-geval niet als iets kritisch-afzonderlijk en accidenteel-bij-de-schrijvers-zelve in den gang van hun beider werk opmerkten.

Ik zie daarom niet nauwkeurig in - en blijf dan ook zeer vaag, liefst nog onsamenhangend, - of er aan dit drieluik een scharnier hapert of wel dat er eene vijs los staat, want het is maar met de grootste vooringenomenheid te veronderstellen dat het ethisch-te kort op het derde luik - waarin de achtbare heer Cyriel Buysse in een discreet, getemperd lichtvlak prijkt, - daar niet even-accidenteel aanwezig is maar als eene stelselmatige grondgedachte-uit-éen-stuk die zich in 25 letterproducten, natuurlijk zonder vooringenomenheid tegenover Katholieken, reflekteert.

Nu zou ik bijna vergeten te zeggen - en daarvoor mag men mij als Katholiek de ezelsooren van koning Midas aannaaien en zouden de goden mij als een tweede Niktimine in een nachtuil mogen doen verhuizen, - dat andersdenkenden nooit nóch vooringenomen, nóch stelselmatig zijn tegenover een jonge heer die bij warm weder in het koffiehuis zijn overfrak aanhoudt, een boer die ten oogsttijd rotte

[p. 138]

patatten voor zeer goede verzamelt en een geleerde die bij overtrokken nachtlucht naar de sterren uitkijkt, laat staan tegenover den Paus van Rome die altijd op ongepasten tijd omvangrijke encyclieken aan een paar vooringenomen Katholieken van dit ondermaansch gebied rondzendt; zij handelen zoo verstandig en wijs als Pontius Pilatus en wasschen in vrijzinnig water, - natuurlijk als een bewijs van onvooringenomenheid, - altijd hun handen, die zuiver en blank blijven als maagdelijke kalk; het landje Moresnet is minder onzijdig dan hun onzijdigste princiepen en daarom ook is het nog nooit gebeurd - ten minste bij mijn weten niet - dat er éen haar gekrenkt werd op het hoofd van éen Katholiek, hoe eng-geestdrijvend deze ook zij..

Mag ik zeggen dat het eene ongeoorloofde inbeelding is bij Katholieken oer-zeker te zijn van de levensdogmas bij andersdenkenden? De onkenbaarheid van een persoonlijke God - zooals de beroemde Spencer door zijn kijkglas het levenshuishouden inziet - is - naar ik op de Vogelmarkt vernam - geen dogma; evenmin is vrijheid van geweten zulk een Blocksbergsch onding en kan standvastige god-loosheid nooit onwankelbaar genoeg zijn om een nieuwen Franciscus te doen stigmatiseeren..

Daaruit volgt geleidelijk, O Andres Athenaioi, dat de moderne anarchie wel niet eene fuik is als de Katholieke Kerk, waarin geloovige visch stelselmatig afgevangen wordt, maar tóch eene fuik waarin ongeloovige zoete haring uit vrije keur zich schuilen gaat tegen de onguurheid van het roomsch buitenwater.. En zouden dan, o gruwel, beider vlechtwerk van dogmatieke twijmen..?

In godsnaam, waarom hier besluiten, wanneer het eerste beginsel der onzijdigheid een bedenkelijke vinger op mijn lippen legt?..

Maar, wij doen ons hart en ons oogen toe, liefst daarbij nog onze ooren.. Daarna besluiten wij dan toch dat alle Katholieken zéer vooringenomen zijn met de min of meer goede gesteltenis hunner waskaarsen, de bittere of zoete aroom van het wierookgraan en de al of niet orthodoxe kerksheid van goedkoope kerkboeken. Anders kan het toch onmogelijk zijn, daar zelfs de Ridder met de Droevige Figuur zoo zeer vooringenomen was met de aangename gestalte zijner Dulcinea van Tobosco dat hij haar slecht-riekende adem zich als een sabaeische geur voorstelde en hare rood-gerande druipoogen alleen van een kostbare muskus en amber bleken vochtig te zijn..

Zonder dat hij eventwel op Rosinante rijdt, noch voor den glimlach eener Dulcinea eene lans splintert, noch zelfs dat een Sancho Pancha de los-gereden beugels weder aangespt, woont er op onzen tijd te Gent een man die zonder stelselmatigheid, en dus ook zonder

[p. 139]

vooringenomenheid, de grondvesten van het Vatikaan zeer aandachtig onderzoekt en pas tot het troosteloos besluit kwam dat men dáar volstrekt nooit op eene steenrots gebouwd heeft. Zavel, gewone, goud-okeren zavel, zavel als gesmolten amber, zavel als gulden paardenmelas, zavel als brandend-gele purgatiepoeders, zavel als afgeregende metsmortel, zavel als verduurde ezelsdrek. Maar onder de afgekalkte tuinmuurtjes der Universiteit-van-Gent is er eene klassieke steenrots waarop geen leeraarzetel ooit wikkelt en wankt.

