Vlaamsche Arbeid. Jaargang 5

Vlaamsch Leven

Een Letterkundige Toestand.

- Zouden Conscience en zijne lettergenooten in hun tijd het geld-van-den-broode gewonnen hebben met hun literarisch werk? Niemand kan zeggen ja. Want hij zou maar blijken geven van onwetendheid der toenmalige toestanden. Was Conscience niet bij beurten hovenier, soldaat, schoolmeester, arrondissementscommissaris, akademie-

[p. 415]

griffier, museumconservator, en wat weet ik al meer? Was Van Kerckhove geen schamel stadhuisklerkje? Zetternam een armoedig gevelschilder? Van Rijswijck een onhandig pennelikkertje aan den Berg-van-Barmhartigheid? Vleeschhouwer een heel eenvoudige boekdrukker?,..

De levensfeiten zeggen ons hier meer dan alle historische statistieken. De oudere vlaamsche letterkundigen waren een gezelschap van oprechte, romantieke heet-hoofden waar men het zure brood karig onder malkander deelde om verzekerd te blijven eenige goede woorden voor Volk, God en Vaderland te mogen uitspreken, al werden die dan ook geschreven onder de hanebalken van een zolder of op den lessenaar eener administratie, of tijdens de nachturen in eene kazerne of in de huishoudelijke drukte der leefkamer.

Ik geloof niet dat in dezen tijd het beter gesteld is met die nuchtere keerzijde van alle vlaamsche letterkundigen en dat Hugo's vers ‘c'est un funeste siècle et c'est un dur pays’ voor ons tot nog toe waarheid blijven zal. Weliswaar zou men een paar uitzonderingen van schrijvers zonder moeite kunnen aanwijzen die door bijzondere omstandigheden genieten kunnen van den diletantischen leeslust onder het hollandsch publiek en dan nog nauwkeurig behoeven toe te zien om de twee eindjes van het letterkundig jaar zoo goed als mogelijk aaneen te knoopen. Voor de meerderheid onzer begaafste letterkundigen nochtans is deze tijd geen andere dan een voorgaande en zou aan de waarheid te kort gedaan worden moest een onzer beweren zich hoofdzakelijk aan de beoefening der letterkunde te wijden vooraleer klerk, bediende of onderwijzer te zijn, ja, het dagelijksch brood op zijne tafel te vinden als vrucht eener bijzondere letterkundige werkzaamheid.

Ik zou zelf meenen dat onze tijd minder goed daartoe bestemd is. De leeslust van den grooten hoop Vlamingen is nog altijd gevormd naar het patroon van De Man met het ijzeren Masker of van Marino Marinelli, die beide stellig het record halen op de romans van Conscience zelve. Holland is dan ook nog voor het ruimste deel de afzetmarkt onzer degelijke boeken. Ik zou schaamrood worden tot over de ooren moest ik u zeggen hoeveel exemplaren hunner werken Cyriel Buysse en Karel van de Woestyne in Vlaanderen aan den man brachten. En toch is Buysse onze beste verhaler na Streuvels en Van de Woestyne lang niet een gewoon poeet...

De uitgevers in Vlaanderen zijn schaarsch als witte raven; dat is erg zoudt ge zeggen, maar erger nog: de enkelen die er wellicht zijn durven niet gaarne aan wat een hollandsch uitgever stoffelijk ondernemen durft; deze toch heeft bijtijden de schijn of de manieren over zich van een edelman die zijn blazoen eer aandoet om de eer zelve en een boek uitgeeft om het boek. Vlaamsch publiek en vlaamsche uitgevers zijn hier in het algemeen bedorven kinderen, die óf uit gebrek aan opleiding óf vreesachtigheidshalve hunne belangen niet vrijmoedig genoeg inzien. Ik zeg er bij: de bijzonderste vlaamsche Vereeni-

[p. 416]

gingen zooals het Davids- en het Willemsfonds - hoe dit eerste ook blijken van verbetering geeft - blijven meer en meer achterstallig op den vooruitgang onzer letterkunde; de Koninklijke Vlaamsche Akademie is heelemaal niet op de hoogte van den letterkundigen tijd, de ‘Vereeniging van Letterkundigen’ is pas aan het begin eener veelomvattende werkzaamheid. Particularistische tijdschriften als ‘De Lelie’ en ‘Onze Kongo’ staan alleen te sloven, de ééne aan de zware taak eener moeilijke vrouwenemancipatie, de andere aan eene even ongemakkelijke van koloniaal-belgisch onderricht.

