Vlaamsche Arbeid. Jaargang 4

[p. 103]

Op de Grens
I.

De verdoken heide.

Zij zagen haar niet meer in den nauwen kring die zwart hen omknelde met eene drukking van lood. Enkel de mulling der baan voelden zij wringen onder hunnen stap, en vóór hen uit verdrongen zij den loomen nacht. Waar ze weifelend en omzichtig getreden hadden, sloot zich het donker onpeilbaar; het ongeziene waar ze indompelden, was tot één dikke vormeloosheid gestapeld, een baaierd zonder leven. Het scheen alsof de grond dien zij betrapten met hen meehompelde in 't onbekende, en, wijl ze zich niet verkennen konden, hadden zij dat afmattend gevoel alsof het immer dezelfde zavelstrook ware die zij martelden,

Over de streek neep als een verwurgde snak de loomheid van den doodgebranden zomerdag. De lucht wolkte rondom vol grauwduistere torens, en waar het zooeven nog de heuvelende einders waren hingen de dikke gewelven op het ademlooze plein gedrukt. In 't noorden vooral dromde die bedreiging op, die, tusschen monstervormige klonters, te vonken hing en te zwoegen, gereed om vooruit te stormen over de heide. Maar toch, 't geweld lag nog geketend in den zwarten wolkenkrater. Onhoorbaar spookten de schimmen.

De eenzamen herkenden in 't hart dier gevaarten het broeien van een onweder. Zij voorgevoelden een kwaden nacht.

Plotseling ontgloeide het duister als een zucht. Heel de doodschheid laaide open, diep, oneindig vóór hun oogen die zwaar en pijnlijk wogen van donkerte. Zij verzinkten verbijsterd en wanneer het git weer om hen heen sloeg, schimmerde daarin de herziening van het visioen: een gloeiende platte verte en rechts, bezijden hun pad, een stomme schaar bloedroode dennen.

Zij waren gedrieën, gewapend en uitgerust voor den velddienst. Even waren hunne gestalten in 't vuur zichtbaar geweest als verschijningen op een doodenveld. Een reuzige gebaarde was Draling, de

[p. 104]

brigadier. Hij scheen den ouden heiweg te kennen uit lange gewoonte: hij stapte voorop. Achter hem volgden de twee anderen, de ambtenaren Dros en Vanloon. Deze tastten naar den wegboord met hunne stokken; hunne oogen stonden blind naar boven gewend, waar zij in het zwerk nauwelijks een twijfellicht ontwaarden dat, als leiding bij hunnen doolstap, voor hen wou schemeren.

Tot hier kenden de twee douaniers de ligging van iedere baan, en van iederen wegel wisten zij de uitkomst. De boom van den kruisweg, het brugsken over de beek, het steenen kruis op den voorgrond der vlakte, de hut aan den boschkant, de hoeve, de molen, daar gevoelden zij innerlijk de zekere nadering van, zelfs in de zwartste nachten. Maar dieper de heide in, waar de zandwegen schier verdwijnen in struik en strof, waren zij onvast in het donker. Hoe menigmaal, bij helder weder, hadden ze met hunne dienstmakkers zich moeten richten volgens den stand van noordster of maan, wier plaats zij verkenden om, als dolende schippers in de zee, hunne have, hun dorp te hervinden in den uithoek der groote vlakte! Eentonig golft het vageland heen naar onafgebakende streken, de heidezee uttdeinend met bleeke zavelbaren, wier kammen in den nachtschemer doodsch uitschuimen boven een wegzinkenden bodem, die in de zandgolving nor zwarter schijnt, diep als een uitgeholden waterslag.

Heden was het anders: de duisternis met haar geheimen op een onbekende heide. Laat in den voornacht ging de maan eerst opkomen en Vanloon vreesde dat ze dan nog machteloos zou gevangen blijven achter de wolken. Hij wist waar hij de overige gezellen ging ontmoeten. En dat was ook al wat hij wist. Waarheen hij verder gezonden wordt? - Ba! Ginds of elders.... Scheelde hem dat ooit?

Achter hen, uit de verte, waar de kerktoren, met eenen weerschijn van ros licht tegen zijne kap, tien ure bromde, roerde het leven in de kermisvreugde van het dorp. Daar joelde een verdoofde mengeling van speeltuigen en zingende stemmen en knalde soms een feestschot pijnlijk dof, zonder weerslag. Bij stonden ook vernamen de mannen, boven het verstorven gezeur der kleinere speeltuigen, de tonen van 't orkestorgel bij het stoom-paardenspel, en 't was alsof die galmen hen inleidden tot de ruwere kermis, die met vuur en water te dreigen hing in 't zwoegend noorden.

Ginds ergens, in de holzwarte einders, moest het Broek zich uitstrekken, de urendiepe wildernis van baggerpoelen en struweel. Vanloon peinsde in zijne achterdocht dat, zonder een zekeren leidsman, hij nooit in dezen onweersnacht het Broek zou kunnen ontwijken, om door kringelpaden juist aan te landen bij de herberg ‘In

[p. 105]

Klokkeput’. - Daar had zijn dienstgeleider heden den uitkijk bevolen.

