Vlaamsche Arbeid. Jaargang 6

[p. 88]

Willem Kloos over een paar Vlamingen

Den heer Kloos begint het waarlijk aan juist inzicht op de vlaamsche toestanden te mangelen. Men kan om de eene of andere principieele reden niet t' accoord zijn met de leidende gedachte der Van Nu en Straks- en Vlaanderen-generatie, tot daar toe; op zijn tijd zeggen we dan ook zonder schroom het onze daarover; maar wanneer een nu zeker bevooroordeeld en dan sterk te mistrouwen buitenstaander als Kloos allergewoonst-weg, uit de hoogte van zijn nu krakend-kronikaal gestoelte, in het Februarie-nummer van De Nieuwe Gids, op het adres van twee redacteurs dezer gewezen vlaamsche tijdschriften, zaken beweren komt die kant noch wal raken, en onder anderen schrijft: ‘Naar ik reden heb te gelooven behoort Karel van de Woestyne, evenals, inzonderheid, zijn vriend Vermeylen, aan wien hij de “Afwijkingen” heeft opgedragen, tot een soort partij in het Zuid-Nederlandsch Koninkrijk, die men de exclusief-nationalistische noemen kan.’, - loopt dit zonder meer de spuigaten van alle waarschijnlijkheid buiten en trekt men groote, zeer groote oogen alsof men het in Keulen had hooren donderen.

Werkelijk, men weet niet of men droomt of waakt wanneer men dàt gelezen heeft. Luistert nu eens naar wat daarentegen overtijd Vermeylen schreef in ‘Vlaanderen’: ‘Om een eigen kultuur te bereiken heeft Vlaamsch-Belgie het intellektueele Holland noodig’ en ievers anders ‘Misschien mogen wij eens den droom van een Groot-Nederlandsche beschaving en een Groot-Nederlandsche literatuur in 't volle vaste daglicht begroeten’. Elders zegt hij nog: ‘Over 't algemeen moet de vlaamsche dichter nog zijn stiel leeren. In dat opzicht is hollandsche kritiek even gewenscht in Belgie als wat meer vlaamsche inspiratie in Holland’.

Wie zal nu toch, in Godsnaam, na deze dikwijls herhaalde aard

[p. 89]

van broederlijke verklaringen, voor koek-en-brood mogen opschotel- en dat waarachtig August Vermeylen de ‘exclusief-nationalistische’ voorman is eener soort van Partij in het Zuid-Nederlandsch Koninkrijk, waarop Kloos zinspeelt? Zou er zelfs daaruit niet eerder kunnen verzekerd worden dat hij, minder dan een ander, ‘nationaal’ is of - zoo ge de schakeering laatdunkender wilt - ‘nationalistisch’?

Want het ‘nationalisme’ - in de beteekenis die Kloos hier blijkbaar het liefst heeft - is vrijwel niets meer dan een enge ‘esprit de clocher’ die den naasten kerktoren uit het gebuurdorp noch kan lijden, noch uitstaan.

En daaraan, Heere-mijn-tijd, zou de florentijnsche poëet Karel van de Woestyne, wiens exotisme het allerminst uit ‘nationalistische’ elementen bestaat, zich mede bezondigd hebben?

Van die plezierige malligheid zal Kloos ons ernstig de historische redens geven: ‘Belgie de indertijd door een machtwoord der Mogendheden geschapene Monarchie, doch dat dan ook altijd eene zonderlinge samenvoeging van heterogene elementen is gebleven, daar deze elkander niet kunnen dulden, maar elk er zijn bijzondere belangen en wenschen, ja, zelfs zijn eigen taal op nahoudt, Belgie, dat dus nooit tot eene volkomen eenheid zal kunnen groeien, schijnt niettemin te gelden als het waarachtige 't eigenlijke Nederland, terwijl “Holland” hun weinig meer dan een soort “achterland” schijnt te wezen, waar men, in sommige opzichten, een van-zelf-sprekende baat vindt, maar dat hen voor het overige zoo koud laat als een steen.’

‘Er zit iets tamelijk komisch in deze Belgische voorstelling door het kontrast tusschen pretentie en werkelijkheid, dat zij zien laat, maar toch vermeld ik hier haar bestaan niet, dat spreekt van zelf, om scherp tegen onze zuidelijke Broeders te doen.’

‘Want zij valt historisch eenigermate te begrijpen als een nog altijd doorwerkende onbewuste reactie op de z.g. onderdrukking der Belgen door de Hollanders, waardoor in 1830 het Vereenigd Koninkrijk uit elkaar te vallen kwam.’