De zorg van het dagelijksch bestaan doet wellicht nog het meest te kort aan den welstand onzer literatuur; niet zooals in Frankrijk, Duitschland, Engeland en Holland is hier het uitzicht onzer letterkunde; zij is niet als daar een hoofddoel en een levensstaat maar neven- en bijgaande, ondergeschikt en afhankelijk van ieder ander minderwaardig element. Primum vivere.

Waaruit volgt dat aan uitnemende en degelijke taalstudie er niet genoegzaam tijd over blijft tot schade van de vormelijke schoonheid onzer literatuur. Wel meer, ieder onzer moet er op bedacht zijn zoo nauwkeurig mogelijk de fransche taal te kennen om ze de drie-vierden van den dag voor een heele boel waalsche gemakzuchtigen te gebruiken die te lomp zijn eene tweede landstaal aan te leeren.

En dan, het gebeurt ook nog dat de vlaamsche letterkundigen het onder malkander bijlange niet eens zijn! Toch houden de zuiverste en eerlijkste gemoederen die laatst eene hoofdleiding hadden zich nu verstandig-baloorig achteraf in hun hoekje; maar anderszins is er overal tusschen ouderen en jongeren te veel pretentieuse zelfingenomenheid; links en rechts zijn wantrouw, achterdocht, bedilzucht, naijver, bedrog en laster de onbegeerde broodjes-van-alle-dag; voor wie klaar ziet is, bij sommige jongste scribenten vooral, dan ook eene zedelijk-literaire rotheid gemakkelijk waar te nemen; die stichten met eene geleende voornaamheid van manieren neutrale tijdschriftjes waar het minder om een princiep gaat dan om een persoon, ongeveer zooals kinderen een koninkrijkje onder malkaar uitvinden om de pret van houten sabels en blikken kronen; zij maken onder groote bombarie oneerlijke praktijken in de literatuur gangbaar en veronderstellen daardoor meer lof dan blaam te verdienen; kortom men heeft het gevoel alsof er glibberige padden langs den weg kruipen en aan uw zolen knabbelen... Onverdraagzaamheid!

Tot zoover de inwendige toestand onzer letterkunde, een toestand die de onderlinge verstandhouding zoo niet onmogelijk maakt dan toch zoover verminderd dat men geenszins zonder glimlachen gelooven kan in een toekomstige stoffelijke welstand onzer literatuur. We zwijgen dan over geestelijke welvaart, lieve vrienden...

[p. 417]

De vlaamsche letterkundigen worden eventwel nog langs eenen anderen kant benadeeld en namelijk door dit ander broertje-van-het-tweede-bed, de ‘littérature belge d'expression française’, waarmee het belgisch huishouden als door onfatsoenlijke beestjes deze laatste jaren geplaagd wordt. We zouden zoo iets in onze meerderjarigheid niet eens gewaar worden ware het niet dat Camille Lemonnier, Max Elskamp, Horace Van Offel en laatst nog Emile Verhaeren zich aan verfoeilijke achterklap bezondigd hebben ten opzichte der ‘belgische’ letterkunde. Er is daar een gebrek aan eerlijke tegemoetkoming, om het op zijn zachtst te zeggen. Emile Verhaeren had daareven een verduitscht artiekel in März over ‘Die literarische Bewegung in Belgien’. ‘Belgiens Literatur is nicht alt. Erst funfundzwanzig Jahr...’ laat hij zonder gemoedsbezwaar drukken. In dat onbeschoft opstelletje moet de Duitscher maar zonder kikken of mikken aannemen dat die oude heeren van ‘La jeune Belgique’ in België alleen aan het woord geweest zijn, hier alleen mondig en meerderjarig werden en dat déze en géne aangename bordeel-rommanetjes schrijft. Dan toch iets over Gezelle en die andere vlaamsche letterkundigen? Neen, amice, daar kent Verhaeren wat te nauwkeurig zijn belgisch landje voor en hij houd er volstrekt niet aan de openbare meening - al is het ook eene duitsche - te bedriegen en naar St-Amands of verderop te wijzen.

Men zal erkennen dat die ploertocratische houding van dichter Verhaeren en consoorten niet van aard is het uitzicht der vlaamsche letterkunde in den vreemde beter te maken; daarbij kan het onze schrijvers langs elken kant benadeelen.

