Vlaamsche Arbeid. Jaargang 4

[p. 430]

Over de Literatuur van den Dag
Maurits Sabbe

De Filosoof van 't Sashuis en Een Mei van vroomheid.

De wording van Maurits Sabbe staat feitelijk apart onder die der Vlaamsche jongeren. In de dagen van strijd, van roering, van toorn der Van Nu en Straks-periode heeft Sabbe zich heelemaal onzijdig gehouden. In stilte en eenzaamheid, wrocht hij voor zich zelve, schreef, na zijne dwalende wandelingen langs de Brugsche waters en verlaten steegjes, eenige bladjes teergetint proza, een paar klein-lieve idylletjes. Nu de storm heelemaal bedaard is, kwam Sabbe op en toonde aan de roerige gasten van ‘Vlaanderen’ een paar novellen, die onmiddelijk in hun smaak vielen. Na Aan 't Minnewater en Vlaamsche Menseken die niet vermochten eene blijvende aandacht te vestigen, was de uitgave door Van Dishoeck van De Filosoof van 't Sashuis, verleden jaar, feitelijk eene veropenbaring. Niemand kon na dat werkje de eigen begaafdheid van Mr Sabbe ontkennen. Nu Een Mei van vroomheid, in definitieven druk, verscheen, staat de reputatie van Sabbe bepaald vast. Die bekendwording is zeer langzaam gegaan - ze heeft niets weg van de triomfelijke intrede in de literatuur van Stijn Streuvels - en nu nog is zijne glorie niet buitengemeen, worden zijne gaven niet door geestdriftige epigonen rondgebazuind: zijne faam is bescheiden, zooals zijn werk, maar, geloof ik, duurzaam.

Sabbe is een dier kunstenaars die heel juist moeten gesitueerd, willen ze niet onderschat worden, wanneer eene strenge kritiek op hen wordt toegepast, in reactie op eene ongewettigde overschatting dikwijls dan te scherp.

Sabbe - dit moet hier allereerst erkend - behoort althans tot dat geringe getal autors, die de draagwijdte van hun eigen vermogen nauwkeurig beseften: hij heeft nooit pretenties op productie van episch, breed-humaan werk geuit; hij heeft nooit zijn kunnen geforceerd. Zijn pogen is steeds homogeen gebleven, in nederige harmonie met zijne speciale natuur.

't Is niet een geweldig proza, eene groote-menschelijke, epische kunst, à la Querido, à la De Meester, à la Robbers zelfs, die Sabbe ons heeft geschonken. Men zoeke niet in zijn werk machtige tragiek van levensgang, schrijnende aandoening van hoog zielenwee, sociale diepzinnigheid of psychologische

[p. 431]

complexiteit. De karakterteekening van zijne werken is niet sterk, zijne menschen zijn niet diep uitgegraven: hij bezit geen flink dramatisch temperament. Tot den naturalistischen roman voelt hij zich niet het minste aangetrokken, want voor de weergave van scherpe toestanden, van levenswrange bitterheden schijnt hij niet aangelegd. Het genre dat hij beoefent - hij behoort heelemaal tot die klasse van schrijvers, die men de autorae minorae noemt - is klein... maar lief, en dat genre is hem daarbij eigen.

Wat treft ons inderdaad wanneer we De Filosoof van 't Sashuis - dat gemoedelijk verhaal van een oud vrijgezel, sasmeester te Brugge, die maar niet trouwen wou, niettegenstaande al de aanmakelende pogingen van zijnen trouwen vriend Casteels, tot op den dag dat hij gewaar werd dat hij verliefd is op de pure oogen en de frisch-smakelijke wangen en heel het zedig, verrukkelijk, naïef gedoe van Casteels' eigen twintig-jarige dochter - of Een Mei van vroomheid - het relaas der stille en innige liefde van jongen Free voor zijn buurmeisje Berthjie, dat echter meer van Jesu en van Maria houdt en van de zalige godenliefde dan van alle wereldlijke passies en die dan door Free zelf bij heur moeder wordt gesteund in haar ijveren voor het bekomen der toelating die haar de veilige kloosterpoorten ontsluiten zal - met open zin en genegen gemoed lezen?