Klokkeput, het verloren hoekje in die verwarring! In welke richting ligt het? - Ba! 't kon niet schelen. De brigadier schreef het zóó in het bevelboek; dat moet hij weten en 't raakt den ambtenaar niet. De brigadier is een oudbekende met de wildernis. Hij ziet haast klaar in het donker, gelijk de uilen, peinsde Vanloon.

Dat scheen wel zoo; want de lange schim gleed stout vooruit. Alsof hij zich eindelijk verveelde bij het zwijgen zijner mannen, wachtte de aanvoerder Dros in, die achter hem hompelde en begon een gesmoord gesprek. Dros keef nu zijne gedachten uit op den nacht en den droeven weg. Vanloon met zijn gewone onverschilligheid siste een deuntje en vulde zijne pijp.

Zijne twee voorgangers zwenkten de heide in. Voor zoover hij zich herinneren kon, gingen ze bij bekende zandheuvels uitkomen; maar hij bekommerde zich niet erger, en zonder dat zijn pratende makkers het gewaar werden was hij staan gebleven. Hij rookte aan, in diepgebogen houding. Hij deed zulks gauw en loos, om door zijn licht de aanwezigheid van menschen op de hei niet te verraden.

't Was rustig, doodrustig in den omtrek. Alle gerucht lag gesmoord en niets roerde op de windstille vlakte. Het fistelfluisteren van krekels in onrust, het gekef van den vos in de verte, of het verwijderd rauwe kwakkeren van de kikvorschen, alles scheen geheimzinnig uit den grond op te duiken als gefezik in een verlaten kerkhof; het leefde ontzenuwd in de wijde stilte. Geen donder gromde, maar de lucht gulpte weer vlammend open. Plots keken daar de zandbanken met hun bleeke wezens en een verlaten kraatselden sprong verschroeid uit zijn breeden nachtmantel. Ook hadden de ambtenaren twee mannen bespeurd, gestrekt op hunne mantels. Zij herkenden den onder-brigadier en een gezel die op dat punt wacht hielden. Gedurende twee uren bevonden zich die reeds in 't veld en waren hier afgesproken om uit den mond van den aanvoerder hun verderen nachtdienst te vernemen.

Zij stonden beiden tegelijk recht.

- Ha, daar zijn onze kerels, zei Draling. Niets gehoord of gezien?

- Niets, antwoordde de onder-brigadier, 't Volk zit op de kermis.

Dros zuchtte:

- Ja, de kermis! 't is wat moois voor ons. Kijkt eens achter u, vóór u, boven u.... Daar hangt ze, onze kermis.

[p. 106]

- Als dát uitbreekt leven wij eenen dans mee dat het stuift.

- Kijkt, wat een weerlicht! Kijkt!

- De hei brandt.

- En hoe stil het is....

- Daar dreigt iets vreeselijks in dien hoek, wees Draling met zijnen stok. Jongens, jongens, als dat ooit voorgoed doorbreekt!...

De onder-brigadier vroeg benieuwd:

- Gij met Fransen gaat naar den Ganzenpoel tot twee uur; wij gedrieën moeten naar Klokkeput tot drie.

- Als het zoo donker blijft loopen we verloren, vreesde Dros.

- Och, we zijn immers gewend te spoken in 't veld. We komen toch ergens uit.

- We zullen trampelen terwijl ze ginds hun kermis uitvieren, en anderen slapen.

- Een goede nacht voor smokkelaars, meende Fransen. 't Is helledonker; eene bende schuift u ongezien voorbij op een paar stappen.

- Ja, smokkelaars! zei Vanloon nu. Rosse Gerrit is weer los uit het gevang. Weet gij ook dat hij het plein over is?

En terwijl de anderen benieuwd opkeken, vleide hij zich onbekommerd neder. Stommelings rookte hij weer voort in ver gepeins. Draling werd opmerkzaam:

- Zoo, is die weg vannacht? Dan is er waarschijnlijk iets op handen. Wisten we maar wat en waar.

En daarop klonk zijne stem spijtig:

- Hatelijk dat ge altijd op goed geluk moet te werk gaan. 't Is een geslepen smokkelaar, Vanloon. Gij zult hem misschien niet meer tegenkomen.

- Zijn tijd kort hier; maar.... ge kunt niet weten.

Vanloon lachte eens, en dan verachtelijk:

- Ba! als ik kan, pak ik hem.

Ze keken naar den donkeren hoop die gesproken had op zulken kalmen, onbevreesden toon. Nu, 't was goed praten van verre, meenden zij. Gerrit is en blijft een gevaarlijke schurk, waarmee hunne Hollandsche broeders reeds spel hebben gehad bij 't zoutsmokkelen. Daarom raadde de brigadier nu aan goed uit de oogen te zien, als men hem ooit betrappen kon. Hij zei waarschuwend:

- Wacht u voor den rosse. Aan de kommiezen heeft hij den vijand gezien. Uitwendig, ja, gebaart hij van niets. Al fijnigheid wat er aan is: beleefd staat zijne hand tikkens gereed naar zijne muts, maar in de ziel haat hij al wie 's konings uniform draagt.