Volgens een omzendbrief der ‘Vereeniging van Letterkundigen’ zouden we bovendien er nog wat slechter aan toe zijn. Sinds ‘l'Etat Mécene’ bij wijze van onderstand officieele geldbeursjes uitreikt aan de beide nationale letterkunden, geschiedt deze gelddeeling zoo buitensporig-onrechtvaardig in voordeel der fransch-belgische literatuur dat men er alleszins meewarig om gestemd wordt. Ik laat die omzendbrief zelve spreken:

‘Uit de becijferingen blijkt inderdaad dat in den tijd van vier jaar (1905 tot en met 1908) op een totaal bedrag van 160.402,63 frank voor niet minder dan 128.190,60 frank fransche werken werd aangekocht, terwijl aan vlaamsche werken de onbeduidende som van 32.212,03 frank uitgegeven werd. In vier jaar maakt dit dus, op 160.402,63 frank, een verschil van niet minder dan 95.975,75 frank! En nochtans, juist binnen den zelfden tijd, vertoonde de vlaamsche literatuur een grooter product vermogen dan de fransch-belgische, daar er 58 vlaamsche werken meer verschenen dan fransche!

Bijgaand verslag bevat niets dan cijfers. Toch zal het, bij het doorbladeren zeker niet aan uwe aandacht ontsnappen - zoo schreeuwend is ten andere de onrechtvaardigheid - dat in 1907 en in 1908, alleen reeds 't fransch tijdschrift “La Belgique artistique et litéraire” telkens eene toelage van

[p. 418]

4000 frank heeft ontvangen (de rekeningen over 1909 hebben wij niet nagezien), terwijl geen enkel vlaamsch tijdschrift hoe belangrijk ook een cent ondersteuning geniet. De kring “Les amis de la Litérature” ontving in 1908 (rekening over 1909 niet nagezien) eene toelage van 2000 frank. Daarvoor heeft deze Vereeniging eene reeks voordrachten ingericht in een drie of viertal belgische steden, welke ten andere ook eene toelage voor hetzelfde werk toekenden. De Vereeniging van Letterkundigen wendde zich ook, bij schrijven van 6 Februari 1909, tot den Minister van Kunst en Wetenschap met het verzoek, evenals “Les Amis de la Littérature”, eene staatssubsidie te bekomen voor het inrichten van letterkundige voordrachten. Op 27 Februari 1909 ontvingen wij van Baron Descamps het verzoek “het omstandig program (onzer) werking voor den jaargang 1909-1910 te doen geworden. Zoodra dit stuk in 's Ministers bezit (zou) zijn, (zou onze) aanvraag met de meeste welwillendheid onderzocht worden”. Ondanks herhaald aandringen, het laatst 27 October 1909, kwam verder geen antwoord.

Herhaald ook drong ook het Bestuur der Vereeniging bij den heer Minister aan om in audientie te worden ontvangen, ten einde hem in kennis te stellen met den toestand, zooals die uit bijgaand verslag bleek, en met de wenschen die de vlaamsche letterkundigen dien ten gevolge meenden te mogen uiten. Ook deze brieven bleven onbeantwoord tot heden toe.’

Wij voegen hieraan het jongste feit: de Heer Minister van Kolonies heeft geweigerd eene toelage te verleenen aan het alleszins belangrijke tijdschrift ‘Onze Kongo’. Zijn ministerie nam hoop en al inschrijving op 30 abonnementen!

Het maecenaatschap van den Belgischen Staat in zake vlaamsche letterkunde is dus een verdroogd lokbroodje, waarnaar zelfs geen uitgehongerde journalist zou happen. Wat aan onze verfranschte ‘litérateurs’ als een voornaam honorarium weggeschonken wordt krimpt tot een armzalig aalmoesje als het een vlaamsch letterkundige geldt.

Gaan we nu onder het balcon van Koning en Ministerie een gelijk paart eischen of in gebeurlijk geval die bedelaarscenten terug naar den Staats-kop gooien? Of gaan we ons weer eens verteederen om de officieelheid van platonische gebaren?... Ziet ge, vlaamsche tijdschriften kosten geld, veel geld; de degelijke uitgave van boeken is geene kleinigheid, het letterkundig leven in Vlaanderen is zwaar als dokkerswerk... Wij ontvangen maar een straatvegersloon van uitgevers en publiek. Daaraan doet het goevernement eens eventjes aan mee.

't Is toch jammer!... Wie zal toch die moderne Radbetten eens voor de zooveelste maal onder den neus gaan dreigen en ze zeggen:

[p. 419]

 

Nous avons le coeur gros, et nous sommes, o roi,

 

tout près de secouer la corde du beffroi?