En dan; noch bij Othello waarvan Shakespeare verhaalt hoe waanzinnig-eng hij verkeerd was over de ware gevoelens van Desdemona, noch bij koning Lear die zoo gek-eng zijne goede dochter Cordelia verstootte, noch zelfs bij dien romein Marcus Antonius, die, wanneer hem het afgehakte hoofd van den senator Céretius Rufus werd voorgeschoteld, daarvan hoogmoedig-eng zei: ‘Dat is er nu eene die ik niet kende’, is er gelegenheid in de verste verte gelijkenis te vinden met die krankzinnige engheid van roomsch-confessioneelen aard, waaraan in den middeneeuwschen tijd een prior van Groenendael, tot beschaming van elk schepsel dezer aarde, zich schuldig maakte. Maar wie daar vroeger vòor hem de ‘Civitas Dei’ schreef en wie later, na hem, het ‘Canticum fratris Solis’ dichtte, waren nog enger dan het oog eener naald en moesten blijkbaar drij maal ter eere der Heilige Drievuldigheid na-denken om breeder-in-den-geest en dan ook algemeen-menschelijk te zijn.

Met hunne moderne volgelingen is het nu niet beter gesteld en het zou mij zwaar verwonderen moest een andersdenkende op een zomermorgen mij toe vertrouwen dat hij-zelve langs de Meirplaats een Katholiek gevonden had, die niet zoo eng was om een dichtwerk als ‘De Rerum natura’ van den god-loozen Lucretius of erger ‘Alastor’ van den nog god-loozer Shelley te lezen, te begrijpen en te waardeeren. Dát zou mij verwonderen, zooals sir John Falstaff zich om het onderhoor van den Sheriff van Eastcheap verwonderde..

Integendeel, over de breedheid van andersdenkenden meen ik wat anders. De reuzen van Brobdingnac en deze welke de ridder Felix van Hircania bevocht zijn maar een zwak gepuffel als wij hunne reeds bedenkelijk-groote kalebas-koppen met hunne zeer enorme meloenhoofden vergelijken, uit welker spleetbreuken een roes van klaarte neerbreekt over den duisteren aardbol, waardoor zij als eeuwig-brandende lichttorens schijnen aan een oceaan van rationeele wetenschappen, kunsten en letteren..

Ik zie volkomen niet in hoe men dan nog menschen tegenkomt welke - verbeelding-en verstandloos zeker? - op koetslanteerens en

[p. 140]

stallampen denken die zeer flauw over natte straatkeien glimmen of over de bespinnewebte ribben eener stalzoldering wat karigheid van licht verspreiden..

Maar andersdenkenden zijn nog breed als hoepelrokken en als buiken van japansche vazen; sommigen als Montgolfière-ballons, olietonnen en talkvaten, anderen als wolkblazen, wolbalen en waterzakken, nog anderen als moskeëen-koepels.. Andersdenkenden zijn breed als de Noordzee, als de Poollucht, als de Sahara, als de Russische steppen, als de mexicaansche Pampas.. Hoogvlakten van verstand, grondelooze zeëen van gevoel, hemelruimten en cosmossen van algemeene menschelijkheid...

Daardoor, op de danskoord van mijnheer Kant, philosoof, wippen zij cierlijk en lenig dat er de kempvezels van los-vliegen over het menschdom, welk maar niet begrijpt hoe die ankerkoord niet wegbreekt onder het lichtzinnig getip van hun teenen.. Daardoor rijden ze als nieuwe, europeesche rajah's op de theosophische olifantjes van Annie-Besants-mallemolen of beproeven hunne vrijzinnige gevoelens op den krachtmeter der anarchie of wagen een hazekorreltje in de schietkraam der Libre Pensée..

Maar in waarheid wil ik zeggen dat een halfverstopte huidporie niet zoo eng en een kat voor haar jongen niet zoo vooringenomen is als een andersdenkende, terwijl een boogpees nooit zoo verdraagzaam-breed zal blijken dat zij zal overtreffen een Katholiek die leeft naar het goddelijk voorbeeld van zijnen meester Jezus-Christus.

Karel van den Oever