Vlaamsche Arbeid. Jaargang 4

[p. 346]

Over het Nut van een Vlaamsch Letterkundig Enkwest

Sedert dat de literatuur gewierd ‘de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie’ en vermits we nu eens in de eeuw van 't volstrekte individualisme leven, kan bijna niet meer de letterkunde van een land een homogeen geheel bieden, dat zou samengesteld zijn uit een korps van dichtsamengeschaarde schrijvers, zich dringend rond een nationaal vaandeltje, ter verdediging van gemeenschappelijke strekkingen, theorieën en idealen. Veeleer biedt nu de literatuur het uitzicht van een wijdsche tuin, waarin zouden aangelegd en afgebakend zijn zoovele perkjes als er literators leven en waarin elke literator, zijn eigen perkje bebouwend, ook zijne eigen personnaliteit ontwikkelt en een kunsttorentje opbouwt streng naar den zin en den aard van die zelfontwikkeling en volgens de eischen van zijne specieele theorieën en kunstopvattingen.

In 't begin, rond 1880 in Holland, toen de ‘nieuwe Gids’ ontstond, en rond 1890, in Vlaanderen, wanneer ‘Van Nu en Straks’ werd geboren, bestond toch een beginsel van groepeering, al ware het maar deze van het jongere volk, van de moderne generatie tegen de oude garde.

Maar sedertdien verkoelde de geestdrift der eerste jaren, doofde de hevigheid van den strijd, verzachte de haat tegen 't klassieke regiem. Kloos, Van Deyssel, Verwey, enz., zetelen pauselijk, op 'n onbetwisten troon, want zelfs de vroeger-aartsvaderlijke ‘Gids’ trad - wel op eene gematigde wijze maar toch zeer expressief - hunne beweging toe. In Vlaanderen, wordt de weerde van Stijn Streuvels hooggeschat zelfs door dat antiek archivisten-korps, dat den naam draagt van ‘Koninklijke Vlaamsche Akademie’ en wordt tegenwoordig de literaire Van Nu en Straks-techniek toegepast zelfs door een Belfort en Dietsche Warande en een Vlaamsche Gids.

Kenschetsend voor die gedachtenkeering, voor die houdingswijziging - de verzoening na 't gevecht, ten voordeele van 't jonger geslacht, nu alleen weer meester voor een tijdje en daarom grootmoedig - blijken bijv. de feiten dat een Johan de Meester, na eerst redacteur van de ‘Nieuwe Gids’ te zijn

[p. 347]

geweest, nu deelmaakt van de redactie van de ‘Gids’; dat een Kloos, een keur uit Bilderdijk publiceert; dat een Victor de Meyere, een Prudens van Duyse bloemleest; dat een precieuse letterkundige lijk Karel van den Oever in een tijdschrift lijk ‘Vlaamsche Arbeid’ studies van waardeerende piëteit wijdt aan de gedachtenis van Frans de Cort, Prudens van Duyse, Karel Ledeganck, J.H. Dautzenberg, enz., en weer de aandacht roept op eene vlaamsche traditie. Misschien wel dat die nieuwe toestanden op eene versche - nauwelijks begonnen - evolutie in de literatuur wijzen. Daarom betreffe meest een literair onderzoek de letterkundige evolutie.

Ik wou eigenlijk dit doen uitschijnen: dat sedert 't einde van den strijd der ‘Nieuwe Gidsers’ tegen het romantisme hunner voorgangers, sedert hunnen triomf vooral, de bond der jongeren is ontbonden... en dat sindsdien de strenge ‘culture du moi’ meer en meer in eenigheid wordt bedreven en elke auteur met fierheid zijne zelfstandigheid en zijne onafhankelijkheid van alle scholen heeft bevestigd.

Op eerste zicht wordt achter die uithangborden ‘De Nieuwe Gids’, ‘De XX^e Eeuw’, ‘De Beweging’, ‘Vlaanderen’, ‘Dietsche Warande’, ‘Vlaamsche Arbeid’, enz., geene bezondere - enkel aan dat tijdschrift-huis toebehoorende - waar verkocht, noch dienen die namen tot leus aan onderscheiden, samenhangende groepen.

Indien nu echter een enkwest erin gelukte daar het bestaan van eenige autonome groepen te enregistreeren en de specifieke princiepen ervan in vaste en duidelijke bewoordingen vast te stellen, dan ware rijkelijk reeds het nut van dit pogen bewezen,... indien het dient bewezen.

Er moeten overigens (vermits we allen werken onder invloed van het eigenste midden, den eigensten tijd en eendere levensomstandigheden), zelfs in de hedendaagsche literatuur, stroomingen wentelen - mogelijk wel oppervlakkig en nog zwak, maar toch essentieel - waarin het werk van enkele auteurs kome samenvlieten. Nu mogen zich die algemeene strekkingen tegenstrijdig en onzeker veropenbaren, juist daarom dringt zoo sterk de noodzakelijkheid ze eens klaar en beknopt aan te duiden, ze af te zonderen ter wille van de wisselvalligheid en de bewegelijkheid van ons letterkundig leven: tweede nut van een eventueel enkwest, van dat zoo wenschelijk onderzoek aangaande den toestand onzer vlaamsche literatuur van heden.

Bovendien omsluit reeds in princiep - zonder daarbij eenig hooger belang te laten gelden - elke gedachtenevolutie, elke tendenzpolemiek, elke systeembevestiging een zwaarwegend voorwendsel tot de bijeenroeping en de confrontatie van die onderlinge meeningen.

Ik weet nu wel dat heel dikwijls de uitslag van zoo'n rondschrijven tot deze slotsomme gereduceerd wordt: dat de schrijvers van de gelegenheid gebruik maken om hun werk een weinig te situeeren, eenige hunner private opvattingen te verdedigen, hun levensinzicht te verrechtvaardigen enz.