Ik geef u te raden of ze bleek zouden worden.

Karel van den Oever

Een portret.

- Zooals de Eerweerde Heer Pastoor Hugo Verriest daar voor mij goedleefsch neerzat in den groenachtigen zetel terwijl de meewarige avondschemer door heel de vreedzame achterkamer begon te talmen, was hij onvergeetbaar. Hij praatte als alléén-voor-zich-zelve met kort en kernachtig gebaar, met eigenaardige kracht en klank; hij hief zijne levendige handen breed-uitgespreid plotselijk omhoog en rechtte zich voorover uit het zompig kussen; dan zakte hij weer den armstoel in en dreelde wel-lustig met zijne vingeren over de uiteinden der armleunsels, schudde gelukzalig zijn hoofd dat de vergrijzende haarklissen onderuit het oud-meneerachtig potsken hem over de ooren dansten, giechelde van genoegen, hield schielijk daarmee op, werd schrikkelijk ernstig; als ongerust bewoog zijn zwartaangeduisterde soutaan in den zetel terwijl hij zich nog eens schielijk oprechtte, strak voor zich uit den arm opstak en met levendigen wijsvinger als op iets geheimzinnig-onzichtbaars wees, daar ievers in de schaduwvolle hoeken der achterkamer.

Het schemerachtig licht van den vallenden avond sloop zwak en onnauwkeurig over zijn sterk-verscherpte neus en kin, schampte flauwe glansen in de ruitjes van zijn bril en deed zijne bewegende lippen nat-glimmen.

Maar het slaperig gezeur van eene verdoolde vlieg werd ineens achter de wazige venstergordijntjes hoorbaar; het zwaarmoedig geruisch van de fruitboomen uit zijn hof kwam als van ver-af tot in de pastorijkamer doorgedrongen; men hoorde de oude dienstmeid Paulien spaarzaam het kuischwater kletsen over de plaveien in de naaste voorkamer. Pastoor Verriest had opgehouden over Vlaanderen te spreken.

Karel van den Oever

Het intervieuw.

- Ik was juist begonnen een versleten knop van mijne huisjas door een nieuwe te vervangen en zat daarom in mijn hemdsmouwen op mijn kantoor, toen het gangbelletje plots rinkelde. Een vloed van radde en galante verontschuldigingen als zoovele van buiten geleerde lesjes-van-

[p. 420]

welsprekendheid naderde de kantoordeur. ‘Kom niet storen... terugkomen... prachtig weder... mooie huisgang... hoe luchtig...’

De meid ietwat verlegen leidde den overal-achteruitbuigende bezoeker binnen. Ik bood haastig een stoel aan, wrong gauw mijn huisjasje over de schouders op en toen ik weer behoorlijk aan mijn lessenaar neerzat, had ik reeds - hoewel niet zonder moeite - vernomen dat de jonge heer schrijver was van een dik boek over een beroemd vlaamsch letterkundige en een dito over een berucht dorpspastoor, dat hij al de tijdschriften van Groot Nederland met eigen vulpen onophoudelijk volschreef en nu de streek regelmatig doortreinde om degelijke, voorname en interessante intervieuws van de befaamdste letterkundigen voor het tijdschrift ‘den Blicken Winckel’.

‘En gij zoudt een intervieuw willen, zegt ge?...’

‘O Mijnheer, de Van Nu en Straks-Beweging... Toute notre vie actuelle littéraire porte l'empreinte... Enfin, staat gij ook onder invloed van Van Nu en Straks, mijnheer?...

‘O volgaarne, vriend, als dit met uwe inzichten overeenstemt...’

‘Wat meent ge het beste werk van Van Nu en Straks?’

‘Hm, ja... heel kostelijk drukwerk... maar te weinig grondleggers van nationale kritiek... Vermeylen, hoop en al...’

‘Dat juist... Vermeylen en ik... moi-même... Wat is uw gedacht over de toekomst van onze literatuur... Laat zien, à peu près rond het jaar 1930?’

‘Ho, dat is gemakkelijk... Geene vlaamsche revues meer... De beste letterkundigen zullen alleen nog medewerken aan “Poesia”, de algemeen-europeesche revue van Marinetti... Il Futurismo, vriend...’

