Vlaamsche Arbeid. Jaargang 4

[p. 438]

Vreemde Arbeid

Duitsche Letterkunde

‘Mehr Freude’ ein Ostergruss von Dr Paul Wilhelm von Keppler. - ‘Een ernstige en plechtige stemming komt over mij, terwijl mijn pen het woord vreugde nederschrijft. Het is me als waren duizend lokkenomgolfde kindergezichten en donkere en blauwe kinderoogen op mij gericht en als smeekten ze mij met bedrukte blikken en neerlekkende traantjes: Breng ze ons, we missen haar zoo.

En achter hen duiken andere gezichten op, verwelkt en doorgroefd, beu en afgeleefd, en hun sombere doffe blik zegt: spreek er niet van, ze bestaat niet.

Maar ze worden weer verdrongen door roodwangige, vriendelijke, liefdestralende wezens, die hun hoopverlichte oogen aanwakkerend op me vestigen: Ja, spreek van de vreugde. Zeg ons, wat we doen kunnen, om ze in dezen vreugde-armen tijd voor ons zelf en anderen te redden en te vermeerderen.’

En de menschlievende bisschop van Rottenburg bezwijkt voor dezen barmhartigen aandrang en schrijft zijn boek van de vreugd. (Mehr Freude, ein Ostergruss von Dr Paul Wilhem von Keppler, 9^e-12^e-duizend, Freiburg i/Br. Herder, 1909). Het is een genot en een troost den goeden, wijzen, welsprekenden man aan 't woord te hooren over de vreugd, over ons recht erop, over de dieven ervan, en vooral over de bronnen waaruit we de echte, zuivere, verkwikkende vreugd moeten scheppen. Dit kleine boekje van 200 blz., is een groote weldaad, waarvoor de menschheid ten eeuwigen dage dank verschuldigd is. Ik denk er niet aan het te schenden, door te pogen er een beschrijving van te geven: het moet in zijn geheel gelezen, overwogen en doorvoeld worden. Echter weersta ik niet aan de bekoring om aan de lezers van dit letterkundig tijdschrift von Keppler's beschouwingen over ‘de kunst en de vreugde’ onder de oogen te brengen. Ziehier:

‘Zichzelven vreugd verschaffen door ze te verschaffen aan anderen, - daarmee ontsluit zich een gansch nieuwe wereld van vreugden, en wel van de edelste, reinste, sterkste vreugden, tevens van de grootste sociale beteekenis,

[p. 439]

want altijd worden ze gedeeld door twee tegelijk op zijn minst, vaak door honderden. Indien deze leidende gedachte, indien dit program wilde doordringen in de kunst, indien de kunst haar scheppingsgenot weer vooral zocht in 't bereiden van vreugd voor anderen, in 't verrijken van het vreugdebezit der menschheid, waarlijk, dat ware voor de heele kunst een middel om weer eens op te fleuren, te verjongen en te vernieuwen. Meteen ware vanzelf weer de noodzakelijke voeling van de kunst met het volk gegeven. Dat die verloren ging, is niet te verwonderen. Reeds van verre schreeuwt de moderne kunst: Odi profanum vulgus et arceo. Nietzsche's genialiteitswaan en overmenschendom - in schijn zoo krachtsproeiend, inderwaarheid zoo hol en murw - bestuurt beitel en penseel. Het volk zal nooit iets om een kunst geven, die niets om hem geeft; daarvoor is het volk te zelfbewust, te voornaam, te adellijk! De kunst heeft meer het volk noodig dan het volk de kunst. Telkens de kunst haar levenskracht niet trekt uit den volksbodem, zal ze aan 't kwijnen gaan.

Daarom moet ze weer bescheidenheid leeren en het voor een eer houden, voor het volk te mogen arbeiden; ze moet haar schoonste vreugde daarin zoeken, dat ze het hart van 't volk verheugt en haar heerlijke krachten mede inspant om het tekort aan vreugde, dat zoo zwaar op de menschheid weegt, te helpen dekken. Schilderen om te schilderen, is geen program. ‘De kunst is zichzelve doel’ is een holle fraze. Et prodesse volunt et delectare poetae - dat woord geldt nog heden en geldt voor elke kunst. Een kunst, die niets biedt, slechts vordert, blinde waardeering en bezoldiging en bewondering eischt, doch niet onderrichten, niet opvoeden, niet verheugen wil nog kan, heeft haar roeping gemist en haar recht verbeurd, temeer wijl hedendaags alles in 't teekon der maatschappelijke plichten staat. ‘Letterkunde, kunst en wetenschap’, zegt Ruskin, ‘zijn alle vruchteloos en erger nog, wanneer ze ons niet in staat stellen blij, en wel van harte blij, te wezen.’

Het is haast niet te gelooven, dat in een tijd, die zich den socialen noemt en de sociale plicht en deugd meent te hebben ontdekt, een kunst wil aangekweekt worden, die niet naar de samenleving vraagt, en iedere maatschappelijke verplichting en medearbeid afwijst. Daarvan lijdt allereerst zij schade. Een kunst, die zichzelve doel is, komt juist zoover als een mensch, die zijn eigen doel wil zijn; beiden verzuren, verknoken, verijzen in de zelfzucht, hebben geen vreugde, en verschaffen geen vreugd. Zoo'n kunst heeft geen richtig levensdoel meer, dusvolgens geen levens- en scheppensvreugde; ze heeft geen vreugde meer, dewijl ze haar schoonste taak verzuimt: te verblijden. Men kan haar geen beteren raad geven, dan dat ze de koude, akelige eenzaamheid van haar zelfvergoderij verlaat, welgemoed naar buiten treedt en in liefde, vriendschap en goedheid omgaat met het volk. Ze spreke Antigone na: ‘Ik leef, niet om mee te haten, maar om mee te beminnen’; niet om de ellende te verergeren, maar om ze te lenigen; niet om den jammer te vergroo-

[p. 440]

ten, maar om hem te weren. Dan zou er gauw weer een volkskunst zijn, en het volk ware zoo dankbaar, zoo dankbaar.

Waarlijk, hierin ligt een heilmiddel voor de ontaarde kunst en letterkunde. Om het te herhalen: ze hoeft daarom niet uitsluitend de helle zijde van 't leven te bestaren, noch het volk met grappen en moppen te onderhouden en te verlustigen. Doch ze moge niets maken of brengen, wat niet geschikt is om op de volksziel en het volksleven bevrijdend, verlossend, verheffend, veredelend, sterkend, aldus ook verblijdend te werken. Terwille van een handvol roués, bonvivants en blasés mag ze 't volk niet afstooten en ergeren. Ze wage het niet het volk als vreugdekost zwijnsdraf voor te gooien, de lagere driften te prikkelen, die 't volksleven vergiftigen en ongelukkig maken. Ze hoede zich bij haar bedrijf de achting voor het volk te kwetsen, ze zoeke tot het volk te naderen, het goed te doen. En wanneer ze dat alles onderhoudt en in acht neemt, moet ze zich nog niets laten voorstaan: 't zal altijd nog meer zijn wat ze van 't volk ontvangt, dan wat ze aan 't volk geeft. Ze zal dan een taaien levenswortel schieten in den diepen, vruchtbaren bodem van 't volksleven, en het volk zal zich aan haar openbaren, voor haar zijn diep gemoed ontsluiten en haar meedeelen van zijn onuitputtelijk vermogen aan geloof, zedelijkheid, gezond denken en krachtig willen, van zijn rijkdom aan echte poëzie.’

Jozef De Cock