[p. 348]

Ook die autobiographische uiteenzetting - de literatuur ontleedt, schat en belijdt haarzelve - geeft een maatstaf ter beoordeeling van de weerde van zulk enkwest: 't bepaalt, meet, omlijnt, analyseert de invloeden, de strekkingen, de kunstopvattingen, de idealen van eenen tijd. Hierover schreef Jean de Gourmont, bij gelegenheid van Georges Le Cardonnel en Charles Vellay 's enkwest ‘La littérature contemporaine’: ‘Il y a aurait là même un nouveau genre de critique, où les auteurs nous diraient ce qu'ils pensent de leurs oeuvres et comment ils les conçoivent’. Want iedere literator kan, inderdaad, mededeelen de invloeden die hij onderging, de uitdrukking die hij bedoelt, de essentie van zijnen eigen invloed, de originaliteit van zijn pogen, en de wettelijkheid zijner esthetische procédés, de philosophische of godsdienstige gedachten die mogelijk zijn werk bezielen; in 't kort: zijne theorien formuleeren. Zoodat eene vlaamsche ‘enquête littéraire’ wellicht aan de geschiedenis der literatuur zal overleveren de theoretisaties van onze tegenwoordige kunst. Misschien wordt dan ook wel, door zoo'n onderzoek, onze letterkundige evolutie aan de algemeene beweging der hedendaagsche gedachte vastgeknoopt.

Zoo'n onderzoek, vooral indien we daarnaast eens eene reeks voortreffelijke reportage-studies (wiens nut van ongelijk denzelfden aard is als dat van eene letterkundige rondvraag) konden bezitten, zou al de noodige bouwstof leveren tot een kritisch werk, dat nog niet gemaakt werd, tot eene synthetische studie onzer literaire beweging. Wie weet wordt onze tijd nog geen tijdvak van geestelijken samenhang, en zedelijke affiniteit zooals waren: voor Frankrijk, het Romantisme, het Naturalisme en het Symbolisme, voor Engeland, het Preraphaelisme, enz.?

Zooals Jules Huret, Georges Casella, Charles Vellay, Georges Le Cardonnel het gedaan hebben bij de fransche schrijvers, zoo zou iemand dus bij de voornaamste auteurs van ons land hunne meening aangaande de tegenwoordige literatuur moeten inwinnen.

Met dat inzicht zou die literaire reporter ze moeten uitnoodigen eenige vragen te beantwoorden, deze die hij het doelmatigst zou achten tot het bereiken van zijn doel, zooals hooger omschreven. Hij zou, bijvoorbeeld, aan de schrijvers volgende vragen stellen:

Welke, volgens hen, de overheerschende tendenzen, de karakteristieke eigenschappen onzer hedendaagsche Nederlandsche dichtkunst, van onzen roman, ons tooneel en onze kritiek zijn? Welke de evolutie is die zich pas in de literatuur aflijnde en welke dus - hoe? - volgens hen, de poëzie de roman, het tooneel en de kritische methode der volgende jaren (deze dus van de generatie die nu weer het geslacht van 1880 begint te vervangen) zijn zal? In andere woorden: Welke kunstvorm hen best geschikt lijkt de betrachtin-

[p. 349]

gen, de noodzakelijkheden, het genie van onzen tijd (en in ons land) te beantwoorden? Zijn hier soms die eenige literaire genren in eene veranderings- of evolutiebeweging begrepen?

De schrijvers zouden dus moeten doen uitschijnen, eerstens, de eigenaardigheid van de hedendaagsche literatuur, haar veelzijdig betrachten, en ten tweede hunne literaire vooruitzichten voor de toekomst te kennen moeten geven. Voorzichtigheidshalve, zouden de schrijvers verzocht worden meer in 't bezonder over hun eigen bedrijvigheidsvak te statueeren: aldus de dichters breedvoeriger moeten uitwijden over het wezen en den vorm der poëzie, de vertellers over het doel en het wezen van den roman, de dramatische auteurs over den toestand van 't tooneel, de critici over de methoden der literaire beoordeeling.

Tevens zou van de gelegenheid baat kunnen genomen worden om aan onze literators eens deze bezondere en reeds zoo dikwijls bediscuteerde vraag voor te leggen: Welke de invloed is die wederzijds Hollandsche en Vlaamsche literatuur op elkaar uitoefenden, wat dus de Vlamingen misschien den Hollanders en de Hollanders den Vlamingen te danken hebben? Of een verbond tusschen de twee literaturen hen dunkt een nuttige en vruchtbare werking en eene wederzijdsche versterking te veroorzaken of wel of 't hen verkieselijk toeschijnt dat beide literaturen - ofschoon broederlijk verwant, en elkaar volledigend - vooral ernaar streven hun eigen nationaal en psychologisch wezen - volgens ethieken, religieusen, socialen aard - te ontwikkelen? Algemeen dus: welke de betrekkingen zijn en mogen zijn tusschen Hollandsche en Vlaamsche literatuur?

Dusdanig werk - waartoe ik hier enkel eenige beknopte aanduidingen geef- zou machtig bijdragen - ik ben ervan overtuigd - tot den bloei der Nederlandsche Letteren. Nooit werd door onze critici in de richting iets gepoogd.

De belangrijkste moeilijkheid in de uitvoering van deze onderneming zal van practischen aard zijn. Ik denk niet dat heel gemakkelijk een uitgever voor eene zoo weinig populaire en zoo omvangrijke uitgave zal gevonden worden. Jammer dat zoo vele schoone concepties hier in Vlaanderen moeten schipbreuk lijden op de nog zoo rudimentaire inrichting van ons uitgeversvak.

André de Ridder