[p. 107]

- En dan! stoof Vanloon op. Of hij haat of niet, daar lach ik om. Hebben wij dat soort van volk noodig? - Neen, om den duivel niet, dat kan mij gestolen worden voor mijn deel! Ze haten u, ze willen u kwaad: waarom zoudt ge ze moeten achten? Smokkelaars!...

Hij proestte zijnen damp uit en spuwde verachtelijk van zich weg.

- Indien de kerel eerlijken handel dreef, zou hij 't natuurlijk vinden dat men zijn bedrijf tegen den smokkel beschermt. Ja, ge hoort, dat soort slimmerikken van hier: De kommiezen? - Brave jongens, goede jongens, asjeblieft hoor! Die moeten hunnen dienst doen, zeker... Door en door braaf zijn ze. - Zoudt ge niet omvallen? He, he! Maar 't wordt een ander deuntje als gij ze bij hun eigen zwak te pakken krijgt. Zoo bestaan die lui. Ge zoudt hunne overtreding niet mogen bekeuren. Een smokkelaar? Kom hij kan me... Ba!

Karel grommelde. Hij werd slecht gemutst. En terwijl de anderen zachtjes voortpraatten, neurde hij voor zijn eigen eene brok uit een kazernelied:

‘Beschouwt ze maar! - Zooals gij ziet,
Het is een zwijneboel en anders niet...’

- Stil!

Draling luisterde scherp. Onzichtbaar gingen doffe treden ginds. 't Gaf een geluid als onderaardsch zacht geklop tegen den naakten zandgrond. Toen verstierf alles. Een ingehouden stem boorde door den nacht. Een woord klonk, één enkel zonder weergalm, duidelijk en gebeten.

- Waar?

- Hier! antwoordde de brigadier.

Allen zochten naar de plaats waar de nieuwaankomenden zich bevonden. Deze naderden hoorbaar. Hunne schimmen gleden weldra pekzwart uit den nachtschoot vooruit.

- Goeden nacht, zeiden die mannen.

't Waren een groote en een kleine.

- Ha, lange Deleeuw! lachte Dros. Weet gij den weg nog te vinden?

- 't Is anders leelijk donker, kerels. Daarboven hangt wat voor ons.

- Echt kommiezenweer, pruttelde Geunens, de kleine. Voor ons moet het ruischen, bruisen, verdomd! anders zeggen ze dat wij te goed een leventje hebben.

- Ja, hm!...

- Als de lange nu kon in een paal verkeeren en zijn oog in een lantaarnpit, dan mocht hij voorop gaan naar Klokkeput.

[p. 108]

Deleeuw spiedde zoekend naar den grond, terwijl de anderen lachten.

- Welke profeet ligt daar?

- 't Is Vanloon.

- Ha, kerel, gij zijt nogal een rappe. 't Zou u gaan he, achter mijn lantaarn te slenteren. He! he! he! - Maar wat ik zeggen wil, wat heb ik vernomen? Ge zijt onder-brigadier bevorderd voor de have? Geluk, kameraad. Steek uw hand eens uit... Waar hebt gij ze ievers? - Zoo, nu heb ik ze vast. Van harte geluk.

De andere dankte bij 't betuig dat het hem evenzeer speet zijn goede vrienden te verlaten.

Toen werd Deleeuw indachtig dat hij iets vertellen moest. Hij zei:

- Brigadier, weet gij dat de rosse terug is?

- Ja, 'k weet dat hij de hei over is.

- Zoo, dan is 't goed. Als gij 't maar weet. Ik heb hem in gesprek gezien met Eerkens en Klaes. Die zijn immers lang reeds ernstig verdacht beesten te drijven?

Gerrit legde iets uit met geheime gebaren en de twee stonden te knikken op hetgeen hij zei; hun oogen staken in den grond, loensch van nadacht.

- Er zit niets anders op dan maar te waken, op goed valle 't uit.

Wijl hij dit zei, hukte de aanvoerders tegen den grond, ketste een lucifer aan en verlichtte haastig zijn uurwerk. Rechtstaande in het donker sprak hij stil.

- De tijd is daar. Leest de bevelen.

Hij en de leiders van elke afdeeling trokken een verzegelden omslag uit de tesch. Zij verbraken hem onder het oog van de hun toegevoegde gezellen, en in den schijn van een lucifer lazen zij de uren, de wegen, de punten van oponthoud die voor den nacht aangewezen stonden in eene opvolging van cijfers waar zij den weg uit kenden. Daarna verdwenen de briefjes opgefrommeld in hunnen zak.

- Zijn wij er? Als kapitein of luitenant nog wil komen, moet die maar achter ons zoeken. 't Is onze tijd.

En fistelend drong zijn kop vooruit in den kring luisterende schimmen om hem heen:

- 't Woord is ‘Raaf.’ Verstaan? Het sein: twee schoten met rust en nog een schot. Goed verstaan? Ja?... Goeden nacht dan, mijn jongens. En voorwaarts!

(Vervolgt.)     Alfons Jeurissen