Vlaamsche Arbeid. Jaargang 5

Kritisch Proza

Eene opmerking.

- De pijl die onze redacteur Jozef. De Cock in Hooger Leven drilt op de jeugdige onbekwaamheid van A. de Ridder, bij welker gelegenheid de luchtige inhoud van ‘Les Lettres flam. d'aujourd'hui’ met andere wetenswaardigheden tusschen lachwekkende woordbloempjes wordt gekranst, steekt wel eigenlijk in andermans vleesch. Stetit illa tremens...

Zoozeer immers is onze oud-redacteur niet toerekenbaar voor den soms al te jonge eenvoud van onvoldragen ‘boeken’, wier geestelijke inhoudswaarde meestal gelegenheidsdictaat was van vlaamsche ‘letterkundigen’ die zeer wel hun eigen superlatief hoogtepunt zullen bewust zijn en dan nu ook De Ridder van tusschen de deurslip een uitgerekend fooitje geven voor de boodschap. Nu haasten ze zich het hoofd bijtijds om te keeren om een glimlach te verbergen!

Heere jé! de 21 jaren van een jong mensch vergissen zich somtwijlen zoo gemakkelijk en onhandig in de draadjes van een poppenspel, dat... ja, dat de raad van ‘Van Letteren’ toch ook overal elders als bij De Ridder navolging verdiend.

Want op welke manier is nu eigenlijk dat dikke, papieren boek, over Streuvels uitgegeven? Ik wed er voor dat de photos die er de blaadjes verluchten door Streuvels hun opsteller toegezonden werden; ik ben zeker dat Streuvels meer dan een bladzijde met verklaringen heeft gevuld; men moet De Ridders woord gelooven dat Streuvels heel het boek tot goedkeuring onder de hand kreeg vóór de definitieve verschijning der twee uitgaven. En dan?.. Dan is er één hoofdschuldige en wel Streuvels zelve die bereidwillig den druk toeliet en er niet tijdig zijn banbliksem over uitzond...

Asjeblief, dit geld voor al de onrijpe boeken en intervieuws die op één nacht en één dag tusschen D.R. en onze ‘grootste’ vlaamsche letterkundigen in potjes werden geschept voor uitvoer naar den vreemde.

[p. 38]

Dààr zijn de hoofdschuldigen die eene tot dan toe ongerepte koningskroon versjachelen om een lepeltje faam uit de onervaren en verdachte hand van een jong mensch aangereikt. En dàt is ‘most horribly’! Ge heet nu A. De Ridder niets meer dan een groene aankomeling!.. Maar, vlaamsche schrijvers-die-u-tot-boeken-en-intervieuws leendet, dit arrivisme is van minder kwaad metaal dan uwe geinterresseerde handelwijze die deze over-rijpe toestanden in ons anderszins gave Vlaanderen mogelijk hebt gemaakt. Waarom liet gij hem toe de klink der huisdeur om te draaien?

Och, Jozef De Cock zou in een volgend ‘Van Letteren’ A. De Ridder toch maar moeten vrij spreken, ja vrij-spreken; ik wil zeggen op vrije voeten laten loopen gezien de onschuld eener jeugd en dan verder zijne juiste opmerkingen besparen voor de groote fijnaards die de onervarendste onder hen naar den winkel uitzenden met kwade penningen... De koopvrouw scheldt nu alleen maar op den loopjongen...

En werkelijk nu reeds zal de lezer van ‘Van Letteren’ minder gruwelijk gestemd zijn over De Ridder's onbeholpenheid dan om géne menschelijke doenwijze onzer degelijkste letterkundigen!

Karel van den Oever

Naar aanleiding eener voordracht over Dr Schaepman.

- Nu ik laatstmaal in den Oud-Studentenbond van het St-Jan-Berchmans College Dr Julius Persyn met verstandelijke begeestering over de beteekenis van Dr Schaepman als hollandsch-katholiek staatsman vele merkweerdigheden hoorde verklaren, wier hoedanigheid geen enkel oogenblik de aandacht der toehoorders verzwakte, kwam - naar gelang zijne voordracht vorderde - bij mij de overtuiging op dat eene waardeering hoofdzakelijk Schaepman's politische bekwaamheden behoeft te huldigen, met minder inachtneming van wat Schaepman in sommige goed-gemeende oogenblikken ons aan poezie leverde. Deze bevinding doet zich het best als iets redelijks vermoeden als wij tegenover de literarische samenvatting van Schaepman's poetisch werk de zuiverder betrachtingen en zelfs de uitkomsten tegenoverstellen van het katholiek-letterkundig geslacht dat zich op onze dagen, gedeeltelijk onder de waarheid sommiger Nieuwe-Gids inzichten, in het hollandsche ‘Van Onzen Tijd’ ontwikkelde en heel wat verder natuurlijk en echt stond in eene artistieke confessie dan het literaire werk van Dr Schaepman en diens generatie. Onder katholiek-letterkundig opzicht was dan ook Schaepman een laatste eindpunt. Door de geruchtvolle opkomst der Tachtigers immers werd er hem geen inkombewijs afgeleverd tot een later geslacht en hoe wij nu ook toch niet meenen dat zijn ‘Aya Sofia’ vele overeenkomsten heeft met eene letter-

[p. 39]

kundige zelfmoord, niettemin zouden we de waarheid eener opvatting te kort doen, dit dichterlijk product van eene godsdienstige begeestering voor iets meer lief te hebben dan wat ons deze laatste nitbloei eener rhetorisch-katholieke poezie - wier wortelen zich nog voeden met het ruwe sap van den Bilderdijkiaanschen akker - slechts aan eenige verbleekte en verguurde schoonheid bieden kan.