Het leven dat Sabbe slaat in de menschen die zijne boeken moeten samenstellen, is matig; dat nederig leventje ligt in zijne novellen, te krimpen van heel, heel stille pijn - zóó dat van jonge Free, getroffen in zijne liefde maar die, overmeesterd ook door de vroomheid van de Mei-maand en het dwepend gevoel van zijn meisje, vrijwillig de opoffering dier liefde aan Berthjie's ideale verlangen brengt - of te spartelen van blij, onschuldig genot - zooals dat van den Sasmeester, na zijn neerlaag, wanneer hij heeft moeten bekennen ‘de man is vrij en op z'n eigen vrank, maar toch zoo vele nie of da 'k het meende’, maar door die bekentenis de liefde van 't zoete Mietje heeft veroverd, als laatste en hoogste geluk van zijn bestaan. Sabbe's zacht bedaarde levenswijsheid, zijn frissche levenslust, zijn bescheiden-fijne gevoeligheid, zijn gemoedelijke humor dienen de innige levensvreugde van simpele menschen, heerlijkjong. 't Zijn boekjes van leute die hij ons gegeven heeft en nog geven zal, pittige, vroolijke, geestig-goede beschrijvingen van naïeve vlaamsche zeden, zachtaardige, stil-gevoelige Brugsche verhaaltjes, idyllisch-welgezind, zoo zuiver van beeld als van woord. Sabbe heeft niet - zooals over hem werd geschreven - ‘in zijne ziel huizen een groote mate van smartelijken ernst, om zoo getemperd humoristisch een zeden-comedietje voor onze oogen te laten leven’: zijn werk klinkt simpellijk lijk de gulle lach van een gezond, hartelijk en helderziend mensch. Er is zelfs iets conventionneels en iets monotoons in dat schertsend idyllen-werk ‘ad usum puellarum’, eerstens omdat zijn boekjes altijd in het zelfde milieu speelen: de kleinsteedsche

[p. 432]

burgerswereld van Brugge (Sabbe is zoo wat voor Brugge de evocator die Baekelmans - maar hoe heel anders? - voor Antwerpen is), en tweedens omdat de twee overheerschende schrijversoorzaken ook steeds eender blijven: in zijn werk komt altijd, onwillekeurig misschien, iets plezierigs, iets vroolijks liggen, en ook vaak iets mystisch, dat paralleel loopt met zachte stemmige gevoelens, zoodat De Filosoof en Een Mei zeer karakteristiek uit één zelfde zielensfeer ontstonden... Die twee noten: de optimistisch-comische noot en de sentimenteel-mystische noot vormen de innerlijke leidmotieven van heel Sabbe's productie...

Nochtans wordt dat aldus-ontstane conventionneele ruimschoots vergoed door Sabbe's welgekomene gaven van blije gedachte, van fijne geestigheid en van frissche dichterlijkheid, waarvan ik reeds gewaagde, en door zijne knappe, plezante vertelkunst. De lezing van zijne romannetjes geeft genot lijk - 't is aan een Hollander dat ik deze spreuk ontleen - ‘een koel, rinsch, prikkelend glas lambiek, dat ge in drie teugen verschalkt’...

Echter nog, indien we voor Sabbe in onze literaire beweging een vast hoekje moeten kiezen - en ofschoon Sabbe wat aangaat de woordkunst en de voorstellingsmanier, naar de techniek dus, ontegensprekelijk tot de hedendaagsche school behoort - zullen juist die aangeduide eigenschappen Sabbe's werk, naar den geest en de stemming, dichter doen stellen bij dat van een Virginie Loveling en een Tony Bergman, een Nicolaas Beets en een Cremer, dan bij dat van een Querido, een Heyermans, een Couperus, een Streuvels.