Nu moeten wij den heer Kloos, in dezelfde orde van inzichten, eenvoudig tegenzeggen dat als eene der noodzakelijke gevolgen der Tachtigers-beweging het Individualisme in Holland voorheen nooit zoo sterk als nu tot eene niet-sociale uitdrukking kwam, waardoor op heden het letterkundig Holland ‘eene zonderlinge samenvoeging van heterogene elementen is gebleven, daar deze elkander niet kunnen dulden, maar elk er zijne bijzondere belangen en wenschen, ja,

[p. 90]

zelfs zijn eigen taal op nahoudt’. Of zitten eenige vroegere Nieuwe-Gids-redacteurs niet aan het roer, elk naar eigen taal en zeden, in zijn eigen tijdschrift? Of houden ze allen zoo dol-veel van malkaar als tamme broertjes-en-zusjes? Of heeft de heer Verwey dezelfde meening en dezelfde belangen als de heer Kloos en de heer Kloos dezelfde wenschen als de heer Van Eeden of als de heer van Deyssel?

Kordiale betrekkingen?... Waarlijk, zijn deze tusschen de Nieuwe Gids en De Gids dan toch zoo hertelijk dat wij ons zouden vergissen, wanneer wij ze doorslecht noemen? Is het tijdschrift ‘De Beweging’ dan eigenlijk door Verwey opgericht als uit een gul inzicht de éénheid onder de Nieuwe Gidsers te bevorderen? Is verder het bestaan van ‘Groot Nederland’ uit te leggen door een sympathetisch, één-drachtig waardeeren van de vijf-en-twintigjarige resultaten der Nieuwe Gids Beweging? Hebben gewezen tijdschriften als de XX^ste eeuw en De Arbeid dan werkelijk de Nieuwe Gids-éénheid almachtig begunstigd?

Juist in '80 was het gebrek aan éénheid zoo erg dat als de Nieuwe Gids werd opgericht hij-zelve niet in een natuurlijk midden stond, wiens belangen en wenschen, ja, wiens taal zelf, onmiddellijk aanvoeling had met de zijne.

Vroegere Nieuwe Gidsredacteurs zijn nu over dien anarchiek-individualistischen toestand onbewuste orakels.

Was het Albert Verwey niet die in zijne ‘Inleiding tot de Nederlandsche Dichtkunst’ uw aller oneenigheid aldus historisch-euphemistisch omschreef: ‘De dichters die omstreeks 1880 zich vereenigd gevoeld hadden in een gemeenschappelijk streven, waren omstreeks 1890 bewust geworden van hun onderscheid, en elk van hen zag van zijn eigen arbeid uit, het werk van anderen’.

Frederik van Eeden - tijdens dien cyclopischen pennestrijd met Lodewijk van Deyssel in de XX^ste eeuw - verbeeldde zich het uiteen-brokkelend verval en de ‘zonderlinge samenvoeging van heterogene elementen’ in Kloos' eigen tijdschrift op déze wijze: ‘Tegenwoordig doet de Nieuwe Gids mij denken aan het hof van den Koning van Polen te Parijs... Een zonderling gemengd gezelschap vult de salons. Daaronder zijn eerwaardige oude getrouwen, leegloopers en gelukzoekers, jonge hovelingen met geestdriftige heroveringsplannen...’

En schreeft gij-zelve niet, Kloos, in de onvoldoende inleiding van het Nieuwe-Gids-Gedenkboek, met ou-papa-achtige vergoelijking over de huiskrakeeltjes: ‘Vroegere redacteuren gingen henen,

[p. 91]

omdat jeugdig bloed bruisen kan, en het leven ten slotte van elkaer neemt wat niet bij elkaar past’.

Evenmin, Kloos, kunt gij het als een veer voor den mond wegblazen, dat het vlaamsche ‘particularisme’ - en in het algemeen elke ‘individueele’ vlaamsche kunstuitdrukking - van uw eigen hand uit, op zijn tijd, de prijs van aanmoediging gekregen heeft, die nu een steen des aanstoots blijkt te worden voor uwe overbeschaafde glazen muiltjes.