‘Tiens, mijnheer, kent gij ook “Poesia?” Ik dacht alléén daar aan het woord te zijn... Un immense orgueil gonflait nos poitrines a nous sentir debout tous seuls... A propos, werkt gij des morgends, mijnheer, of wellicht op het middaguur? Ik veronderstel dat gij in uwe hemdsmouwen werkt; daareven... Ik, ik werk altijd in grijze jacket met goed-gesteven manchetten en zuivere halsboord... bij gelegenheid een bloempje in het knopsgat. Ik kuisch altijd mijn nagels... dat is fair...’

‘Ja, beste vriend, de Latijnen heeten dat “de gustibus et coloribus”. Zeg aan uwe Winckel-lezers dat ik 's morgends het meest werk wanneer ik opsta... Bretellen zijn altijd lastig en mijn haar is zoo ruig onder het kammen... Het middagwerk alleen is aangenaam... Ik werk maar in mijn hemdsmouwen als ik knoppen aan mijn jas te zetten heb.’

‘Wel, dat is zonderling... En wie zijn uwe uitgevers?’

‘O wat een vraag... Alleen mijne vrouw geeft werk uit aan jonge winkeljuffers.’

‘Verschooning, mijnheer, ik bedoel de uitgevers uwer literaire producten.’

[p. 421]

‘Ah, dat is wat anders... Wel, mijnheer Leem van Amsterdam... mooie letter... ge kunt wel denken alleen voor meesterstukken bestemd... papier uitstekend... een soort canadeesche dennepap... Honorarium, zooveel ge maar dragen kunt...’

‘Waarachtig, mijnheer Leem, zegt ge? Een pracht van een uitgever... Hij drukte mijn dikke boek; binnenkort, helaas, een dunner; dat over dien pastoor was ook reeds dun... Het dunste is toch nog wel mijne “Lettres Mendiantes”. Gij zult dit ongetwijfeld wel gelezen hebben? Iedereen heeft het gelezen.’

‘Nu, dat juist niet... Maar indertijd las ik daarover eene vleiende beoordeeling van een zekere... ja, hoe heet die nu weer... De Cock, meen ik.’

‘Verschooning, mijnheer... Als ge mijne nachtrust lief hebt, zwijg daarover. Laat mij U iets anders vragen. Hoeveel boeken hebt ge al gepubliceerd? Hoeveel paginas beslagen zij gezamentlijk? In welke jaren verschenen zij? Dit is het meest belangrijk voor de nationale kritiek...’

‘Beste vriend, gaat ge niet te veel weten?’

‘Te veel, mijnheer?... De documentatie...’

‘Stil, vriend-lief, stil... Ik schreef één boek... Hoeveel paginas? Ik weet het niet... In wat jaar? Ik weet het ook niet... Het is misschien goed U bij mijnheer Leem daarover te informeeren?...’

‘O, uitstekend... Daar dacht ik waarachtig niet aan... Het is heel eenvoudig... Ik remercieer U voor de inlichting, mijnheer... Mag ik nog iets vragen?’

‘Dat hindert mij niet. Ik wist nooit dat een intervieuw zoo weinig vermoeiend was...’

‘In welke winkel verschaft gij U het schrijfpapier?... De lezer stelt daarin zéér véél belang. Dat is een pikant détail. De winkel in kwestie zal mij ook die réclame honoreeren. Ik zend U de helft in postbon... of verkiest gij in postzegels?...’

‘O, in het geheel niet... maar ik klandiseer geen enkele papierwinkel, beste vriend... Ik schrijf toevallig mijne lettervruchten op de breede snippers blank papier die ik van de zijkanten der dikke boeken afknip... Dàt is puur profijt...’

‘Hé. é. é. é... zoo iets heb ik nog nooit gehoord... Ik meen voor het oogenblik reeds genoeg opgeteekend te hebben. Mijnheer, ik remercieer U hartelijk voor de moeite... Morgen vroeg hebt ge drukproeve... Een gezellig kantoor, mijnheer... Ah, de weg is langs hier... prachtig weder... die deur sluit goed...’

Toen ik terug mijn kantoor binnen ging schoot mij plots in het geheugen dat ik mijn boek geschreven had met eene allerbeste aluminium John Mitchelpen, doosje 047, n^r 8.

[p. 422]

Ik vloog nog haastig de gang in, rukte als waanzinnig de deur open... de straat was leeg.

Ik heb het mijn gansch leven lang betreurd dat door mijne onachtzaamheid een heel opmerkensweerdig literair détail voor de nationale kritiek verloren ging.

Corneel Deswerteruyter