In feite dunkt dat werk me te staan tusschen de romantiek van Conscience en Snieders en het naturalisme van Buysse en Teirlinck in en heel strikt te passen ook - strikter misschien dan dat van enkele andere onzer autors - in de traditie van onze vlaamsche letterkundige beweging. Eindelijk moet, in dezelfde gedachtenorde, de aandacht worden gevestigd op het populair karakter van een werk van dien aard.

Persoonlijk mag ik nu juist zoo'n werk niet hoog-heffen in eene geestdriftige bewondering - zooals ik kan hoogschatten, met geweldig-vereerende aandoening, het stoerer, brutaal-menschelijke, levensvolle werk van een Querido en een Streuvels, het cerebraal-titanisch werk van een Vermeylen, het aristocratisch artisten-schriftuur van een Teirlinck - de eigenaardige verdienste en de echte weerde ervan ontkennen, kan en mag of wil ik niet. Sterker, ernstiger, warer en min-oppervlakkige kunst bestaat er zeker veel in Groot-Nederland, weinig aangenamere, minzamere, geestigere en vroolijkere. 't Is juist eene verpoozing, eene distractie, na al dat ander zwaarder werk, De Filosoof van 't Sashuis en Een Mei van vroomheid, die twee boekjes van blije geestigheid en fijne dichterije, te herlezen.

Dan mogen we toch ook niet ‘het gemakkelijke’ van Mr Sabbe's romans overdrijven. Iets dat gemakkelijk wordt gelezen, is niet noodzakelijk iets dat

[p. 433]

gemakkelijk werd geschreven of dat weinig kunst vergt. Integendeel, 't Moet in elk boek als eene zeer belangrijke verdienste den schrijver worden aangerekend dat hij erin gelukt uit zijn geleverden arbeid de sporen van zijn labeur, de zweetreuk van zijn composeeren te doen verdwijnen. Dat kan Sabbe: zijne verhaaltjes zijn zoo vlot, zoo simpel, zoo natuurlijk geschreven, ontwikkelen zich zoo stil en logisch, bieden daardoor zoo lustig een gemak van lezing, dat te dikwijls de kundigheid, de moeilijkheid van zoo eene compositie wordt over 't hoofd gezien. Al degenen die zelf aan literatuur meedoen weten echter dat juist de vertelkunst de moeilijkste vereischte van de roman-techniek daarstelt: de anecdotische kant van een roman kost heel dikwijls meer zelfoverwinning aan een schrijver dan de psychologische kant en de simpele constructie en geleidelijke aanvulling van zijn verhaal meer last en pijn en twijfel dan de analyze van al zijne personen. Welnu, Mr Sabbe is een uitmuntend verteller: hij timmert u een verhaaltje neer, met een vastheid, zooals zeer-weinige onzer literators aan hun werk kunnen verleenen; onder dat oogpunt komt hij onmiddelijk naast Cyriel Buysse figureeren, die andere genietende verteller onzer literatuur.

In elk geval past dus niet de minachtende houding, die - in geheim, wel te verstaan - zekere snob-estheten tegenover dat werk aannemen. Als bewijs van Mr Sabbe's werkelijk zeer grondig talent, verzoek ik hen ook nog eens zekere brokken uit De Filosoof - zooals de beschrijving van den nachtegalenzang, van de foor, van 't Minnewater bij avond (blz. 113) enz. - of uit Een Mei van vroomheid - de wedergeboorte van den Mei, de lentebekoring aan het reitje, de ommegang van 't Heilig Bloed en m.a. - te herlezen: ik vind in die bladzijden eene zeer fijne plastiek van woord en beeld. Het woord voert er de aandoening en de impressie van den schrijver communicatief over: daardoor mag men Mr Sabbe een evenwichtig stylist noemen, hetgene weer niet als eene alledaagsche schrijvers-kwaliteit mag aanzien worden.

Wezenlijk: Sabbe staat apart onder de Vlaamsche jongeren.

André de Ridder