Deze apaarte aanhalingen zouden gemakkelijk volstaan om te bewijzen hoe weinig goede reden er bij den heer Kloos bestaan kan een paar prachtig-werkende Vlamingen in de kuiten te pitsen, ware het eveneens niet een-alom-geweten feit - en dan ook hier als betoog meldenswaard - dat het literair werk van Willem Kloos zelve de grootste blijken van esthetische en kritische on-eenigheid aanbiedt als maar menschelijk mogelijk is.

Onder zijn verzen - waaronder eenige tientallen ongehoordschoone - zijn de hyper-individualistische scheldsonnetjes niets meer of niets minder dan poëtisch prulwerk.

Tusschen ‘Ik ween om bloemen in den knop gebroken’ en ‘O Aletrinootje, gij valsch, Moorsch vorstje’ is de esthetische on-eenigheid met geen hand te overpakken.

En wanneer Kloos in zijn al te subjectieve kritieken bij beurten Herman Gorter prijst voor een ongewoon en prachtig hollandsch poëet en wat later hem voor een ‘ellendig knoeier met Hollands taal’ uitscheldt; Bilderdijk den hollandschen Helicon af doet rollen tot op het meest vage rommel-terreintje der amsterdamsche achterstad om nadien hem in zijn omtrek, met deels weigerachtig, deels berouwvol gebaar, weder wat te laten boven klimmen; op een anderen keer den ‘zachten’ Aletrino uitschatert voor een ‘hansworstje’, wanneer hij hem kort te voren aangenaam geprezen heeft en hem nu weer op onzen tijd als een stukje secretaris-of-zoo-wat een minder-goede penhouder dan de zijne minzaam in de hand duwt; indertijd over zijn vriend Vosmaer allerlei veranderlijke en eigenlijk weinig-eerlijke-kritische inzichten er op na hield, en tot nu toe de verwarde Jacques Perk-kwestie nog niet historisch-zuiver genoeg verklaard heeft, - zijn die allen, naast vele anderen, de klare verschijnselen van inwendige slordigheid bij een talentvol temperament dat door dezen onstandvastigen aard van kritiseeren de historische mogelijkheid verbeurd heeft eens en voor altijd tot eene betrouwbare, homogeen-kritische eenheid te kunnen groeien, wat een

[p. 92]

nageslacht zonder twijfel onverbiddelijker nog bestatigen zal dan iemand onzer van dézen tijd.

Want waarlijk de ontoereikendheid zijner exclusief-subjectieve criteria is langs om meer zoo duidelijk waar te nemen dat het de breuk zijn zal waaraan de min of meer groote onbruikbaarheid der Tachtigers-theorie zal erkend worden.

En nu vragen wij ons zonder drift af: Hoe komt gij nu ons, Kloos, met een achterbaksche kneep in de billen, verwijten dat wij onzen vlaamschen pot niet goed koken, wanneer de hollandsche tot over de hengsels aanbrandt?

Denk eens na. Hier in Vlaanderen zitten de Nieuwe-Gidsnaweeën nog dieper dan hollandsche ondervinding vermoeden kan; want indien het vlaamsch-belgisch leven hier werkelijk zoo individueel-politisch uiteengebrokkeld ligt als ge meenen wilt, geloof ons, is dit niet gansch de schuld eener Staatsrevolutie, die nooit met de diepe en vaste instemming der Vlamingen gebeurde, maar is het naast andere gewichtige factoren, aan den hypertrophisch-individualistischen invloed der Tachtigers-beweging voor een deel te wijten dat de collectieve eenheid van het vlaamsch intellekt nu gebroken ligt.

Oprecht, vind U ook niet? ‘Er zit iets tamelijk komisch in deze (hollandsche) voorstelling door het kontrast tusschen pretentie en werkelijkheid dat zij zien laat...’

En welke onuitgesproken reden hebt gij te gelooven, beste man, dat de Van-Nu-en-Straks- en Vlaanderen-generatie - want op haar mikt gij vooral uw broze pijlen - België schijnt te doen gelden ‘als het waarachtige, 't eigenlijke Nederland, terwijl “Holland” hun weinig meer dan een soort “achterland” schijnt te wezen waar men, in sommige opzichten een van-zelf sprekende baat vindt, maar dat hen voor het overige zoo koud laat als een steen’?

Bij zulk eene verwarde en sluipachtige verdachtmaking doe ik mijn best om tot op de graat kalm te blijven. Deze vage en onbestemde bewering toch is ten slotte niets anders dan een leugenachtig water-plantje in de hersenkas van mijnheer Kloos, dat daar in gekrenkte opperbazigheid sinds lang kiemde en wortel schoot.