Ik weet wel: bij sommige uitbundige, letterkundig-aangelegde naturen is het een schrikkelijke ernst de beteekenis van Dr Schaepman als ‘Vondeliaansch’ dichter in elke roomsche vergadering met een episch gebaar en eene ontroerde stem wezentlijk te huldigen en de kostbare roem van Schaepmans staatkunde één oogenblik onbedachtzaam te vergeten voor een verwelkt lauriertakje dat hem tusschen deze andere verdienstelijker om den schedel steekt, maar de goede bedoelingen die bron zijn van zulke geestdrift, laten daarom ook geen verwijt toe. Eigentlijk is deze onevenredige op-vaart met Schaepmans oratorisch dichtwerk bij katholieken, te verklaren door dat zij zich te veel Schaepmans uitnemende liefde voor de Moederkerk blijven voor oogen stellen en uit dien hoofde op eene lichtveerdige wijze de vormelijke gebreken van dit onvoldoende dichterschap wenschen te vergeten, zonder zich éen oogenblik bewust te willen zijn hoe waarachtig jammer het is dat Schaepman zich met geen jonger en natuurlijker vorm bij het geslacht van '80 aandiende en het dan gevolgentlijk op eene zekere manier te betreuren valt dat Schaepmans dichterschap door zijne levensvolle staatkunde gekrenkt werd.

Schaepmans veelzijdigheid was hem onbetwistbaar dáár ten schade. Dit is zelfs zeer opvallend in de reeks belangrijke prozabundels ‘Menschen en Boeken’, allen zwaar van politisch-hollandsche feiten van meestal katholiek-kerkelijke beteekenis - waarvoor ik niet aarzel niet alleen hunne tot blijdschap-stemmende, historisch-combatieve waarde te erkennen voor den toenmaligen tijd, maar tevens eene synthetische richtingsweerde voor de onze.

‘Menschen en Boeken’ hebben niet hoofdzakelijk letterkundige bedoelingen maar inzonderlijk staatkundige van eene niet geringe katholieke strijdbaarheid en waar zich bijtijds - zooals in de eerste reeks - de literaire kritiek een kleine voorrang bezorgt op de politische of kerkelijke ideën is dit slechts bij poozen schijnbaar en bevatten de overige reeksen meestal opstellen van staatkundigen aard, wier overwicht op het letterkundig gedeelte geenszins te ontkennen valt. Ievers op hunne bladzijden heeft Schaepman zelve deze waarheid ‘gemütlich’ aangewezen; ‘wel wat veel staatkunde voor eene min of meer literaire inleiding’ zegt hij, waardoor de politicus onrechtstreeks de bepaling geeft van veel der bladzijden uit zijn prozawerk en eveneens daardoor voor ieder normaal onderzoek de staatkundige of kerkelijk-polemische inzichten van sommig dichtwerk aangeeft, ja, zelfs de meening zeer waarschijnlijk maakt dat poezie hem minder als een hoofddoel des katholieken levens voorkwam en

[p. 40]

meer een ondergeschikt middel nevens andere, als strijdtuigen daarmede gelijkaardig.

Met dit beweringenstel zal waarschijnlijk niet iedereen mogen instemmen en is er rede tot vreezen dat eene overdreven genegenheid voor den ‘katholieken’ priester en voor eene oudere voorstellingswijze als bij Schaepman gebeurlijk, waar hij letterkunde bedoelde, mij eene kleine kans geeft de overtuiging te winnen. Ten bate der hardnekkigsten blijf ik evenwel beweren dat het overroemde kunstenaarsschap van Schaepman het niet uithoudt tegen zijn kostbaren politischen zin; zelfs wanneer wij ons niet schromen het edeler, artististiek gehalte van het letterkundig werk zijns tijdsgenoots J.A. Alberdhingk Thijm nevens het zijne te zetten zie ik daarbij ontegensprekelijk Schaepmans beste dichtwerk verbleeken.

En toch - waarom ons in een lateren tijd laten verrassen? - er komt misschien een plotselinge dag die deze gezichtshoek op de poezie van Schaepman kan wijzigen en deze eigentlijk een andere zal kunnen zijn dan wij nu innemen. Wie weet of er buiten onze modern-gevoelde redens niet eene andere gangbaarheid zal gesteld worden die bijzonderlijk Schaepmans geestdriftig dichtwerk tot eene waarde zal vernieuwen, waarvan tot nu toe de geestelijke criterium-zuiverheid niet te schatten noch aan te geven is?

Maar het is ons buiten géne ontkenning een gelukkig gevoel zonder vreesachtigheid te mogen verklaren: Dr. Schaepman was een dezer grootste, edelste en vernuftigste staatslieden van het Katholieke Holland; de politische schaduw zijner bewonderenswaardige persoonlijkheid ligt nog over Hollands staatkundigen grond, maar eene schaduw vol warm licht, die aangenaam is voor de toekomstige katholiek-politische geslachten van Noord-Nederland.

De massieve voordracht van Julius Persyn wist deze gave verdienste van den Vatikaanschen Katholiek zeer veelzijdig aan te toonen.

Karel van den Oever