Zou het feit dat Vermeylen altijd een zuiver onderscheid heeft trachten aan te geven tusschen hollandsche en vlaamsche toestanden - een onderscheid dat niet altijd voor Holland uit het slechtste potje geschept werd - het gemoed van den heer Kloos zoo dóor en dóor verbitterd hebben dat hij niet meer nalaten kan, zoo van tijd tot

[p. 93]

tijd, als uit een onschuldig en bijna onbewust leedvermaak, de vlaamsche leeuw eens geniepig onder de oksels te nijpen?

Of gaf het dan zulk een onverdraagzaam gevoel aan het hollandsch gemoed dat Vermeylen overal waar het pas gaf, met levendigen en kernigen nadruk de beteekenis onzer nationaal-vlaamsche zelfstandigheid wist uit te zeggen, waardoor hij niet gemakkelijk altijd aan den schijn ontsnappen kon alsof de Vlaamsche Muze aan de hollandsche gebuurvrouw een minder minzaam hart toedraagt?

Of wrokt het nu Kloos eigenlijk aan het vaderhart dat zoo weinig Vlamingen van beteekenis - waaronder Vermeylen en Karel van de Woestijne - de vlaamsche voeten onder de Nieuwe Gids tafel hebben gestoken bij de laatste zilveren jubileum-parade?

Is trouwens onze schuld zoo zwaar en onvergeeflijk omdat de doorslag van het letterkundig gewicht op dit oogenblik in de schalen doorweegt der vlaamsche Muze en het zwaartepunt der Nederlandsche Letterkunde zacht-aan verplaatst wordt naar het vlaamsche ‘hinterland’?...

Door al zijn onbepaalde beschuldigingen heen peutert de heer Kloos bestwetens aan het teedere binnenwerk der Vlaamsche Beweging... Die Beweging - waarvan hij nu en dan een naar buiten gewaaid vleugje meent op te vangen - is, geloof me, menschen uit Holland, ‘nationaal’ en liever niet ‘nationalistisch’.

De onmiddelijke betrachting ieder onzer blijft het om door hare cultuurkracht de vervallen ras-zin van het vlaamsch volk naar oorspronkelijke welvaart terug te brengen. Die uitslag kan maar langzaam bereikt worden door onze ononderbroken werking op het zedelijk stam-gevoel der Vlamingen; moeten wij daartoe het tooverkrachtig ordewoord en de leidende gedachte uit het land van Gooi ontvangen? Zullen we met een deemoedig ‘Spreek, Heer,’ bij den hollandschen groot-meester Kloos gaan na-hooren wat nu toch eigenlijk ónze belangen zijn en ónze rechten, ónze wenschen en ónze plichten, onze Beweging? Intellectueele beschavingsinvloed uit Holland? Goed zoo; hoe meer hoe liever. Maar de tekst der strijdleuze, de kleur der strijdvlag? Dat nooit van daar...

Och, kom... dat de heer Kloos beginne zich uit het gemoed te stellen dat er hier in het Zuid-Nederlandsch Koninkrijk eene ‘exclusief-nationalistische Partij’ besta; eene soort duistere Vereeniging als de siciliaansche Manu Negro, waarvan Vermeylen en Karel van de Woestyne de leiders zouden zijn, die vooral vlaamsche fuiken in verboden hollandsch vischwater te dregge leggen om de noord-nederlandsche netten daar af te vangen.

[p. 94]

Dat die goede, hollandsche heer ophoude zijne inbeelding historisch te begrijpen ‘als eene nog altijd doorwerkende, onbewuste reactie op de z.g. onderdrukking der Belgen door de Hollanders, waardoor in 1830 het Vereenigd Koninkrijk uit elkaar te vallen kwam’. Het kan hem maar verhoeden in den schemer van zijn levensavond de keien op zijn weg voor ware brooden te aanzien..

Heusch, wij hebben vooralsnog in Vlaanderen wat beters te doen! En moet het nu op nieuw blijken dat de heer Kloos voor de zooveelste maal het ‘nationaal’ streven der Vlamingen als een kwalijke blijk van naijver tegenover het hollandsch zusterland gelieft uit te leggen, bewijst zoo iets maar de eng-hartige gevoelens van een kwaad-gemutste Noorder-broeder, waarmede gezond-nadenkende Hollanders en Vlamingen nooit zullen instemmen omdat de waarheid hier gansch anders is dan de heer Kloos òns en zijne landgenooten wil doen gelooven.

Karel van den Oever